Соторутааҕыта Бэчээт күнэ ааста. Онно “Үтүөлээх” диэн саҥа ааты-суолу ылбыт дьонтон биирдэстэрэ – “Саха” НКИХ “Сардаана” биэрии ааптара, ыытааччыта, суруналыыс, суруйааччы, сценарист Сардаана Сивцева-Даана Сард буолар. Тэлэбиисэри көрөөччүлэр, билэн эрдэххит буолуо: кини “Ааспыт ааспат амтана”, “Сүлүһүннээх таптал” сахалыы киинэлэр ааптардара. Дьон олоҕун арыйан киэҥ эйгэҕэ таһаарар, быһата, дьонтон бэйэтэ интервью ылар киһи, төттөрүтүн, тус олоҕун сабыытын арыйарын төрүт сөбүлээбэт буолар эбит.
Ааҕарга эбэм уһуйбута
– Сардаана, бастатан туран, “Үтүөлээх суруналыыс” аатын ылбыккынан өссө төгүл эҕэрдэлиибин! Оҕо сааһыҥ хайдах эйгэҕэ ааспытай?
– Уус Алдан Бороҕонугар төрөөн улааппытым. Ийэм Мария Ивановна Мигалкина идэтинэн медицинскэй сиэстэрэ этэ. Наһаа баһылыыр-көһүлүүр “лиидэр” хаачыстыбалааҕа. Билигин эбитэ буоллар, хайа эрэ тэрилтэ салайааччыта буолбут буолуо этэ. Бэйэтин тула дьону, ыччаты түмэрэ. Киниэхэ соҕотох оҕобун. Ийэм мэлдьи үлэлии сылдьар буолан, миигин үксүн эбэм ииппитэ. “Үрэх баһыттан” сылдьар соҕотох эбэм Февронья Гаврильевна Неустроева кырабыттан ааҕарга уһуйбута. “Төлкө”, “Сааскы кэм”, “Тулаайах оҕо” уо.д.а. саха чулуу айымньыларын оһох иннигэр олорон доргуччу аахтарара. Оҕо буолан сороҕун соччо өйдөөбөтөрбүн да, ааҕыллыахтаах диэн ааҕар этим.
– Тоҕо эбэҕин “үрэх баһыттан” сылдьар диэтиҥ?
– Бэйэтин наар инньэ диэн кэпсэнэрэ. Танда диэн бөһүөлэктэн төрүттээҕин “үрэх баһыттан сылдьабын” диирэ. Ону кыра сылдьан наһаа дьиибэргии саныырым. Биир сайын Тандаҕа Чакыр диэн алааска илдьэ барбыттара. Онно эбэм этэр “үрэҕин баһын” илэ көрөн баран, тугу эппитин дьэ билбитим. Оччолорго суол-иис диэн суох, барыта бырыы да бадараан. Ардахха массыынабыт түһэн, батыллан тыраахтарынан состорон нэһиилэ тиийбиппит. Туох да суох сиригэр, түҥ былыргы олоххо тиийэн хаалбыт курдугум. Былыргы ампаарга наара ороҥҥо куулга от симэн тэллэхтэнэн утуйарбыт. Оонньуур оҕом суох. Икки эмээхсин ортотугар кэҕэ этэрин истэ-истэ олоробун. Тэһийбэккэбин куотаары ойуурга сүүрэкэлээбиппэр, эбэм “сүгүннүө суох” диэн сотору буолан баран Бороҕоннообуппут.
– Эйигин оччотугар эбэҥ литэрэтиирэ эйгэтигэр сиэтэн киллэрбит буолбаат?
– Оннук. Төрдүс кылааска сылдьан “Бэлэм буолга” уруһуйунан кэпсээн айан ыыппыппын таһаарбыттарын бу баардыы саныыбын. Ону эрэ кэтэспэккэ сырыттаҕым. Саатар, оскуолаҕа кэпсээним хаһыакка тахсыбытын кэпсэтэллэр, мин ол аайы долгуйан бөҕө. Ол кып-кыракый, омуннаатахха, хас биирдии тылын өйдүөхпэр диэри элбэхтэ аахпытым буолуо. Ыалларбыт бары кэпсэл оҥостубуттара, хайҕаан бөҕө. Онтон ыла кэрчик кэрчик кэпсээннэри, оскуола олоҕун туһунан иһитиннэриилэри суруйар буолбутум. Оскуолабар “Хагдарыйбат лабаалар” диэн кэрэспэдьиэннэр куруһуоктарыгар сылдьыбытым. Көр, ол биир кэпсээн хаһыат сирэйигэр тахсыыта хайдах курдук бүтүн киһи олоҕун укулаатын уларытарын!
Мэп-мэник Сарыкынай
– Кыра сылдьан, булгу оһуобай бэрээдэктээх кыыс буолуоҥ...
– Суох. Хата, мэник этим. Уолаттары кытары арыт күнү-күннүктээн таһырдьа сырсан тахсарым. Күрүө үрдүнэн-аннынан ойуоккалаан, хара түүҥҥэ диэри лапталаан, кыһын хаарынан бырахсан, сыыртан салааскалаан күммүтүн-дьылбытын билбэккэ аһарарбыт. Дэлэҕэ, уолаттар миигин Сарыкынай диэн хос ааттыахтара дуо?! Инньэ диэн дьээбэлээтэхтэрин аайы эккирэтэн буорунан быраҕаттыыр этим. Оо, дьэ, оччотооҕу оҕолор барахсаттар, оонньуурбут диэн бадарааммыт буоллаҕа. Кыргыттардыын бадараанынан “бэрэски” оҥороохтуурбут.
– Хайдах эрэ бадарааны алҕаска да таарыйбатах кыыс уобараһа харахпар көстөр ээ.
– Дьиҥэ, спортивнай соҕус кыыс этим. Ону эбэм куруук: “Атыттартан чорбойума, аргыый наллаан, чуумпутук сырыт, сүүрүмэ-көтүмэ!” – диэн буойан тахсара. Ол иһин ол сүүрүүбүн кэлин олох даҕаны быраҕан кэбиспитим.
– Туох эмэ баракааһы оҥорбуккун өйдүүгүн дуу?
– Кырабар арааһынай өстүөкүлэ бытархайдарын мунньарбын сөбүлүүрүм. Дьиибэ диэтэҕиҥ... Сиртэн, буортан, бадараантан булан ылан өссө айахпар уктан “ыраастаан” баран, күн сырдыгын көрөрүм. Биирдэ хайа эрэ ыалга киирдим. Ыалларым дьиэлэригэр суохтар. Мин оранжевай ваза турарын олус да ымсыыра көрдүм. Дьон суоҕун билэн баран, ол вазаны собус-соруйан үлтүрүтэн кэбиспитим. Баара-суоҕа биир өстүөкүлэ бытархайын ылаары. Дьэ, уонна ыаллар маанылаах вазаларын алдьаттым диэн кыбыстыбакка, мин саҕа дьолломмут киһи суоҕа. Киһи эрэ буолларбын, куһаҕаны оҥорбуппун билинэн, син буутум быстарынан куоппутум ээ. Ол ыаллар ким киирэн вазаларын алдьаппытын билбэккэ да хаалбыттара буолуо.
“Бэлэм буолтан” кынаттанан
– Хаһааҥҥыттан суруналыыс буолуом диэн санааҕа кэлбиккиний?
– “Бэлэм буолтан” саҕалаан... Эппитим дии онтон ыла суруйар буолбутум диэн. Кугас халыҥ тэтэрээттээх этим. Онно күн аайы кэрчик-кэрчик кэпсээннэри суруйарым. Хайаан даҕаны, күн аайы. Бастакы учууталым Дария Петровна Константинова этии бэлиэлэрин ханнык түгэҥҥэ туруоруллалларын үөрэтэн барбытыгар наһаа сэргээбитим. Ол саҕанааҕы кэпсээннэрим этии бэлиэтэ эгэлгэтэ туруоруллубуттар. Нуучча тылыгар Ия Петровна Рыбкина үөрэппитэ. Наһаа сымнаҕас эрээри, кэмигэр ирдэбиллээх учуутал этэ. Уруога интэриэһинэй, сэргэх буолара. Биир үксүн кини такайыытынан суруналыыстыканы талбытым буолуо. Оскуола кэнниттэн тута Владивостокка суруналыыстыка кыһатыгар туттарсан киирбитим. Бастакы кууруһу бүтэрэн баран, “Ленские маяки” диэн хаһыакка (Покровскайга) быраактыкаламмытым. Онно аан бастаан хомондьуруопка диэҥҥэ сылдьан, баартыйа ыйыытынан пиэрмэлэргэ сылдьан, үлэһит дьону суруйан турардаахпын. Изольда Николаевна диэн настаабынньыктаах этим. Кини суруналыыстыка түгэннэриттэн оннук амсатан турардаах.
– Бииргэ үөрэммит оҕолоруҥ эмиэ суруналыыс буоллахтара?
– Суох, үксүлэрэ атын идэни баһылаабыттар. Бииргэ үөрэммит сорох табаарыстарбын кытта сибээспитин билигин даҕаны тутабыт. Аҕыйах буолан Израильга, Карелияҕа, Азербайджаҥҥа, Грузияҕа сылдьан кэлбиппит. Бары араас сиргэ олороллор. Сорохтор омук сиригэр.
Тэлэбиидэнньэҕэ кэлиим
– Тэлэбиидиэнньэҕэ хайдах киирбиккиний?
– Үөрэхпин бүтэрэн баран, үлэ көрдүү сатаабытым да, булбатаҕым. Оччолорго хаһыат да аҕыйаҕа. Бары миэстэлэригэр чиҥник олорор дьон. Уопута суох эдэр киһини ылбаттар. Кэтии-маныы сатаан баран, атын быстах үлэҕэ киирбитим. Онтон эмискэ тэлэбиидэнньэҕэ киһи наада диэн истибитим. Мин үгүһү толкуйдуу барбакка, онно тиийбитим. Хата, тута үлэҕэ ылбыттара. Аан бастаан Антонина Афанасьевна Новгородова диэн режиссёру кытары “Сардаана” биэриини саҕалаабыппыт. Оччолорго “Сайдам ыал”, “Олоҥхо дойдутун кэрэ куота” диэн бастакы тэлэбиидэнньэ күрэхтэрин тэрийбиппит. Ол кэннэ Марианна Николаевна Охлопкованы кытары уонтан тахса сыл бииргэ айымньылаахтык үлэлээбиппит.
– Наар устуудьуйаҕа олорон дьоруойдаргын кытары кэпсэтэргиттэн салгыбаккын дуо?
– Суох, төттөрүтүн, сөбүлүүбүн. Устуудьуйаҕа дьон ордук арыллан кэпсииллэр. Урут хотунан-соҕуруунан хомондьуруопкаҕа сылдьан аҕай биэрэрбит. Билигин устуудьуйаҕа үлэлиирбин сирбэппин.
– Дьон эрэ барыта хас даҕаны хаамыра уста турдаҕына, ити үлүгэр уокка-күөскэ аһыллыбата буолуо ээ?
– Бары көстөргө баҕалаах, кэпсииргэ бэлэм дьон кэлэллэр. Онон урукку курдук хат-хат устубаппыт. Бириэмэ да ыгым, дьон да кэпсии, саҥара үөрэммит. Үксүн биир устуунан бүтэбит.
Саха киинэтигэр үлэлэһэрбиттэн дьоллоохпун
– Сардаана, кэнникинэн киинэҕэ ылсан эрэҕин. Былырыын “Ааспыт ааспат амтана” диэн киинэҕин көрбүппүт. Билигин “Сүлүһүннээх таптал” диэн киинэҥ көстө турар. Киинэ сынаарыйын суруйууга идэтийэн ылсан эрэҕин дуо?
– Оннук курдук. Былырыыҥҥы киинэм сэһэммэр олоҕурбут эбит буоллаҕына, “Сүлүһүннээх таптал” диэн киинэҕэ анаан анал сынаарый суруйбутум. Биллэн турар, мээнэ ыллыҥ да суруйан кэбиспэккин, уустук. Буолаары буолан, элбэх сиэрийэлээх киинэни. Маныаха эмиэ математикалыы көрүү, анаалыстааһын, араарыы наада. Оскуолаҕа физмат кылааска үөрэммитим син көмөлөһөн эрдэҕэ. Эппиккэ дылы, туох кэнниттэн туох кэлэрин сааһылыыгын, орун-оннугар туруоран биэрэҕин. Онтуҥ сыалай исхиэмэ буолан тахсар. Төһө да уустук буоллар, киһи наада диэтэҕинэ, син суруйан бүтэрэр эбит. Күнү-күннүктээн, омуннаан эттэххэ, утуйаргын-аһыыргын умнан туран тыһыынчанан лииһи суруйаҕын.
– Айар кутуҥ бүөлэнэн, умуллан хаалар диэн баар дииллэр.
– Арыт, кырдьык, кубус-кураанах курдук буолар. Аҕала сатыыгын – өйгөр туох да кэлбэт. Киһи өйө-санаата син биир сылайар. Оччотугар дьөлөҕөстөөх тааспын ылабын. Көрдөһөн баран тааһым дьөлөҕөһүнэн өрө тутан ырааҕы көрдөхпүнэ, санаабар, туох эрэ кэлэр курдук.
– Тыый, доҕоор, туох айылаах аптаах тааһай?! Кэпсээннэриҥ, киинэлэриҥ сюжеттарын, дьоруойдарын хантан ылаҕыный? Олоххо дьиҥ буолбуту суруйаҕын дуо?
– Сороҕун онтон-мантан истибиппин, көрбүппүн-билбиппин туһанабын. Дьиҥ олоҕу, тустаах киһини суруйар уустук. Дьон олоҕо эппиэтинэстээх да буоллаҕа. Ол иһин чопчу биир киһини буолбакка, уобарас оҥорон. Айан суруйарбын ордоробун.
– Маастарыстыбаҕын хайдах үрдэтэҕиний?
– Билигин интэриниэт үйэтэ буолан, судургу. Киһи хантан баҕарар, хайа да үрдүк таһымнаах дьонтон интэриниэтинэн үөрэниэн сөп. Билиэхпин баҕарбыппын барытын онтон көрөбүн. Элбэхтик киинэни сыныйан, үөрэтэн, анаалыстаан көрөбүн. Урут көннөрү көрөр эбит буоллахпына, билигин идэтийэн эрэр киһи быһыытынан үөрэтэрдии, үөрэнэрдии көрөбүн.
– Сардаана, оттон бэйэҥ олоҕу көрүүҥ хайдаҕый?
– Барыта ып-ыраас, ылы-чып көнө, биир кэм буолары соччо ылыммаппын. Олох буолан баран, ханан эрэ туора барыылаах, түһүүлээх-тахсыылаах, кэлиилээх-барыылаах буолуохтаах. Ис-испиттэн көҥүл көрүүлээхпин. Элбэхтик айанныырбын сөбүлүүбүн, сонунтан сонуну билэ-көрө, бэйэм ылынар кинигэлэрбин булан ааҕа сатыыбын. Сонун, сэргэх дьону кытары алтыһабын.
Саха тылын өрө тутабыт
– Тус олоххор киирэр буоллахха, тугу кэпсиэҥ этэй?
– Мин бэйэбин олус дьоллоохтук сананабын. Сүрэхпэр тутар киһилээхпин. Ону, биллэн турар, кистэлэҥҥэ тутабын.
– Оҕолоруҥ ханна баалларый?
– Кыыһым Туйаара финн кэргэннээх, Санкт-Петербурга ыал буолан олороллор. Үс уол оҕолоохтор. Уолум Вася үөрэҕин бүтэрэн билигин үлэһит. Онон үс сиэннээх эбэбин. Оҕолорум оннуларын булбуттарыттан ийэ быһыытынан үөрэбин эрэ.
– Оҕолоруҥ сахалыы билэллэр дуо?
– Кыыһым Туйаара, төһө да омук кэргэннээх, нуучча сиригэр олордор, үс саастаах улахан уолун кытары наһаа үчүгэйдик уу сахалыы кэпсэтэр. Киэһэ аайы сахалыы кинигэ ааҕар. “Бичиктэр” ити чааһыгар улаханнык абыраатылар. Сиэним, бэл, “уруунньук” диэн тылы туттарыттан күлэбин ээ. Арыт киэһэ түннүгү көрө-көрө “караҥардаа” диэн чуопчаарар. Бэйэтэ финн оҕо саадыгар сылдьар, үс тылынан саҥарар. Оҕо итиччэ сааһыгар тылы ордук ылынар эбит. Былырыын Егор Афанасьевич Борисовтаахха дьиэлэригэр сылдьан, оҕолорун, сиэннэрин кытары уу сахалыы наһаа үчүгэйдик кэпсэтэллэрин олус биһирии санаабытым. Сорох саха чунуобунньуктарын оҕолоро төрөөбүт тылларын билбэттэрэ кистэл буолбатах. Төрөппүттэрэ ону оҕолоро хас омук тылынан саҥаралларын киһиргээбит курдук өҥнөн кэпсииллэр. Төрүкү сыыһа дии саныыбын. Киһи төрөөбүт тылынан саҥарар, кэпсэтэр буолуохтаах. Аан бастаан төрөппүт ону оҕотугар иҥэриэхтээх. Дьыссаат да, оскуола да буолбатах. Бэйэм сахалыы эйгэни кэҥэтэн төрөөбүт тылбынан айымньы суруйарбынан, сахалыы киинэ көстөрүгэр, кыра да буоллар, кылааппын киллэрсэ сылдьарбыттан дьоллоохпун дии сананабын.
– Оннук ээ. Сардаана, истиҥ, иһирэх кэпсэтииҥ иһин махтал!
Сэһэргэстэ
Туйаара СИККИЭР.
