Саха сирэ киэҥ иэнинэн, сиртэн хостонор баайа дэлэйинэн, туруу үлэһит, үөрэхтээх, дириҥ билиилээх дьоно элбэҕинэн аан дойдуга аатырыан аатырар.
Оттон Сунтаар улууһун Бүлүүчээн нэһилиэгин баай кэрэ айылҕалаах, үтүөкэн дьон уутуйан үөскээбит нэһилиэгинэн өрөспүүбүлүкэҕэ биир тарбахха баттанар нэһилиэктэртэн биирдэстэрэ буолар. Бүлүүчээн – Ийэ Айылҕа барахсан анаан оҥорбут, киэргэппит мааны айылҕалаах, быдан былыргы дьыллар кистэлэҥнэрин дьапталанан иҥэриммит ытык хайалардаах, сиртэн хостонор баай эгэлгэтэ саппаастаах, хара тыатыгар булт-алт арааһа бүкпүт, уһун үйэлээх элбэх дьоннооҕунан, тимир-мас уустара, айылҕаттан айдарыылаах, талааннаах тыл маастардара, ырыаһыт-тойуксут бастыҥнара элбэҕинэн кэпсэлгэ сылдьар нэһилиэк. Ботуобуйа үрэҕиттэн Саха сирин аар-саарга аатырдыбыт күндү аламаас тааһын булбуттара да элбэҕи этэр дии саныыбын. Дэлэҕэ, үгүс үйэлэр усталарыгар дьапталлан, сир сүмэтин иҥэринэн үөскээбэтэх таас буолуохтаах. Оннук алмаас таастыы килбэчийбит киһи киэнэ кэрэмэһэ, уратыта, чулуута дьону бэлэхтээбит нэһилиэк буоллаҕа!
Быйыл кулун тутар ыйга “Патриот” тумсүү ахсыс күрэхтэһиитин Бүлүүчээҥҥэ 105 саастаах ытык кырдьаҕас, Бүлүүчээн нэһилиэгин, Сунтаар улууһун бочуоттаах олохтооҕун, сэрии-үлэ бэтэрээнин, ийэ дойдуну фашисткай халабырдьыттартан босхолоспут бэтэрээн, 9 оҕо, элбэх сиэн, хос сиэн тапталлаах аҕалара, эһэлэрэ, «Үйэ киһитэ» бэлиэ хаһаайына Данилов Софрон Матвеевич чиэһигэр анаан ыыппыта. Онно тиийэ сырыттахпытына, нэһилиэк бэтэрээннэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Фатина Никифоровна үөрэ-көтө сэһэргээбитэ:
— Биһиги нэһилиэкпитигэр 70нун лаппа ааспыт, 80нун туолбут, 90нарыгар үктэнэн 100 саастарыгар чугаһаабыт 32 ытык кырдьаҕастаахпыт. Кинилэр оҕолоругар, сиэннэригэр дьиэ-уот түбүктээх үлэтигэр көмөлөһө, олохторугар сүбэлии-амалыы, дурда хахха буола сылдьаллар. Биһиги кинилэри кытта ыччаты өрүү көрүһүннэрэн үлэҕэ-хамнаска үөрүйэхтэрин, сиэри-туому кэпсэттэрэн, алгыс тэҥэ үтүө санааларын иһитиннэрэбит.
Бу курдук кырдьаҕастарын маанылаан көрөн-истэн, ытыстарын үрдүгэр силдьэ сылдьар дьоллоох нэһилиэк өрөспүүбүлүкэҕэ да аҕыйаҕа буолуо...
Оттон быйыл атырдьах ыйын 15 күнүгэр Саха сирэ биир киэн туттар судаарыстыбаннай уонна бэлитиичэскэй деятелэ, «Хотугу Сулус» уордьан бастакы кавалера, уһулуччу тэрийээччи-салайааччы, КПСС КК инструкторынан үлэлии сылдьыбыт Павлов Владимир Гаврилович төрөөбүтэ 90 сыла буола. Ити улахан үбүлүөйгэ анаан Ил Дархан Айсен Николаев үбүлүөйү ыытарга хамыыһыйа тэрийэр. Бэрэссэдээтэлинэн Федор Михайлович Борисовы аныыр дьаһала тахсан турар. Онно былааннаммыт тэриллиилэр: Дьокуускай куоракка сквер арыйыыта, пааматынньык туруоруута, өйдөбүнньүк кинигэ таһаарыыта, киновидеодокуменнары хомуйуу, дойдутугар ыһыахтары ыытыы, конференция тэрийиитэ…
Кинигэ таһаарыытыгар Михаил Викторович Никифоров салайааччылаах эрэдэксийэлиир коллегия үлэлээбитэ ыраатта. Элбэх көрсүһүүлэр ыытылыннылар, интервьюлар ылыныллылар, архыып матырыйааллара, ахтыылар, хаартыскалар хомулуннулар.
Манна даҕатан эттэххэ, 2000, 2004 сыллардаахха историческай наука доктора, ыкса доҕоро Егор Егорович Алексеев Владимир Гаврилович араас өрүттээх үлэтин сырдатар бэртээхэй кинигэлэрин күн сирин көрдөрөн турардаах.
2000 сыллаахха тахсыбыт бастакы кинигэҕэ СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев Владимир Гавриловиһы хайдах курдук үрдүктүк сыаналыырын туһунан киирии тылга суруйбутун хатылаабат буолуохпутун сатаммат: «Мин Владимир Гаврилович Павловы норуот олоҕунан олорбут, норуот интэриэһинэн салайтарбыт, норуот өйүн-санаатын түммүт киһинэн сыаналыыбын. Кини дьиҥнээх норуоттан силистэнэн тахсыбыт санаалара уонна түмүктэрэ бүтүн Арассыыйаҕа уонна биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр бара турар историческай хамсааһыннарга олоҕураллара. Ол иһин Владимир Гаврилович күннээҕи бэлитиичэскэй боппуруостарга сүбэлэрэ, судаарыстыбаннай суверенитеты бөҕөргөтүүгэ, экономика уустук боппуруостарыгар ыстатыйалара, тыл этиилэрэ киэҥ эҥсиилээхтэрэ, дириҥ ис хоһоонноохторо, дьону-сэргэни итэҕэтэр күүстээхтэрэ.
Владимир Гаврилович киһи быһыытынан модун күүстээх санаалааҕа, ураты тулуурдааҕа, дьулуурдааҕа, итэҕэйбит, ис сүрэҕиттэн ылыммыт дьыалатын тиһэҕэр тиэрдэн тэйэрэ. Владимир Гаврилович үлэни, киһини олус таптыыра, үлэни таҥара оҥосторо, үлэнэн олороро. Кини төрөөбүт улууһун, норуотун дьиҥнээх патриота этэ. Атын омуктары дириҥник өйдүүр, истиҥник ытыктыыр, дьиҥнээх дьыаланан өйүүр интернационалист этэ. Төрөөбүт норуотун айар интеллигенцията кинини бас-көс киһинэн билинэрэ, кинилиин көрсөн, сүбэлэһэн, санаа атастаһан күүс-күдэх ылара».
Киһи бу орто дойдуга оҕо-уруу төрөтөн, аҕа ууһун тэнитэн, үлэтин-хамнаһын салҕааччылары хаалларааары сыаллаах кэлэр эбит буоллаҕына, Владимир Гаврилович сыала-соруга тору-томточчу туолбут дии саныыбыт. Кини аатын ааттатар элбэх сиэн ыал буолан олорор, оттон үлэтин-хамнаһын чааһынан ыллахха, кини олоҕун, үлэтин холобур оностооччулар, кини үлэтин утумнааччылар араас таһымнаах салайар үлэлэргэ ситиһиилээхтик үлэлии сылдьаллар.
Мантан инньэ Владимир Гаврилович олоҕун, үлэтин-хамнаһын сырдатар сыаллаах ыстатыйалары бэлэмнээн таһааран иһиэхпит. Аҥардас матырыйаал да хомуйа сылдьан, дьон киниэхэ махталын этэрин элбэҕи иһиттибит. Ким харчынан көмө ылбытын, кимиэхэ дьиэ-уот биэрэн таҥара тэҥэ саныы сылдьалларын, кимиэхэ сүбэнэн-аманан олоҕун үктэлин салайсан биэрбитин, кимиэхэ үлэҕэ-хамнаска холобур буола сылдьарын ахтааччы дьон элбэх...
Онон, биһиги кинини ахтарбыт-саныырбыт тухары, кини биһигини кытта куруук баар. Кинигэбит эдэр көлүөнэ ыччакка көмөлөөх, туһалаах буолуо диэн эрэнэбит.
Зинаида Игнатьева,
РФ Суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ
