Быйыл Саха сиригэр Эстрада судаарыстыбаннай тыйаатыра тэриллибитэ 50 сылын туолла. Бэлиэ даатанан бэрт соторутааҕыта олус истиҥ киэһэ ньиргийэн ааспыта. Үйэ аҥаара кэм иһигэр тыйаатыр сайдыы араас кэрдииһин ааста. Бүгүн кэлэктиип 54 үлэһиттээх, онтон 33-һэ – артыыс. Кинилэр ортолоругар СӨ норуодунай артыыһа Герман Хатылаев, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Амгалена Нотара, 11 – СӨ үтүөлээх артыыһа, 23 – култуура туйгуна үлэлииллэр. Бу дьыл ыам ыйыттан тэрилтэ салайааччытынан Татьяна Чаранская үлэлиир.
– Татьяна, хаһан эмэ тэрилтэ муоһатын тутуом диэн санаабытыҥ дуо?
– Дьэ, ончу суох. 2015 сыллаахха дириэктэринэн Алексей Егоров-Өркөн ананыаҕыттан тыйаатыр саҥа тыыннаммыта. Мин солбуйааччы буолбутум. Алексей аттыгар үлэлиир олус интэриэһинэй этэ. Онон кини барарын утарсыбыт дьонтон биирдэстэрэ – мин. Эстрада тыйаатыра ити иннинэ кэнсиэринэн эрэ олорбут буоллаҕына, биһиги репертуарнай тыйаатыр оҥорор туһугар үлэни саҕалаабыппыт. Ол курдук, үс сыл иһигэр сэттэ мусукаалынай испэктээги туруордубут. Аан бастаан “Тыыммын ылан тыыҥҥар холбоо” лирическэй электро-поп-фолк дырааманы туруорбуппут. Онтон “Чудный костюм” диэн мюзиклбыт Сочига ыытыллыбыт “Театральный Олимп” бэстибээлгэ анал бириис хаһаайына буолбута. Эстрада – элбэх көрүҥнээх киэҥ эйгэ. Холобур, иллюзионист Алексей Гольдеров былырыын улахан шоуну тэрийбит буоллаҕына, быйыл 10 кэнсиэри оҕолорго уонна улахан дьоҥҥо анаан көрдөрдө. Онон Өркөннүүн туруорбут сыалбытын ситиһэр уонна өссө тупсарар соруктаахпын.
– Саха киһитэ хаһан да харахтаабатах мюзиклын, дьэ, кыайа туттугут...
– “Тыыммын ылан тыыҥҥар холбоо”, “Чудный костюм” кэннилэриттэн ”Аршин мал алан” музыкальнай испэктээк, “Көтөбүн” моно-испэктээк, “Хотой уонна хомус” этно-поп-рок мюзикл, “Сүрэх тэбэрин тухары”, “Киристэпиэл” мусукаалынай испэктээктэр туруоруллан, ханна даҕаны дьон олус сэҥээрдэ. Көрбүккүт курдук, артыыстар ырыаһыт эрэ буолбакка, үҥкүүһүт, дыраама артыыһын быһыытынан эмиэ үлэлииллэрэ ирдэнэр. Инникитин бу туруорууларынан тыйаатыр бэстибээллэригэр кыттар баҕалаахпыт. Эстрада тыйаатырыттан “Көтөбүн” диэн Валентина Романова-Чыскыырай моно-испэктээгэ икки улахан бэстибээлгэ кыттыбыта. Биир киһи айанныыра, биллэн турар, судургу. Оттон бүтүн бөлөх айаҥҥа турунара улахан тэрээһини эрэйэр. Онон үлэбит элбэх.
– Тыйаатыр артыыстара мюзиклларга кыттан, бэйэлэрин атын өттүттэн арыйбыттарын, олус сэргэхсийбиттэрин билинэллэр. Оттон эн режиссёр быһыытынан туох уларыйыыны көрөҕүн, тугу арыйдыҥ?
– Биллэн турар, ханна даҕаны киһи хайдах үлэлиириттэн түмүк биллэр. Репертуарнай тыйаатыр быһыытынан үлэлээн барыахпытыттан ким туохха дьоҕурдааҕа көстөн барбыта. Бэйэм бэлиэтээн көрөрбүнэн, “Дьиҥнээх артыыс” аатын СӨ үтүөлээх артыыһа Сахая ылыан ылар. Кинини “Саха эстрадатын примадонната” диэн мээнэҕэ ааттаабатахтар. Ырыаһыт буоларын таһынан дыраама артыыһа, режиссёр, үҥкүүһүт быһыытынан эргиччи талааннаах артыыс. “Тыыммын ылан тыыҥҥар холбоо” мусукаалынай туруорууга пуантыга туран соһуппута. Анал үөрэҕэ, дьарыга суох киһиэхэ ити төһөлөөх сыранан ситиһиллэрэ буолуой?! Тугу да гыннын – киниэнэ барыта иэйиилээх, хардалаах. Бэл, массовкаҕа да турдаҕына, көрөөччү хараҕа син биир киниэхэ хатанар. Байбалтан олус соһуйдум, сөхтүм. “Киристэпиэли” туруорууга Христофор Максимов олоҕун, айар үлэтин киһи хараҕа ууланар гына итэҕэтиилээхтик оонньообута. Оттон Эрхаан омсолоох уобараһы хайдах курдук итэҕэтиилээхтик тиэртэ?! Бэйэм санаабар, Санита Айы, Никаны атыннык арыйдым. Киһи талаана – түмүгэ биллибэт киэҥ, түгэҕэ көстүбэт дириҥ. Онон хас биирдии артыыс туһунан тэнитэн-хонутан, хайҕаан кэпсиэхпин сөп. Биһиги тыйаатырбытыгар Саха сирин саамай талааннаах, норуот таптыыр артыыстара үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
– Биллэн турар, мюзикл – олус интэриэһинэй көрүҥ. Ол эрээри “тыйаатыр мантан ыла мюзиклынан эрэ муҥурданар дуо?” диэн ыйытааччылар эмиэ бааллар.
– Икки хайысханы тэҥинэн туппуппут курдук тутан сылдьыахпыт. Ааптырыскай бырайыактарга үлэлэһиэхпит. Сезон бүтүөр диэри “Ырыам кута” диэн бырайыагынан тыыннаах кэнсиэрдэр салҕаныахтара. Санита Ай уонна Эрхаан, Сахая, Василий Еремеев, Анастасия Готовцева, Анатолий Горохов уо.д.а. курдук саха эстрадатын талааннаах ырыаһыттарын камернай кэнсиэрдэрин былаанныыбыт. Саха көрөөччүтэ ырыата суох табыллыбат, ырыаһыттар даҕаны онон тыыннаналлар. Онон ырыа өттүгэр үлэбитин тохтоппоппут.
– Дириэктэр быһыытынан туох саҥаны киллэрдиҥ?
– Тыйаатыр үлэлээбитин тухары Саха сирин тас өттүгэр гостуруоллаабатах эбит. Биирдиилээн артыыстар өрөспүүбүлүкэ дэлэгээссийэтигэр киирэн эрэ атын куораттарга, дойдуларга бэйэлэрин биллэрбиттэрэ. Онно кинилэри эстрада артыыһынан буолбакка, саха ырыаһытын быһыытынан эрэ көрөн кэллэхтэрэ. Бастакынан улахан сонуну истэр дьолго түбэстиҥ. Ол курдук, ахсынньы ыйга Эстрада тыйаатырын 14 саамай биһирэнэр артыыстарыттан таҥыллыбыт бөлөх аан бастаан Москуба уонна Санкт-Петербург куораттарга толору бырагыраамалаах кэнсиэринэн айанныыр буолла. Бу айан былааҥҥа киирбэтэҕэ, соһуччу быһаарылынна. Тыйаатыр үйэ аҥаардаах үбүлүөйүнэн устуоруйаҕа киирэр, саҥа аартыгы арыйар инникилээх хамсааһын буолуо диэн эрэллээхпит. Онон ахсынньы 12 күнүгэр Москубаҕа – Надежда Кадышева “Золотое кольцо” тыйаатырыгар, ахсынньы 18 күнүгэр Санкт-Петербурга Аркадий Райкин аатынан тыйаатырга биирдии толору кэнсиэри көрдөрөр кыахтанныбыт. Атын күннэргэ Уһук Илин күннэригэр кыттыахпыт. Кэнсиэр бырагырааматыгар дьон таптыыр, ыллыыр ырыаларын иһитиннэриэхпит. Бу бырайыак сыллата хатыланарыгар баҕарабыт. Кэнсиэринэн барыы – саҕалааһыҥҥа олус үчүгэй хардыы. Итини таһынан пресс-кэмпириэнсийэлэри эмиэ толкуйдуохпут. Этэргэ дылы, муус хоҥунна!
– Оттон халлаантан сиргэ түстэххэ, дьиэҕит-уоккут мөлтөҕүн киһи барыта билэр. Саҥа дьиэлэнэргэ үүт-хайаҕас көстүөх курдук дуо?
– Эстрада тыйаатырыгар сөптөөх дьиэни-уоту туруорсарбытын тохтоппоппут. Билигин 90-с сылларга чааһынай урбаанньыт туппут дьиэтигэр үс этээһи куортамнаһан олоробут. Ким даҕаны таһыттан көрөн, “манна Эстрада тыйаатыра баар” диэн сэрэйбэт көрүҥнээх уулуссаҕа, дьиэҕэ үлэлиибит. Көрөрүҥ курдук, эрэпэтииссийэҕэ аналлаах саала, артыыстарга гириим хоһо суох. Дэкэрээссийэни чааһынай дьиэлээх дьоҥҥо уурдарарга күһэллэбит. “Тыыммын ылан тыыҥҥар холбоо” испэктээги хат туруорарга дэкэрээссийэни саҥаттан кэриэтэ оҥордубут. Биһиги боппуруоспут бырабыыталыстыба таһымыгар көрүллэригэр улахан эрэллээхпит. Ил Дархан биһиги балаһыанньабытын бэркэ билэр, өйдүүр.
– Урут ырыаһыттар Москубаҕа эстрада мастарыскыайыгар үөрэнэн кэлэллэрэ, таһым үрдээбитэ харахха тута быраҕыллара. Ону сөргүтэр кыах баар дуо?
– Эстрада тыйаатырын артыыстара “сценическэй саҥа”, “артыыс маастарыстыбата” диэн дьиссипилиинэни бараллара ирдэбилгэ турар. Онуоха хайаан даҕаны атын куоракка бараллара наадата суох дии саныыбын. Олохтоох култуура колледжыгар, Арктикатааҕы институкка күүстээх преподавателлэр бааллар. Кинилэри кытта дуогабардаһан үлэлэһиэххэ сөп.
– Быйылгы сезоҥҥа өссө туох былааннааххытый?
– Эһиил бэйиэт Леонид Попов төрөөбүтэ 100 сылынан испэктээк туруорар баҕалаахпыт. Ону таһынан биир оҕо испэктээгин таһаарыахпыт. Эрдэ этэн аһарбыт “Чудный костюм” испэктээк хат туруоруллуоҕа. Бу испэктээк нууччалыы көрүҥүн бэйэм туруорбутум. Ити – тыйаатыр репертуарыгар нууччалыы тылынан соҕотох туруоруу.
– Тыйаатыр үбүлүөйүгэр дьон-сэргэ махтала, үрдүк наҕараадалар күүскүтүгэр күүс биэрдэҕэ, саҥа үлэҕэ кынаттаатаҕа буолуо?
– Үбүлүөйдээх киэһэбит, чахчы, олус истиҥник, киһи астынар гына барда. Өрөспүүбүлүкэ салалтата тэрилтэбит үлэһиттэрин суолталаан, үөрүүбүт улахан. Клавдия Хатылаева “СӨ норуодунай артыыһа”, Тамара Попова “СӨ үтүөлээх артыыһа”, Айгылаан, Алексей Гольдеров, тыас-уус эпэрээтэрэ Александр Попов, суоппарбыт Егор Баишев “СӨ култууратын туйгуна” үрдүк ааты ыллылар. Элбэх киһи Махтал суругунан наҕараадаланна. Онон норуот сөбүлээн ааҕар “Кыым” хаһыатынан көрөөччүлэрбитигэр, салайааччыларбытыгар сиртэн халлааҥҥа диэри махтанабыт. Артыыс норуот туһугар үлэлиир аналлаах. Онон норуот махтала, таптала киниэхэ олус улахан суолталаах. Үбүлүөйү көрсө тыйаатыр олоҕун сырдатар сурунаалы таһааран, түөскэ анньыллар бэлиэни оҥорторон, бэтэрээннэрбитигэр бэлэхтээтибит. Онон Эстрада тыйаатырын хас да көлүөнэ артыыстара биир түһүлгэҕэ мустуубут өр сылларга номох буолан сылдьарыгар саарбахтаабаппын.
Оксана ЖИРКОВА.
