2000 сыллар саҕаланыыта Саха эстрадатыгар нуучча курдук ис киирбэх дьүһүннээх, кыыс оҕоҕо олус күүстээх куоластаах, сахалыы ыллыыр Мария Белоцерковскаяны үгүскүт өйдүүр буолуохтаах. Кини оччолорго оскуола үөрэнээччитэ этэ. 16 сааһыгар А.Е. Кулаковскай аатынан култуура дьиэтигэр айар киэһэтин тэрийбитэ. Икки кэнсиэр тобус-толору көрөөччүлээх, үрдүк ситиһиилээхтик ааспыта. Оннук саха эстрадатыгар биллэр сэргэхсийиини киллэрбитэ диэтэхпинэ, бука, алҕаһаабатым буолуо. Сүүрбэччэ сыл ааспытын кэннэ Марияттан интервью ылыах буолбутум ыраатта. Аныгы үйэ сиэринэн социальнай ситимҥэ буламмын, куйаар ситимин нөҥүө кэпсэттибит. Мария билигин ханна олороруй? Тугунан дьарыктанарый? Ыллыыр дуо? Ол туһунан салгыы ааҕыҥ.
Мария, эн оскуолаҕа үөрэнэ сылдьаҥҥын өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр ырыаһыт буолбутуҥ дии. Билигин ол кэми төһө ахтаҕын?
– Оччолорго баара-суоҕа 15 эрэ саастаах, Дьокуускайдааҕы 8-с №-дээх оскуола үөрэнээччитэ этим. Биллэн турар, ол кэми олус күндүтүк саныыбын. Оҕо сааhым саамай чаҕылхай кэрчигэ буолар. Ол саҕана билсибит дьоммун кытта күн бүгүнүгэр диэри доҕордоһобут. Аан бастаан “Хотугу сулус” куоҥкуруска кыттыбытым. Төһө даҕаны бастаабатарбын, хас да сыл субуруччу лауреат аатын ылбытым. Онтон Владивосток куоракка буолбут бүтүн Арассыыйатааҕы куоҥкуруска бастаабытым. Ону таһынан, Москубаҕа ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы куоҥкуруска лауреат буолан турабын. Билигин санаатахха, балайда элбэх куоҥкуруска кыттыбыт эбиппин. Сорохтор ааттарын умнан да кэбистим. Ол эрэн, саамай өйдөнөн хаалбыт куоҥкуруһум Горнай улууһугар ыытыллыбыт “Сааскы таммахтар” диэн этэ. Онно алта саастаах кыысчаан бастакы миэстэни ыламмын, дьоммун-сэргэбин үөрдүбүппүн наһаа өйдүүбүн.
Оччолорго аҥаардас көстөр дьүһүҥҥүнэн даҕаны ураты этиҥ. Нууччалыы дьүһүннээх кыыс сахалыы ыллыыра, кырдьык, сонун көстүү этэ. Аны киһи тыла тостуох айылаах сэдэх фамилиялааххын... Төрөппүтэриҥ туһунан сырдата түс эрэ.
– Билигин нуучча сирэйдээх сахалыы ыллыыр ырыаһыттар кими да соһуппат буолуохтаахтар. Тус бэйэм хаһан да нууччабын дэммэт этим, “бааһынай” буоллаҕым дии. Тапталлаах ийэм Надежда Васильевна Белоцерковская диэн, кини мин саамай чугас доҕорум. ХИФУ доцена, омук тылын учуутала, магистратураҕа үөрэнэр устудьуоннары дипломнай үлэлэригэр бэлэмниир. Киниэхэ үөрэммит оҕолор өйдүүр буолуохтаахтар, экзаменнарын туттарбатах, английскай тылы өйдөөбөтөх үөрэнээччи диэн суоҕун кэриэтэ. Ийэм 2004 сыллаахха кандидатскай үлэтин көмүскээбитэ. Иккиэн бииргэ ону-маны айарбытын, оҥорорбутун сөбүлүүбүт. Холобур, бу соторутааҕыта биһиэхэ кэлэ сылдьан, дьиэм иһин уларытан-тэлэритэн барбыта.
Оттон “эр киһи хайдах буолуохтааҕый?” диэн ыйыттахтарына, аҕабын саныы түһэбин. Аҕам Виктор Петрович Белоцерковский диэн, Челябинскайтан төрүттээх киһи. 35 сыл аннараа өттүгэр Саха сиригэр үлэлии кэлэ сылдьан, ийэбин көрсөн ыал буолбуттар уонна Саха сиригэр олохсуйарга быһаарыммыттар. Билигин төрөөбүт дойдутугар ыалдьыттыы эрэ барар. Саха сирэ дьиҥнээх дойдута буолла. Аҕам байанайдаах булчут, балыксыт уонна олус үчүгэйдик уһанар. Ол курдук, дьиэтин, олбуорун барытын бэйэтэ оҥорбута. Ону таһынан, асчыт бэрдэ. Сонун рецептэри булан эбэтэр бэйэтэ айан биһигини минньигэс бүлүүдэлэринэн куруук үөрдэр.
Хас сыллаахха эбитэ буоллар, ДК-ҕа буолбут айар киэһэҕэр сылдьан турабын. Саала иһэ тобус-толору көрөөччү этэ. Оччолорго хаһыс кылааска үөрэнэр этигиний? Дьон хайҕабылын, өрөгөйү тулуйуу диэн баар дии. Ити кэми “эчэйиитэ” суох хайдах аһарбыккыный? Оҕо уйулҕата кэбирэх бөҕө буоллаҕа дии.
– 10-с кылааска үөрэнэ сылдьар кэмим этэ. Икки кэнсиэр тобус толору көрөөччүлээх ааспыта. Хаһан да долгуйбатахпын долгуйбутум. Дьон хайгыыллар этэ эрээри, ол саҕана атыттартан ордук үчүгэйдик ыллыыбын диэн санаабат этим. Уонна төрөппүттэрим “бэйэҕинэн киэн туттуоххун сөп, ол эрэн дьоҥҥо улаатымсыйбат буол” диэн үөрэтэллэрэ. Киһи үрдүгэр киһи баар диэн этэллэр дии. Ол иһин, ити кэми этэҥҥэ ааспытым.
Оскуоланы бүтэрэн баран саха эстрадатын сыанатыттан сүтэн хаалбытыҥ. Кэлин “Москубаҕа үөрэнэр үһү” диэн истибитим. Туох идэтин баһылаатыҥ? Билигин ханна үлэлиигин? “Саха” НКИХ Москубатааҕы филиалыгар суруналыыс быһыытынан үлэлии сылдьаргын көрбүтүм.
– Москубатааҕы култуура уонна ускуустуба судаарыстыбаннай университетыгар, театральнай көрдөрүүлэр уонна бырааһынньыктар режиссёра диэн үөрэххэ киирбитим. Билигин ыллыырым аҕыйаата. Ол да буоллар үлэбин сөбүлүүбүн. Биир эмит улахан бырайыагы оҥорбут киһи диэн ыра санаалаахпын. Үөрэхпин бүтэрэн баран Москубаҕа үлэ көрдөөбүтүм. Наталья Викторовна Сазонова ыҥырбытыгар, “Саха” НКИХ Москубатааҕы филиалыгар үөрэ-көтө үлэлии киирбитим. Телевидение, суруналыыстыка эйгэтэ олох атын эбит. Үс мүнүүтэлээх сюжет улахан үлэттэн тахсар. Оччолорго тиэхиньикэбит да мөлтөх этэ. Билигин “Московский дом национальностей” диэн тэрилтэҕэ култуура салаатыгар үлэлиибин. Араас кэнсиэрдэри, быыстапкалары, конференциялары тэрийэбит. Ону таһынан, бэйэбит бырайыактардаахпыт, биир дойдулахтар түмсүүлэрин кытта үлэлиибит. Саха сирин түмсүүтэ элбэх тэрээһиннэри ыытар. Биир сүрүн бырайыагым “Кочевье Севера” диэн Уһук Илиҥҥи, Сибиир уонна Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бүтүн Арассыыйатааҕы бэстибээлэ буолар. Быйыл тэриллибитэ номнуо 15 сыла. Бастаан режиссерунан, бүтэһик уон сыл салайааччы быһыытынан үлэлиибин. Саас аайы сүүсчэкэ артыыстары хомуйан улахан бэстибээл тэрийэбин. Ол таһынан ыллыы эбэтэр бырааһынньыктары ыыттараары ынырдахтарына, сололоох буоллахпына аккаастааччым суох.
Саха эстрадатын төһө кэтээн көрөҕүн? Билиҥҥи ырыаһыттартан кими чорботон бэлиэтиэҥ этэй?
– Билиҥҥи эстрада олус улааппыт, уруккута буолбатах. Элбэх саҥа ааттар тахсыбыттар, эдэрдэртэн кими да үчүгэйдик билбэппин. Арай, Сеня Ченянов уолаттара –“Snow voiсе” бөлөх Москуба ыһыаҕар ыллаабыттара. Олус талааннаах оҕолор диэн бэлиэтии көрбүтүм. Уонна уруккуттан ыллыыр ырыаһыттары үгүстэрин сөбүлээн истэбин.
Ааспыты ахта-саныы таарыйа Дьокуускайга кэнсиэр тэрийиэххин баҕарбаккын дуо ? Биһиги көлүөнэ мустуо этибит.
– Кэнсиэрдиир былааным суох эрээри, баҕа баар. Тугу барытын быраҕан туран дьарыктаныахха наада. Баҕар хаһан эмит олоххо киириэ диэммин эрэнэбин. Дьон куруук ыйыталлар, онтон наһаа үөрэбин. Онон, инникитин толкуйдуом.
Билигин кэргэн, ийэ буолан олороҕун. Дьиэ кэргэниҥ туһунан билиһиннэриэҥ дуо?
– Бэһис кууруска үөрэнэ сылдьан Павел Савченко диэн Москуба уолун көрсөн, биир сылынан ыал буолбуппут. Олус үчүгэй дьонноох-сэргэлээх, миигин төрөппүт кыыстарын курдук көрсүбүттэрэ. Ыал буолбуппут быйыл 11 сылыгар барда. Икки уол оҕолоохпут. Улахаммыт Саша аҕыс саастаах, 2-с кылаас үөрэнээччитэ. Кырабыт Алеша алталаах, уһуйааҥҥа сылдьар. Дьоммут оҕо көрсөн абырыыллар, инньэ гынан, үлэлии-хамсыы сылдьабыт.
Кэргэниҥ ырыа-тойук эйгэтигэр сыһыаннаах дуо? Саха сирин биир саамай чаҕылхай сулуһун кэргэн ылан олорорун билэр дуо?
– Кэргэним бэйэтэ ыллаабат эрээри, муусуканы олус сөбүлүүр. Инженер идэлээх. Мин ыллыырбынан наһаа киэн туттар. Бырааһынньык аайы ыллатаары тииһэр.
Оттон билигин ситэн-хотон баран улахан сыанаҕа тахсыаххын баҕарбаккын дуо? Онно сыһыаннаах араас бырайыактар бааллар дии. Холобур, “Голос”...
– Манна биир ырыа учуутала "бэлэмнэниэххэ, барыта табыллыа" диэн хаайа сылдьыбыта. Ол эрэн туох эрэ тохтотор курдук этэ. Баҕар ыллаабатаҕым ырааппыт буолан дуу, ким билэр. Ырыаҕа тапталым испэр иитиллэ сылдьар, хаһан эмит тэһэ кэйэн тахсара буолуо.
Дойдугуттан ордук тугу ахтаҕын? Москубаҕа туох тиийбэтий?
– Сыл ахсын ахтылҕаным күүһүрдэр күүһүрэн иһэр курдук. Сайын аайы оҕолорбун кытта бара сылдьааччыбыт. Быйыл эрэ үлэбинэн кыайан табыллыбатыбыт. Ол иһин, сайыны билбэккэ хаалбыт курдукпун. Москубаҕа олорбутум 16 сыл буолла, 17 саастаахпар кэлбитим. Ийэм, аҕам, эбээм, чугас доҕотторум бары Дьокуускайга бааллар. Ол иһин, төрөөбүт дойдум син биир бастакы миэстэҕэ турар.
Туох ыра санаалааххын?
– Ыал ийэтэ буоларым быһыытынан, туох баар күүспүн-уохпун дьиэ кэргэммэр аныыбын. Иллэҥ кэм көһүннэр эрэ оҕолорбунан дьарыктанабын.
Мария, кэпсээниҥ иһин махтанабын, үлэҕэр-хамнаскар өрө үүнүүнү, дьиэ кэргэҥҥэр этэҥҥэ буолууну баҕарабын.
Венера Охлопкова, Кыым.ру
