Бүгүҥҥү ыалдьыппыт – Николай Бандеров-Дьулуур. Кини оҕо эрдэҕиттэн ДЦП ыарыылаах, сааһын тухары хаампат буолан, эрэйи-муҥу көрсүбүт киһи. Ол эрээри санаатын күүһүнэн, олоххо тардыһыытынан, кырдьык да, аата да этэринии, дьулуурдаах киһи. Халыма хорсун-хоодуот уолана Дьулуур Бандеров олоҕун устуоруйатын сэргээҥ.

Эдьиий Зоя эрэлэ энчирэппэтэҕэ

– Мин 1983 сыллаахха ыам ыйын 25 күнүгэр Орто Халыма Ойуһардааҕар төрөөбүтүм. Гороскуоппунан да, олохпор да – игирэбин. Хомойуох иһин, 3 ыйдаах игирэм Прокопий күн сириттэн күрэммит. Ийэм, Зоя Прокопьевна Лаптева, мин 14 саастаахпар ыараханнык ыалдьан өлбүтэ. Аҕам, Алексей Иннокентьевич Бандеров, билигин дойдутугар олорор. Мин 7 оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ саамай кыраларабын. Төрүөхпүттэн ДЦП диэн диагнозтаах буолан, босхоҥ буолан сыппыппын. Быраастар “киһи буолбат, суорҕан-тэллэх иччитэ эрэ буолуоҕа, тыытымаҥ” диэн бириигэбэрдээн кэбиспиттэр. Кыайан хаампат, сыыллыбат оҕо, биир сааспыттан чобуоран олорбуппун, үкчү оҕонньор курдук тыллаах-өстөөх үһүбүн. Биирдэ үс саастаахпар саамай кыра эдьиийим Зоя барахсан, дьонум үлэлии барбыттарын кэннэ, оронтон соһон түһэрэн хаамтара сатаабыт. Онтон ыла, дьиэҕэ иккиэйэҕин хааллыбыт да, ааны хатаан баран, миигин оҕолуу олорон, “хайаан да хаамыахтааххын!” дии-дии, ким да көрбөтүгэр нэс буолбут эппин-сииммин мускуйар, хаамтара сатыыр идэлэммит. Биирдэ дьонум аһыы олордохторуна, ааны арыйаат “сюрприз!” диэн баран, мин үнүөхтээн туран хаама сатыырбын көрдөрөн соһуталаабыт. Ойуһардаахха оскуоланы бүтэрбитим. Инбэлиит диэн, дьиэҕэ хаайан үөрэттэрэ сатаабыттар. Онуоха төрөппүттэрим туруорсан, бэйэлэрэ сүгэн, соһон илдьэн оскуола паартатыгар олордон кэбиспиттэрэ. Чэпчэтиллибит бырагырааманан үөрэммитим. Улахан кылаастарга бииргэ үөрэнэр оҕолорум соспуттара. Кинилэр өйөөн-убаан оскуолабар аҕалаллара уонна төттөрү атааран биэрэллэрэ. Сороҕор уулусса ортотугар бадарааҥҥа батыллан баран, ааһан иһэр дьону үөгүлээн состорорум. Чэ, оннук сыһыллан-соһуллан, оскуолабын 2001 сыллаахха этэҥҥэ түмүктээбитим.

Сыанаҕа аан бастаан тахсыы

– 14 саастаахпар оройбунан көрбүт уолчаан оҕолору батыһан оскуола туалетыгар табахтаатым. Туох да буолбатаҕын курдук ыллыы-ыллыы, оскуолаҕа киирэн истэхпинэ, учууталларым төгүрүйдүлэр. Наһаа соһуйбуттуу, сөхпүттүү көрдүлэр. “Коля, эн олус үчүгэй куоластаах эбиккин, онон буолаары турар кэнсиэргэ хайаан да кыттаҕын. Аккаастаннаххына, төрөппүттэргэр табахтаабыккын этиэхпит”, – диэн талларар да быраап биэрбэккэ, мас-таас курдук этэн кэбистилэр. Хайыахпыный, сөбүлэстэҕим дии. Онон аан бастаан сыанаҕа 14 сааспар тахсыбытым. Онтон ыла ырыаны олоҕум аргыһа гынан, сыр-мыр, сыанаттан түспэт ырыаһыт, ырыа айааччы буолбутум. Сыанаҕа таҕыстахпына, туох-баар кыһалҕаны умнан, киһи тылынан кыайан тиэрдибэт туох эрэ дьикти, алыптаах эйгэтигэр киирэн хаалабын.

Ойуун удьуора

– Арааһа, иккис кылааска үөрэнэ сылдьар быһыылааҕым. Окуолаҕа илиниэйкэ буолла. Учууталлар: “Бандеровтар удьуордарыгар олус күүстээх ойуун баар. Аатын мээнэ ааттаабаппыт. Кини удьуордарын билигин да наар арчылыы-араҥаччылыы, харыстыы сылдьар. Онон кинилэр сыдьааннарыгар сэнэбиллээхтик сыһыаннаһымаҥ, туоратымаҥ”, – диэн эттилэр. Арааһа, миигин харыстаан, оҕолор күлүөхтэрэ, дьээбэлиэхтэрэ диэн санааттан буолуо. Онтон ыла мин ол “аата мээнэ ааттаммат, улахан киһи” ким буоларын билиэх-көрүөх баҕам олус баһыйда. Хос эһэм улахан ойуун Бандеров Дмитрий Павлович-Төкөйө диэн. Семен Курилов «Ханидо уонна Халерха» диэн арамааныгар кини туһунан кэпсэнэр. 2007 сыллаахха Эбээххэ Эрханнааҕы кытары гостуруоллуу бара сылдьан, аҕам өттүнэн аймахтарбар түстүм. Норуокка биллэринэн, Киинэмэхээнньик Алеша диэн. Үөрүөм иһин, кинилэргэ Төкөйө эһэм тырытта барбыт суос-соҕотох хаартыската хараллан турар эбит. Дьэ, ону былдьаан кэриэтэ, көрдөһөн-ааттаһан туран бэлэхтэттим. Кинилэргэ өҥнөөх гынан, улахан кээмэйдээн биэриэм диэн сылтахтанан. Ол хаартысканы кэлин бэйэм көмпүүтэргэ оҥорон, эһэм аттыгар эбэбин “олордубутум” уонна бэйэбин ортолоругар “кыбыппытым”. Эһэм түүлбэр киирэн: “Тукаам, эн хайаан да эрэн, булгуччу икки атаххар сүүрэ сылдьар буолуоҥ», – диирэ. Инньэ гынан, санаам бөҕөргөөн, эрэлим улаатан, күүспэр күүс эбиллэрэ. Ол кэмтэн ыла олоҕум орун-оннугар түһэн киирэн барбыта, олох тосту уларыйбыта. Дьокуускай куоракка көһүөм иннинэ уҥуоҕар тахсаммын быраһаайдаспытым. Хос эһэм миигин билиҥҥээҥҥэ диэри арчылыы, араҥаччылыы, харыстыы сылдьарын курдат сэрэйэбин уонна махтанабын.

Мама Нина уонна ырыаҕа сирдьиттэрим

– Арааһа, ырыаны кытары ыксаласпатаҕым эбитэ буоллар, билиҥҥим курдук буолуо суох этим. Ыллыырбын бэлиэтии көрөн, хас да киһи күүс-көмө буолла. Биирдэ Орто Халыма куоратыгар үс Халыма улууһа кыттыылаах ырыа күрэҕэ буолла. Мин тоҕо эрэ ол кэмҥэ туохтан эрэ мунчаара сылдьаммын, ол күрэххэ кытта барартан кыккыраччы аккаастаан кэбистим. Оһох оттоору чох тиэйэ сырыттахпына, уһуйааҥҥа иитээччим Ольга Николаевна Оконешникова тиийэн кэллэ уонна: “Ол-бу буолума, хайаан да кыттаҕын, хомун, массыына булабын, айаныҥ ороскуотун уйунабын”, – диэтэ да, бүтэ турда. Соһуйаммын, улгум баҕайытык сөбүлэһэн кэбистим. Арай, бу бараары туран фонограммабын умнан кэбиспиппин. Дьэ, онтон быыс-хайаҕас булан, син тэринэн ситиһиилээхтик кыттыбытым. Онно миигин Зырянкаттан сылдьар Нина Владимировна Герасимова диэн кулуупка үлэлиир, олохтоохтор “Мать Тереза” диэн ааттыыр, олус истиҥ сыһыаннаах дьахтар бэлиэтии көрбүт уонна Зырянкаҕа “Голоса Колымы” бэстибээлгэ ыҥырбыт. Мин ол туһунан, дьиҥэ, билбэппин. Кулуупка тиийэн төлөпүөнүнэн бэстибээл туһунан кэпсэтэллэрин алҕас иһиттим. Кыттааччылар испииһэктэрин ыыппыттар, онуоха мин аатым суох эбит. Ону Нина Владимировна: “Николай Бандеров испииһэккэ тоҕо суоҕуй? Кини кэлбэт буоллаҕына, отой да кэлэ да сорунумаҥ”, – диир. Кулууп үлэһиттэрэ сонно уларыйа түстүлэр уонна миигин кытта тиийэрбэр эттилэр...Онно лауреат буолар дьолун билбитим. Зырянкаҕа балтараа ый олорон, олох ытыс үрдүгэр сылдьан, “Маама Нинам” көмөтүнэн “Ырыа дууһам кыната” диэн ырыаларым диискэтэ таҥыллан, күн сирин көрдө.

Алексей Калининскай “Ай, ыллаа” диэн 18-30 саастаах эдэр инбэлииттэргэ анаммыт ааптарыскай ырыа күрэҕин бырайыагар 2009 сыллаахха кыттыбытым. Орто Халыматтан куоракка мээнэ айаннаабаккын даҕаны. Ол күрэххэ кыттан туохха да тиксибэтим, аатым ааттаммата. Онтон тоҕо эрэ хомойо санаабытым, саатар, кумааҕы сыыһын туттарбатылар диэн. 2011 сыллаахха ити күрэх эмиэ ыытылынна. Онно бараары олохтоох дьаһалтаҕа тиийэн көрдөстүм, онуоха ыытыахтарын баҕарбатылар. Куоракка аҥаардас күрэххэ эрэ диэн барбаккын, эн сонотуоруйданар, көрдөрүнэр эҥин буоллаххына биирдэ, айаҥҥын төлөөн ыыталлар. Үрүҥ дьиэҕэ көрдөһө турдахпына, олохтоох инбэлииттэр уопсастыбаларын тойоно Петр Егорович Филиппов киирэн кэллэ уонна туруорсан миигин ыытыах буолла. Ол күрэххэ кыттан Гран При буолбутум уонна ЖК тэлэбиисэринэн наҕараадаламмытым. Дьүүллүүр сүбэҕэ ырыаһыт Алексей Потапов баара. Кини миэхэ: “Тэлэбиисэргин аҕаҕар илдьэн туттар уонна манна кэл, кэнсиэргин тэрийиэхпит. Ырыаларгын таҥыахпыт”, – диэтэ. Ону мин бастаан “туох ааттаах киһиргэс киһитэй” дии санаатым. Киһим эппит тылыгар туран, айаным ороскуотун эҥин төлөөн, куоракка ыҥырда. Дьэ, онтон ыла араас гостуруолга сылдьан элбэхтэ ыллаатым, ырыа бөҕө айылынна. Тастыҥ убайым Алексей Бандеров куоракка көтөөрү сырыттахпына, миигин накопительтэн ороон таһааран “Среднеколымск” диэн суруктаах уруучуканы туттарда уонна: “Мин элбэх ырыаһыты көрсүбүтүм, ол эрэн кими да атаара илигим. Эн ырыаҕа олус дьоҕурдааххын, бу уруучуканан элбэх ырыаны айыаҕыҥ”, – диэбитэ. Уот харахха эппит! Оҕо эрдэхпиттэн доҕорум Вася Татаринов-Хоту Уола элбэх ырыабын уһулбута.

41 сөк. атахпар туруорбута

– 31 сааспар үчүгэйдик үктэнэн хаамар буолбутум. Оччолорго, Ил Дархан дуоһунаһыгар Егор Борисов талылларын саҕана, быыбарга үлэлэппиттэрэ. Дьоҥҥо ылбаҕай ырыаҕын бэлэхтээ диэн. Онуоха тоҕо эрэ Амма Бөтүҥэр барыам диэн талбытым, билэр сирим диэн. Ол иннинэ Бөтүҥҥэ “Күөх ыллык” сонотуоруйга сыта сылдьыбыт буоламмын, “хонор сирбин булуом” диэн хаала сатаатым. Онуоха аҕытаассыйалыыр бөлөх, миигин истэ да барбакка, Аммаҕа хонноро илдьэ барда. Сарсыныгар Бөтүҥҥэ баран ыллыахтаах киһи таксыы булбатым. Ардах бөҕө кута турдаҕына суолга массыына тута таҕыстым. Бадараан, курулас ардах быыһынан муус маҥан көстүүмнээх. Ытыаҕар диэри ыбылы киэргэммит киһи суолга массыына тутаары турабын. Кэлбэтэ. Хайыахпыный, үүт маҥан түүппүлэбинэн 12 км сири доҕолоҥноон нэһиилэ тиийдим. Онно кэнсиэр кэннэ “Күөх ыллыкка” үлэлиир фотограф Степан Нестеров: “Манна икки хараҕынан көрбөт, ол эрээри айылҕаттан айдарыылаах Афанасий Сергеев диэн эмчит баар, онно барыахха”, – диэн хаайда. Мин “31 сылы быһа доҕолоҥноон, хардыым ахсын охто-охто сылдьыбыт киһини дьэ кэлэн хайа эмчит эмтиэҕэй, оннооҕор буолуох балыыһалары кэрийдим” диэн, олох эрэммэппин, санаммаппын даҕаны. Афанасий Иннокентьевич ордук оһолго түбэспит дьону имэрийэн эмтиир диэн истибитим. Оттон мин, төрүөхпүттэн маннык төлкөлөөх киһи, ыарыыбын хастаан ылыа диэн түһээн да баттаппат буоллаҕым. Онтон эмискэ “Халыма курдук ыраах сиртэн мээнэҕэ кэлбэтэҕим, бачча кэлэн баран, боруобаланан да көрүөххэ” диэн, толкуйдуу түһэн баран, сөбүлэһэн барар буоллум. Ыстапааным эмчит дьиэтигэр мин хаһан такырдаһан кэлэрбин кэтэһэ-кэтэһэ, сирдээн аҕалан истэ. Эмчит дьиэтигэр чугаһааппын кытары, доҕолоҥнуурум мөлтөөн, аны Ыстапааммын куота баран, бэйэм кэтэһэр буоллум. Инньэ гынан дьиэбитигэр кэллибит. Били, бастаан “хараҕа суох” эҥин диэбиттэригэр, соччо-бачча испэр киллэрбэтэх да буоламмын, тоҕо эрэ хап-хачаайы киһи буолуо диэн санаабытым. Онтум баара, киһим адаарыйан түһэн, ыскаап саҕа, бөдөҥ да бөдөҥ. Мин киммин, туохпун кэпсээтим. Киһим холку баҕайытык олорон наҕыллык кэпсэтэр. Уоскуйан хааллым. Ол олорон имэрийэр-томоруйар уонна атахпын илбийэ олорон “бу барахсаны төрөтөөрү оһоллообуттар эбит” диэтэ. Мин эмискэ баҕайы ах бардым. Кырдьык, оннук эбит этэ. Афанасий Иннокентьевич “билигин кыратык аһыс гыныа, тулуйар инигин?” диэтэ. Мин “31 сыл былаһын тухары тулуйан кэлэн баран, ама, кыраны тулуйуом суоҕа дуо?” диэппин кытары уҥуоҕум тыаһаата да, орун-оннугар киирэн хаалла. Инньэ гынан олоҕум устата соһон кэлбит ыарыыбын баара-суоҕа 41 сөкүүндэ иһигэр эмтээн кэбистэ. Мин “мүнүүтэни кыайбат кэм иһигэр киһи буолуом” диэн итэҕэйбэт этим буоллаҕа. Билигин мээнэ охтубаппын, уруккубар холоотоххо, улаханнык доҕолоҥнообоппун даҕаны. Хаамар диэн үчүгэйин эриэхсит! Атах диэн туһалаах да эбит! Билигин да икки атахпынан хаама сылдьарбын итэҕэйиэ суох курдукпун. Күн аайы сиэркилэҕэ көрүнэбин уонна ис-испиттэн үөрэбин. Урут доҕолоҥнуур буолан, нүксүччү түһэн хааллаҕым дии. Оттон уҥуоҕум көнүөҕүттэн сүөм саҕа үрдээн хаалбытым. Урут быраас кэбиниэтигэр нэһиилэ соскойдонон киирэр эбит буоллахпына, үтүөрбүтүм кэннэ быраастар көрөн “хайаа, Николай, эн эпэрээссийэлэммитиҥ дуо?” диэн, соһуйан эрэ хаалбыттара.

Успуордунан үлүһүйүү

– Киһи куруук этин-сиинин эрчийдэҕинэ эрэ чэгиэнник сылдьар. Олорон, сытынан кэбистэххинэ, этиҥ-сииниҥ мөлтөөбүтүнэн барар. Мин кэнникинэн аны успуордунан дьаныһан туран үлүһүйэн бардым. Толору олох диэн хамсаныы диэн өссө төгүл итэҕэйдим. Бэйэбэр олус сөптөөх адаптивнай успуорт диэни буламмын сөбүлээтим. Билигин пауэрлифтинынан (сытан эрэ ыстаанганы анньыы) уонна харбааһынынан үлүһүйэбин. Тириэньэрдэрим анал бырагырааманан дьарыктыыллар. Барытын сааһылаан, оҥорон биэрэллэр. Онон доруобуйаҕа буортута суох, төттөрүтүн, абырыыр эрэ. Успуорка кэлиим сүрүн төрүөтэ – бэйэм кыахпын тургутаары, бэйэбэр муҥ кыахпын дакаастаары. Ким эрэ туһугар, кими эрэ кыайаары-хотоору буолбатах. Тренажёрга эмиэ Амматтан төрүттээх Андрей Петрович Ноев дьарыктыыр. Оттон харбааһыҥҥа – Элеонора Андреевна Устинова. Баара-суоҕа биэс эрэ ый эрчиллибит киһи өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэххэ икки көрүҥҥэ кыттан, үһүс миэстэлэри ылан соһуйбутум. Дьиҥэ, мин 58 кг. этим уонна 74 кг. кыттыбытым. Эһиилигэр 59 кг. ыйааһыннаах сылдьан, 72 кг. кытары тэҥинэн кыттан эмиэ үһүс буолбутум. Харбааһыҥҥа эмиэ биэтэккэ үсүһүнэн кэлэн соһуйбутум.

Билигин бу хоруона хамсыгын кэмигэр успуорт саалалара, бассыайын барыта сабыллан турар. Ол эрээри мин дьарыктанар дьоҥҥо туһаайан этиэм этэ: дьарыккытын олох быраҕымаҥ, күн аайы дьиэ иһигэр да эрчиллиҥ. Саамай сүрүнэ – киһи батар хоһо эрэ баар буолуон наада. Мин ороҥҥо сытан эрчиллэн барбытым.

“Ыра санаам – үрдүк үөрэҕи ылыы”

– Мин бу олохпор биир туола илик баҕа санаам – үөрэҕи ылыы. М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай уинверситекка Физическэй култуура уонна успуорт институтугар “адаптивнай физкультура” диэн салаа баар. Тириэньэрим маннык үөрэх баар диэн, ыйан-кэрдэн биэрбитэ. Биирдэ эр санаабын киллэрэн, онно тиийэ сылдьан: “Мин эһиэхэ олус күүскэ, ис сүрэхпиттэн үөрэнэ кэлиэхпин баҕарабын. Босхоҥ буолан, чэпчэтиллибит үөрэх бырагырааматынан үөрэммитим, хаампат буолан, олус элбэх бириэмэни куоттарбытым”, – эҥин диэн баары-баарынан кэпсээбитим. Онуоха бу сайын туттарсыам диэн былаанныы сылдьыбытым. Онтум харантыын буолан, барыта онлайн көһөрүллэн салгыҥҥа ыйаныах курдук. Ким эмэ сирдээн, бу туолбатах баҕа санаабын олоххо киллэрэргэ көмөлөһөрө буоллар, олох самныам, тостуом суох этэ, туруоруммут сыалбын тиһэҕэр диэри тиэрдиэм этэ. Билигин успуорт диэн тугун-ханныгын дьиҥнээхтик биллим, ханнык баҕарар көрүҥҥэ барсыам этэ дии саныыбын. Институкка киирэн биллэр-көстөр спортсменнары, тириэньэрдэри кытары алтыһарым буоллар, элбэҕи туһаныам уонна ылбыт билиибин атыттары кытары үөрэ-көтө үллэстиэм этэ.

Үрдүбэр хаһан да киирбэт күнүм – Күннэйим

– Атахпар туран чиҥник хаамыахпыттан, бэйэбэр эрэлим өссө төгүл күүһүрбүтэ. “Таптыыр киһибин көрсөн ыал буолуохпун наада, оҕо-уруу төрөтөн, кэннибиттэн хаалар кэнчээри ыччаппын тэнитиэхтээхпин” диэн санаалар кутуллан барбыттара. Дьэ, онтон ыла сыал-сорук туруорунан, эр ылан кыргыттардыын билсэргэ быһаарынным. Дьылҕам быата тартаҕа, аныгы олох сиэринэн бассаабынан Күннэй диэн кэрэчээн кыыһы кытары билистим. Оннук күннэри-түүннэри суруйсан, кэпсэтэн, бэйэ-бэйэбитин чугастык билсэн баран көрүстүбүт. Ньурбаттан тардыылаах Күннэй диэн киһи эрэ таптыы көрөр, ис киирбэх дьүһүннээх кыыс. Мин тута таптаабытым. Оннук сүрэхпитинэн сөбүлэһэн ыал буоларга быһаарынныбыт. Билигин күҥҥэ көрдөрбүт, аттыбытыгар туллуктана көтөр-дайар тапталлаах уолчааммыт – Ефим Николаевич Бандеров – түөртээх. Кэргэним дуонар хараҕынан сирдэтинэр эрэ киһи, мин киниэхэ хараҕа буолабын. Оттон кини миэхэ – тахсар күнүм. Үрдүбэр хаһан да киирбэт күнүм Күннэйим уонна ааппын-ааттатыахтаах, тапталлаах уолум баар буолан, толору дьолооҕунан ааҕынабын.

Дьулуур

– Мин Дьулуур диэн ааппын Алексей Потапов иҥэрбитэ. Оччолорго ыарыыбын кыайбыт кэмим этэ, Алексей “Дьулуур диэн буол, бу ааты өссө ким да ылына илик” диэбитэ. Кырдьык, бу аат ис турукпун, санаабын, олоххо көрүүбүн толору арыйар аат.

Айар кут абылаҥар

– Урут хоһоон суруйуом, ырыа айыам диэн санаабат да этим. Аан бастаан суруйбут ырыам “Бэлэхтээ” диэн. Бастаан хоһоон инникитэ, онтон кэннэ суруллубута, ону оҕону таҥыннарар курдук, чочуйан, симээн биэрбитим. Вася Татаринов муусукалыы олордоҕуна, ону түһэрэн ылан, аҕыйах мүнүүтэ иһигэр ырыа суруллан хаалбыта. Бастаан “бачча ырыаны, маннык күҥҥэ суруйдум” эҥин диэн бэлиэтэнэр аҕай этим. Кэлин элбээн, аахпат буолбутум (күлэр). Биирдэ Вася Саҥа дьыл иннинэ “ноо, эн Саҥа дьыл туһунан биир да ырыаҥ суох эбит ээ” диэтэ. Инньэ гынан Саҥа дьыл буолуо 20 мүнүүтэ иннинэ эмискэ баҕайы “Саҥа дьыл” диэн ырыам төрөөн тахсыбыта.

Николай Бандеров-Дьулуур хоһооннорун диниэбинньигиттэн:

Күүстээх утарсааччым

Күүспүн ылар, баратар,

Сэниэбин эмиэ бүтэрэр,

Наһаа элбэхтик хамсатар,

Сордуур аҕай – ытатар

Иннин ылыам, ситэриэм!

Киирсиэм, өссө бүтэриэм!

Атын өттүн толкуйдуом,

Иҥиирдэрбин ууннарыам!

Күүскэ үлэлиэм, утарсыам!

Мин бэйэбин уулларыам!

Саамай күүстээх мадьыным

Илэ бэйэм буоллаҕым!

24. 08. 18. Дьулуур.

Оҕо сааһым

Оҕо сааһым, бүтүмэ!

Ойуом этэ, сүтүмэ!

Хойут турдум – мөҕүмэ!

Саҥа хаамтым – сөҕүмэ!

Харах уута, түһүмэ,

Эдэр сааһым тилиннэ,

Икки атаҕым тирэннэ:

Сир ийэҕэ үктэннэ!

Мэник сааһым, кэтэһээр,

Окко-маска саһымаар,

Ааһа барыам, сэрэнээр,

Көрдүөм суоҕа, тоҥумаар.

Николай Бандеров-Дьулуур.

Хааччахтаах оҕолор

Сириллэн үтүөттэн матабыт,

Кыбыстан, баттанан хаалабыт,

Кыахпытын билбэккэ сытабыт,

Кэнники кэмсинэн ытыыбыт.

Барытын оҥорон көрөбүт,

Таска тахсартан һаллабыт,

Бириэмэни халтайга ыытабыт,

Сэнэнэн төттөрү түһэбит.

Олохпут тубуста-киэргэйдэ,

Дьарыгы көҥүллүк элбэттэ,

Көрүҥтэн куттаммат буолуохха,

Миигинниин кыттыһан сайдыахха!

Доҕотторум, кыттыһыҥ!

15. 09. 18. Дьулуур

Сөпкө туһанан

Түүлбэр таба тайанан,

Истэр буоллум этэргин.

Саҥа өйдөөн, туһанан,

Булан ыллым бэйэбин.

Этим-хааным итийэн,

Күүскэ ылсан, үлэлээн,

Дьарык, албас эбинэн

Иннин ыллым бэйэбин.

Дьолбор, миэхэ түбэһэн

Күүстээх эмчит ананан,

Бэйэм ааммын арыйан,

Сүүрдэн ыытта аһынан.

29. 07. 19. Н.Бандеров-

Дьулуур

Дмитрий ИВАНОВ сэһэргэстэ.