Дьокуускай куорат Марха бөһүөлэгин Дана Яковлевна уонна Василий Тихонович Карамзиннар диэн элбэх оҕолоох, олус көхтөөх, эдэр ыалын билиһиннэриэхпин баҕарабын. Ыал ийэтэ Абый улууһуттан оттон аҕалара Намтан төрүттээхтэр. Кинилэр 2001 сыллаахха Намнааҕы педагогическай колледжка үөрэнэ сылдьан билсибиттэр. Уоллаах кыыс харахтарынан хайҕаһан, сүрэхтэринэн сөбүлэһэн 2003 сыл тохсунньу аам-даам тымныытыгар уруу киэһэтин тэрийбиттэр. Онтон ыла номнуо 15 сыл ааһа охсубут. Билигин эдэр ыал аҕа ууһун тэнитэр үс уол оҕолоохтор. Сөбүлүүр үлэлээхтэр, дьиэлээхтэр-уоттаахтар, саха ыалын сиэринэн быр-бааччы олороллор. Ыал ийэтин Дана Яковлевнаны кытта аныгы олоххо оҕону иитии, кэргэнниилэр сыһыаннарын, үп-харчы уо.д.а. туһунан кэпсэттибит.
Дана Яковлевна, кэпсэтиибитин оҕолортон саҕалыахха. Уолаттаргыт хаһыс кылааска үөрэнэллэрий? Туох ситиһиилээхтэрий?
– Улахан уолбут Айсен 14 саастаах, Мархатааҕы 1 №-дээх оскуолаҕа 7-с кылааска үөрэнэр. Кини айарын-тутарын наһаа сөбүлүүр. "Пульс" диэн үҥкүү куруһуогар иккис кылаастан сөбүлээн сылдьар. Ону таһынан олус үчүгэйдик уруһуйдуур. Күрэстэргэ кыттан бириистээх миэстэлэри ылааччы. Ыал улахан оҕото буолан бэйэтин сааһыгар дьоһун, дьиэ ис-тас үлэтэ, оҕо көрүүтэ кинитэ суох сатаммат курдук. Ийэтин, аҕатын тутаах киһитэ буоларын өйдүүр. Ортоку уолбут Айтал 12 саастаах, 6-с кылааска үөрэнэр. Кини олус истигэн уонна чуумпуну сөбүлүүр. Ас астыырын туохтааҕар да ордорор. Араас конструктор оонньуурдары хомуйар уонна мунньар идэлээх. Ону таһынан, устуоруйаны интэриэһиргиир. Хоһоон ааҕарын сөбүлүүр, биирдэ эмит бэйэтэ айааччы. Оттон кырабыт, мурун бүөтэ аҕатын аатынан Вася диэн. Дьиэ иһигэр Василий Васильевич диэн ааттыыбыт (күлэр). Саамай атаах оҕобут. Барбах эрэ Пушкин, Есенин хоһооннорун сөбүлүүр. Үс сааһыгар “Мир поэзии” диэн күрэскэ улахан оҕолору кытта тэҥҥэ кыттан, “Унылая пора” уонна “Белая Береза” диэн хоһооннору дорҕоонноохтук ааҕан үһүс миэстэ буолан турардаах. Оннук уолаттарбытын онно-манна кытыннара сатыыбыт. Туохха барытыгар көхтөөх буолалларыгар кыһаллабыт.
Эн ханна үлэлиигин? Ол туһунан кэпсии түс эрэ.
– Мин Мархатааҕы 1 №-дээх орто оскуолаҕа технология учууталынан үлэлиибин. Үлэбин олус сөбүлүүбүн. Биһиги оскуолабытыгар 600 тахса араас омук оҕото үөрэнэр. Олус иллээхтэр. 2012 сылтан саха кылаастара баар буолбуттара, ону таһынан, коррекционнай кылаастарбыт эмиэ бааллар. Мин икки кылаастаахпын. Оскуола ыытар тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттабыт. Үлэм таһынан "Пульс" иһинэн үлэлиир Ольга Чемпосова салайааччылаах “Надежда” диэн ансаамбылга ыллыыбын.
Оҕону итиигэ туохха улахан болҕомтону уураҕыт?
– Уолаттарбыт эйэлээх, ханнык баҕар түгэҥҥэ бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөһөр, саастаах дьону убаастыыр, кыралары атаҕастаабат буолалларын курдук иитэбит. Ону таһынан, айылҕаны таптыырга уонна харыстыырга үөрэтэбит.
Хас биирдии дьиэ кэргэн туох эрэ үгэстээх буолар. Эһиэхэ оннук баар дуо?
– Оҕолорбут төрөөбүт күннэрин улахан бырааһынньык тэрийэн ылабыт. Дьоллоох оҕо саас биир саамай умнуллубат күнэ буоллаҕа дии. Онон улаатан баран саныылларыгар да үчүгэй буолуо. Уонна эбээлэрбит, эһээлэрбит, хос эбээбит, хос эһээбит төрөөбүт күннэрин көтүппэппит. Бу күн аймахтар бары бииргэ мустабыт, кэпсэтэбит-ипсэтэбит, эҕэрдэлиибит. Ону таһынан, күһүн хайаан да бары сир астыы тахсабыт. Оннук гынан айылҕалыын алтыһабыт. Сайын эмиэ тыаҕа сынньанарбытын сөбүлүүбүт.
Дьиэ кэргэҥҥэ аҕа киһи сүҥкэн оруоллаах. Уолаттар аҕаларын кытта тугу гыналларын, хайдах сынньаналларын сөбүлүүллэрий?
– Аҕабыт ас астыырын олус сөбүлүүр. Кини астаабыт аһа куруук минньигэс уонна эриэккэс буолар. Уолаттарын кытта хомпуот, барыанньа оҥороллор оннооҕор кыһыҥҥы хаһааһы бэйэлэрэ бэлэмнииллэр. Балыктыылларын туохтааҕар да ордороллор. Биһиэхэ иллэҥ кэм суоҕун кэриэтэ. Инньэ гынан, сололоннохпутуна Намҥа дьоммутугар тахсабыт эбэтэр киинэҕэ, тыйаатырга, циркэҕэ сылдьабыт. Бу сааскы каникул кэмигэр улахан уолбун кытта Казахстаҥҥа Алматы куоракка баран кэллибит. Онно “Экодизайн – сила и чистота искусства” диэн маастар-кылааска кытынныбыт. Уолум атын оҕолору кытта билсэн элбэх табаарыстанна. Казахстаны олус сөбүлээн, астынан кэллибит.
Аныгы үйэҕэ кэргэнниилэртэн хайалара баһылыыра ордугуй?
– Мин санаабар кэргэнниилэр биир сыаллаах-соруктаах буолуохтаахтар, бэйэ-бэйэлэрин биир тылынан өйдөһөн-өйөһөн, убаастаһан олоруохтаахтар. Кинилэр икки ардыларыгар таптал, эрэл, итэҕэл суох буоллаҕына өр олорботтор дии саныыбын.
Өссө оҕолонор былааннааххыт дуо?
– Таҥара биэрдэҕинэ оҕолонон бөҕө буоллаҕа дии. Кыыска наһаа баҕарабыт. Оҕо – дьол!
Сорохтор оҕолорун эбээ, эһээ көрүүтүгэр биэрэн баран, бэйэлэрэ үлэлииллэр, үөрэнэллэр. Онтон сылтаан төрөппүт уонна оҕо сыһыаннара тымныйан барар. Ону туох дии саныыгын?
– Биһиги оҕолорбутун үөрэнэр эрэ кэммитигэр төрөппүттэрбит көрөн күүс-көмө буолбуттара. Эбээ, эһээ баара олус үчүгэй буоллаҕа дии. Ол эрэн оҕо ийэтин-аҕатын кытта сырыттаҕына ыалдьара да аҕыйыыр дии саныыбын. Уонна бэйэтигэр эрэллээх, күүстээх санаалаах буола улаатар.
Оҕолоругутугар харчы хантан кэлэрин хайдах үөрэтэҕит? Билиҥҥи оҕолор ылалларын эрэ билэр курдуктар.
– Оскуолаҕа элбэх оҕолоох ыаллар оҕолоро босхо аһыыллар. Инньэ гынан, харчыны биирдэ эмит биэрэбит. Төрөөбүт күннэригэр, Саҥа дьылга эбэтэр Сэбиэскэй Аармыйа күнүгэр эбээлэрэ, эһээлэрэ ыытааччылар. Ол харчыны кыра-кыралаан тутталлар.
Кэргэмминээн уолаттарбытыгар “Плюсики” диэн оонньуу толкуйдаабыппыт. Таблица уруһуйдаан истиэнэҕэ ыйыыбыт. Онно күн аайы үлэлээбит эбэтэр 5 сыананы ылбыт оҕоҕо “+” туруорабыт. Балаҕан ыйтан Саҥа дьылга диэри эбэтэр олунньу ыйтан оҕо көмүскэлин күнүгэр диэри уһуннаах оонньуу буолар. Ким элбэх “+” ылбыт кыайар уонна баҕа санаатын этэр. Оннук “үлэлээн” төлөпүөн, гидроскутер ылбыттара. Бу оонньуу оҕо үлэһит, туруоруммут сыалын ситиһэр буоларыгар, харчы мээнэ кэлбэтин өйдүүрүгэр уонна нууччалыы эттэххэ конкурентноспособнай буоларга үөрэтэр.
Аҥаардас сахалыы тылынан иитиллибит оҕо ыарахаттары көрсөр дииллэр. Ону туох дии саныыгын?
– Биһиги икки тылынан үөрэтэбит. Сахалыы эрэ үөрэммит оҕо эрэйи көрөрө чуолкай. Саха кылааһыгар үөрэнэр оҕолор “языковой барьердаах” буолаллар, атын предметтэргэ ыарахаттары көрсөллөр диэххэ сөп. Ол иһин оҕо нууччалыы уонна сахалыы холкутук саҥарар, суруйар буолуохтаах дии саныыбын.
Оттон аныгы үйэ араас “гаджеттарын” хайдах хааччахтыыгыт?
– Кистэл буолбатах билигин төлөпүөҥҥэ, көмпүүтэргэ оҕолор эрэ буолбакка улахан дьон эмиэ олус ылларда. Биһиги уолаттарбытын араас хайысханан уһуйа сатыыбыт. Ол курдук, уруһуйдатабыт, кинигэ аахтарабыт, “Лего” конструктар хомуйтарабыт, остуол оонньууларын оонньотобут, ол быыһыгар уроктарын ааҕаллар, тэлгэһэҕэ тахсан оонньууллар, дьиэ үлэтин оҥороллор.
Дана Яковлевна, кэпсээниҥ иһин махтанабын. Дьиэ кэргэҥҥэр этэҥҥэ буолууну баҕарабын.
Венера Охлопкова
