Култуура уонна ускуустуба колледжын дириэктэрэ Захар Никитинниин кэпсэтээри атах тэпсэн олоробут. Суруналыыс буолан туран, култуура, “сулустар”, салайар үлэ эйгэтин хаба ортотугар сылдьар киһиттэн аһаҕас, хорсун санааны эрэйэбин. “Мин бэйэм барытын ыраас мууска ууран биэрэр хорсун буолуохпун сөп. Ол эрээри чугас, мин туспар долгуйар дьоннооҕум быһыытынан, ортотунан кэпсиирбин көҥүллээ”, - диир кини. Саха култууратын бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн тарҕатар дьону таһаарар кыһа салайааччытын, соторутааҕыта Саха тыйаатырын сыанатыгар тахсыбыт “Сүрэх тэбэрин тухары” мюзикл режиссёрун кытта кэпсэтиибит, үгэс курдук, оҕо саастан саҕаланна.
— Мин төрөөбүппэр бастаан ким да үөрбэтэх. Үс уол кэнниттэн кыыһы кэтэспиттэр эбит. Соҕотох эрэ уоллаах буолан, эһэм эрэ үөрэн, уотун аһаппыт. Төһө да улахан үөрүүнү аҕалбатарбын, мааныланан улааппытым. Ийэм ыанньыксыт, аҕам сопхуос бостууга, оробуочайа этилэр. Оҕо сааһым саамай күндү өйдөбүлэ сайылык буолар. Сайылыкка эрэ кыһын кэлбэт, наар сайын турарын курдук саныырым. Оҕо сылдьан соҕотоҕун оонньуурбун сөбүлүүрүм. Тыаҕа таҕыстахпына, оту-маһы дьон гынан оҥорон көрөрүм, кинилэргэ анаан кэнсиэр көрдөрөрүм, ыстаап туттарым. Сайынын аҕабын солбуйан, сүөһү маныыр кэммэр кинигэ ааҕарым. Ол аахпыппынан сайылык оҕолорун мунньан, сыаҥка курдук туруорар этим. Хара үлэттэн сылайан аҕай кэлэн, утуктуу олорор аҕабар кыыһыра-кыыһыра кэнсиэрдиирбин өйдүүбүн. Интэринээккэ олорон төрдүс кылаас оҕото кэнсиэр туруорбуттаахпын. Онтон аттынааҕы нэһилиэккэ биир хоско олорор уолаттарбын илдьэн, кэнсиэрдээн кэлбиппит. Итини барытын учуутала суох бэйэм тэрийэбин. Кулууптары кытта хайдах кэпсэппиппин эҥин өйдөөбөппүн. Балтыбыныын мин — оскуола дириэктэрэ, кини учуутал буола оонньуурбут. Онон “оҕо инники идэтин оонньуур” диэн этиини кытта сөпсөһөбүн.
— Оччотугар култуура үөрэҕэр барарыҥ туһунан мөккүөр турбатах буолуон сөп эбит.
— Мин үчүгэй учууталларга түбэһэр соргулаах киһи эбиппин. Холобур, оскуолаҕа Марфа Петровна Филатова диэн учууталга үөрэммитим. Кини төрөөбүт тылбар тапталы иитиэхтээбит, тыйаатыр ускуустубатын аанын арыйбыт киһи буолар. Тыйаатыр эйгэтигэр чугаһаан, колледжка сынньалаҥы тэрийээччи идэтигэр туттарсан киирбитим. Ити мин баҕабыттан арыый атын хайысха этэ. Ол эрээри Ольга Аполлоновна Стручкова үөрэтиитинэн режиссура туһунан бастакы өйдөбүлү ылбытым. Тыйаатыр эйгэтигэр тардыһыым син биир уҕараабакка, салгыы Улан-Удэтааҕы Култуура академиятыгар киирэн, уһулуччулаах уһуйааччы Туяна Баяртуевна Бадогаева оскуолатын ааспыт дьоллоохпун. Онтон кэлэн, Майаҕа норуот тыйаатырыгар үлэлээн, дьэ, тыыным тахсыбыта, мааһым табыллыбыта. Билигин Норуот ускуустубатын үрдүкү оскуолатыгар аспирантураҕа Ирина Константиновна Дракинаҕа үөрэнэн, кини салалтатынан научнай үлэ суруйа сылдьабын.
— Онтон баһылык буола сылдьыбыттааххын. Туох санааттан атын эйгэҕэ “халыйан” ылбыккыный?
— Биир кэмҥэ бэрт дьиибэтик “култуура – миэнэ буолбатах эбит” диэн санааҕа киирэ сылдьыбытым. Култуура эйгэтин үлэһиттэрин дьылҕаларын, материальнай да балаһыанньаларын ырытан көрөн, түмүк киһини үөрдүбэтиттэн сонньуйбутум. Онон биир дойдулаахтарым этэннэр, дойдубар Таракка баһылыкка хандьыдаатынан турбутум. Соһуйуом иһин, быыбарга кыайан, баһылык буолан хаалбытым. Ол кэмҥэ олохтоох бэйэни салайыныы киирэн эрэр кэмэ этэ. Онуоха Мэҥэ Хаҥалас баһылыга Владимир Птицын сүбэлээн-амалаан, кэлин салайааччы буоларбар улахан өҥөлөөх. Биир сыл үлэһитим кэмигэр ылсыбакка, бэйэм да сыыһабынан буолуо, нэһилиэк маһын бүтүннүү уордаран, бастакы улахан охсууну ылбыттаахпын. Баһылыктыы сылдьан киһи араас эйгэни кытта алтыһар. “Хамнаһы кытта кыһыл тылбыт эрэ” дэһиэхпитигэр диэри туох да суоҕа. Оччотооҕу уонна билиҥҥи кэм -- олох атыттар. Онон баһылык үлэтэ чахчы ыараханын эппинэн- хааммынан билэн турардаахпын. Дойдубар дьиэ туттан, олохсуйар былааннаах олордохпуна, улууспар култуура салаатын салайааччытынан ыҥырбыттара. Киһи дэриэбинэҕэ олорон сааһыланар, оннун булунар. Ол эрээри сыта-тура толкуйдаан баран, култуурам эйгэтигэр төннүбүтүм. Култуура колледжыгар 2012 с. дириэктэринэн кэлбитим.
– Кыраҕыттан сыстыбыт эйгэҕэр салайааччы буолар ыарахана буолуо? Колледжка хайдах үлэлээн саҕалаатыҥ?
– Төрөөбүт нэһилиэкпэр, улууспар, колледжка даҕаны бэҕэһээҥҥи оҕолоро салайааччы буолан киирдэҕим. Онон дьон санаата, сыһыана араас этэ. Колледж – айар куттаах дьон мустубут түөлбэтэ. Салайааччы быһыытынан аан бастаан саамай үчүгэй нүөмэрдэртэн таҥыллыбыт кэнсиэри көрдөрөллөрүгэр көрдөспүтүм. Аһаҕастык билиннэххэ, көрбүппүн астымматаҕым. Эрдэттэн туох эрэ саҥаны киллэрэр санаалааҕым. Онон Стас Катакову үҥкүү туруорарыгар көрдөспүтүм. Стас үҥкүүтүттэн саҕалаан үҥкүүһүт сирэйигэр-хараҕар тиийэ барытын толкуйдуур уратылаах. Оннук “Кымыс үҥкүүтэ” диэн бастакы бырайыакпытын олоххо киллэрэн, үлэлээн барбыппыт.
— Култуура колледжа тас дойдуларга элбэхтик сылдьар буолла. Кыра бүддьүөттээх тэрилтэҕэ ити хайдах кыалларый?
— Омук дойдутугар тахсарбытын сорохтор күүлэйдии эрэ барарбыт курдук саныыллар. Култуура тэҥнээн көрүүнэн улаханнык сайдар. Холобур, оҕо миэстэтигэр ыллыы-үҥкүүлүү сылдьан, талаанын, уратытын улахаҥҥа уурбат. Оттон тас дойдуга атын омуктары кытта алтыһан, тэҥнээн көрөн, элбэҕи билэр. Атын сиргэ сылдьан дойдугунан, омуккунан киэн туттуу санаата күүһүрэр, ону тиэрдииҥ даҕаны уларыйар. Мин “Фидаф” диэн тэрилтэҕэ киирэммин, хас айан аайы салайааччы быһыытынан баар буоларым ирдэнэр. Онон даҕаны сири-дойдуну бэйэм эмиэ балачча көрдүм. Омук сиригэр тахсар хайаан даҕаны наада. Туох наҕарааданы ыларыҥ кытта атыыга турар, сымыйа бэстибээл элбээтэ. Биһиги ЮНЕСКО тэрээһиннэригэр ыҥырыллар буоламмыт, оннуктан ыраахпыт. Быйыл устудьуоннар Кытайга бэстибээлгэ кыттан, онно Саҥа дьылы атаардылар. Москубаҕа Култуура ханаалыгар үҥкүүлээтилэр. Ити барыта кинилэр эдэр саастарын кэрэ өйдөбүлэ буолан хаалыа буоллаҕа. Ону таһынан саха култууратын тарҕатыыга эмиэ үлэ быһыытынан сыаналанар. Оттон итини тэрийиигэ мин аныгы үйэҕэ сөп түбэһэр үчүгэй үлэһиттэрдээхпин.
– Бэйэҥ тэрилтэ салайааччыта хантан быыс-арыт булан, режиссёр быһыытынан үлэлиигиний?
— Үлэлиир тэрилтэбэр оҕолорго чаастаахпын. Тыраахтары ыыппат киһи оҕолору хайдах тырахтарыыска үөрэтиэй? Ол да иһин ити чааһыгар бэйэм туруоруулаах буоларым наада. Эстрада тыйаатыра Сэмэн Данилов хоһооннорунан туруорар кэнсиэригэр режиссёр быһыытынан үлэлиирбэр этии көтөхпүтэ. Дойдубар бара сылдьан, “Сүрэх тэбэрин тухары” арамааны хат ааҕан баран, ити айымньыны кытта ырыалары холбуурга санаабын эппитим. Тута инсценировка тиэкиһэ суруллубута. Арамаан сүрүн түгэнин арыйан туруордум. Сэмэн Данилов оччотооҕу кэмҥэ интэлигиэнсийэни хорсуннук даҕаны арыйбыт эбит диэн сөҕөбүн.
—Бэйэлэрэ туһунан ирдэбиллээх, суоллаах-иистээх, биллэр дьону кытта үлэлиир хайдаҕый?
-- Биллэн турар, ис-иһигэр уустук бөҕө буоллаҕа. Бары норуот таптыыр ырыаһыттара кытыннылар. Кинилэр көрөөччү иннигэр тахсыы эппиэтинэһин өрө туталларын, сүгүрүйээччилэрин кэлэппэт, хомоппот туһугар аһары кыһаллалларын сыаналаатым. Өссө устудьуоннуу сылдьан, Байбал кэнсиэригэр хаар туһунан ырыатыгар саала үрдүттэн кумааҕы хаары түһэрэр үлэҕэ тиксибитим. Үөһэ умса сытан “хаары” кыыраттаҕым аайы дьон таһынарыттан бэйэбэр ытыс тыаһын ылбыт курдук үөрбүттээҕим. Кэлин Байбал айар кэнсиэригэр режиссёр быһыытынан талбыта миэхэ туһунан чиэс, бочуот курдук этэ. Онон норуот таптыыр дьонун кытта үлэлэһии – эмиэ туһунан эппиэтинэс.
– Айар дьон санаа тууйуллуута диэни үчүгэйдик билэбит. Эн оннук турукка киирэр түгэҥҥэр тахсар суолу хайдах булунаҕын?
– Муунтуйуу диэн баар бөҕө буоллаҕа. Оннук түгэҥҥэ мин бэйэм бэйэбэр буоларбын ордоробун. Уопсайынан, элбэх дьонноох хампаанньаттан, түмсүүттэн олус сылайабын. Соҕотох хаалан, киһи уоскуйар, сааһыланар. Кэлиҥҥи кэмҥэ Интэриниэтинэн уйулҕа тренердэрин уруоктарын сэҥээрэбин, кинигэлэрин ааҕабын. Ол курдук, Владислав Эльц, Радислав Гандапас, Елена Асанова курдук исписэлиистэр үөрэхтэрэ миэхэ, салайааччы да буоларым быһыытынан, олус туһалаахтар. Үлэбэр охтубут киһи буоламмын, биир быыһанар суолу үлэҕэ көрөбүн.
– Социальнай ситимнэргэ санааҕын аһаҕастык этэр дьоҥҥо киирсэҕин дуо?
– Аныгы үйэҕэ социальнай ситим оруола, туһата улахан. Урукку кэмҥэ Фейсбукка аһаҕастык суруйар буолар этим. Хомойуох иһин, туруорар үҥкүүлэрбититтэн саҕалаан оҕолорбут таҥастарыгар, быһыыларыгар-таһааларыгар тиийэ, бэйэбин эмиэ хаарыйан, араас тылы суруйар дьон олус элбэхтэрэ. Мин ыал сүрүн баайын – оҕолорун илдьэ сылдьабын. Олоҕу саҥа саҕалаан эрэ оҕону быһа-хото саҥарар диэн аһара сүрдээх. Ити суруйуулары чугас дьонум, ийэм ааҕаллар буоллаҕа. Кинилэр онтон санааргыыллара биллэр. Онуоха эбии бэҕэһээ эрэ үөрэ-көтө сылдьыбыт устудьуоммутун сүтэрэн, бары улахан охсууну ылан, социальнай ситимтэн өр кэмҥэ тахса сылдьыбытым. Бириэмэ ааһан истэҕин ахсын, үлэҕэр да оруоллааҕынан, төттөрү киирдим. Социальнай ситим дьоҥҥо тахсарга олус көмөлөөх. Онон колледж кэнсиэрдэрин, ситиһиилэрин сырдатабын, биллэриилэри таһаарабын. Дьон сүбэтинэн, бэйэм ”страницам” интэриэһинэй буоларын курдук, дьиэ кэргэммин эмиэ таһаарар, санааларбын суруйар буоллум. Кириитикэ син биир баар. Бэйэм төрүкү аһаҕас киһибин, онон кими эмит кыынньыыр буоллахпына, тахсан хаалыахтарын сөп этэ.
— Суруйууга ылсаҕын дуу?
— Кэпсээн суруйуутунан үлүһүйэ сылдьыбыттаахпын. Хоһооҥҥо холонобун. “Күн Өркөн” диэн хоһооммор Лэкиэс ырыа суруйбута. Эмиэ Лэкиэс матыыбыгар “Көттүм” диэн хоһооммор ырыаны устудьуонум Алмаас Васильев толорор. Суруйар үлэҕэ сааһырдахпына, күүскэ ылсарым буолуо дии саныыбын.
— Салайааччы буолан тураҥҥын, устудьуоннаргыттан тугу ирдиигин, туохха ыҥыраҕын?
— Бэйэ таһымыттан, олоҕуттан үрдүккэ, ыраахха талаһалларыгар баҕарабын. Урут “Ыанньыксыт оҕото ыанньыксыт буолуохтаах” диэн киһи кыаҕын, баҕатын хааччахтыыр дьиибэ этии баара. Биирдэ ийэбэр көмөлөһөн, тоҥмут сиилэһи бытарыта турдахпына, салайааччылар кэлбиттэригэр биир киһи: “Будущий дояр”, -- диэбититтэн оҕо бэйэм олус абарбытым. Дьиҥэ, мин оччолорго бэтэринээр буолар баҕалааҕым. Онтон биир уруокка саҥаны айарга сорудах биэрдилэр. Мин санаабын этэ сатаабыппын учууталым: “Никитин, эн ынах сааҕын хотонтон мэхэньиисим көмөтүнэн хайдах таһаарары толкуйдаа”, -- диэн быһа этэн кэбиспитэ истэргэ соччото суох этэ. Ол да иһин, өсөһөн туран, үрдүк үөрэххэ тардыспытым. Киһи быһыытынан үчүгэй буолуохха наада. “Киһи киһитэ” дэтэр саҕа үчүгэй хайҕабыл суох дии саныыбын.
Оксана Жиркова
