АЛРОСА саҥаттан саҥа көлүөнэни үүннэриигэ сыл ахсын былааннаах үлэни ыытар. Инникигэ эрэллээх, үлэттэн чаҕыйбат эдэр ыччат бырамыысыланнас эйгэтигэр хорсуннук ылсар. Андрей Степанов Накыыннааҕы хайа учаастагар экскаватор массыньыыһын көмөлөһөөччүтүнэн үлэлиир. Быйыл эрэ үрдүк үөрэҕи бүтэрбит 24 саастаах эдэр киһи идэтин хайдах талбытын, үлэтин туохтан саҕалаабытын, үлэ күнэ хайдах салалларын билиһиннэрэр.
— Андрей, урут АЛРОСА туһунан тугу билэр этигиний?
— Аҕам бырамыысыланнас эйгэтигэр үлэлээбит буолан, кыра эрдэхпиттэн АЛРОСА диэн тылы истэ улааппытым. Саха сирин бөдөҥ хампаанньата буоларын, улахан, киэҥ үлэни ыытарын оҕо эрдэхпиттэн билэбин. Онон аҕам суолун солообут буолан тахсабын.
— Ханнык улуустан төрүттээххиний? Дьоҥҥун, дьарыккын сырдат эрэ.
— Ньурба куоратыгар Степановтар дьиэ кэргэннэригэр саамай кыра, үһүс оҕонон төрөөбүтүм. Эдьиийдээхпин, убайдаахпын. Аҕам Степанов Андрей Николаевич АЛРОСА Ньурбатааҕы хайаны байытар кэмбинээтин 16-с баабырыкатыгар “УДиС” учаастак маастарынан үлэлиир. Ийэм Татьяна Владимировна — Ньурба 1 №-дээх оскуолатыгар изо уонна чэрчиэнньэ учуутала. 7-с кылааска диэри оскуолаҕа үөрэнэн баран, Ньурбатааҕы тэхиниичэскэй лиссиэйгэ көспүтүм. Оскуолаҕа үөрэнэр кэммэр көмпүүтэргэ бырагырааманы оҥоруунан, робототиэхиньикэнэн дьарыктанарым. Чэрчиэнньэни сэҥээрэрим, уруһуйдуурум, успуордунан дьарыктанарым. Билигин даҕаны уруһуйдуубун.
— Хайа инженерин үөрэҕэр барарга ким сүбэлээбитэй? Хайдах быһыылаахтык туттарсыбыккыный?
— “Дьиэ кэргэним күүстээх аҥаардара — аҕам, таайым, убайым горняк идэлээхтэрэ олук буолбута” диирим оруннаах. Көрө-истэ үөрэммит эйгэм суолунан барарга бигэтик быһаарыммытым. СӨ Бырамысыыланнаска министиэристибэтин нөҥүө тус сыаллаах анааһынынан үөрэххэ киирбитим. 2014 сыллаахха оскуоланы бүтэрэн баран, ХИФУ-га икки факультекка туттарсыбытым. 208 бааллаах этим. Олорго киирбитим эрээри, ийэбиниин Үөрэх министиэристибэтигэр тиийэн, соҕурууҥҥу хайа үөрэҕин сураспыппыт. Онно Санкт-Петербурдааҕы хайа университетыгар тус сыаллаах миэстэ баарын билбиппит. Онон докумуоммун саарбаҕа суох ити үөрэххэ туттаран, анараа үөрэхпиттэн аккаастаммытым.
— Санкт-Петербурга үөрэнэргэр сахалар төһө элбэх этигитий? Үөрэх хайдах барарай? Туох ыарахан баар этэй?
— Сахалар киин улахан куораттарга элбэхтэр. Хас куорат аайы устудьуоннар түмсүүлэрэ баар. Холобур, Питергэ “Сайдыы” диэн түмсүү үлэлиир. Саҥа устудьуоннары сүрэхтиибит, араас тэрээһини ыытабыт, бииргэ сынньанабыт. Кэлэктиипкэ тута киирбитим. Олорор усулуобуйа үчүгэй буолан, ити чааһыгар ыарахаттары көрсүбэтэҕим. Оттон үөрэхпэр бастакы сылларга, биллэн турар, ыарырҕаппытым. Оскуолаттан атын үөрэх бастаан утаа уустуга. Байыаннай кафедраҕа сержаннары, эписиэрдэри үөрэтэллэр. Онно туттарсан, нэдиэлэҕэ биир күн сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри үөрэммиппит. Төрдүс куурус кэнниттэн Аллараа Новгородка тааҥка чааһын полигонугар зенитно-ракетнай комплекска биэс күн устата байыаннай похуокка сылдьыбыппын олус үчүгэйдик саныыбын.
— Ханнык дьиссипилиинэни сөбүлүүр этигиний?
— “Хайаҕа аһаҕас үлэ” (открытые горные работы) диэн идэлээхпин. Ити дьиссипилиинэҕэ үөрэппит Леготскай Дмитрий Николаевич диэн саастаах преподавательбит үөрэҕин астынарым. Сүрдээх интэриэһинэйдик, лаппыйан туран үөрэтэрэ.
— Үөрэнэр кэмҥитигэр инники үлэҕит туһунан кэпсэтэр этигит дуо? Эн үлэҕин хайдах көрөр этигиний?
— Хайа инженерин идэтин ылбыт киһи бырайыактааччы, хайа маастара уо.д.а. идэлэргэ үлэлиир кыахтаах. Идэм илии үлэтигэр сыһыаннаах буолан, үлэм итинтэн саҕаланарын бэркэ билэрим. Онон ол үлэттэн куттаммакка, ылсарга бэйэбин бэлэмнээбитим.
— Үөрэммит университетыҥ хайдах атаарбытай? Бииргэ үөрэммит оҕолоруҥ ханна ананнылар?
— Быйыл олунньу 4 күнүгэр дьупулуомум үлэтин көмүскээбитим. Онтон уопсай илиниэйкэ буолбутугар дьупулуоммутун туттарбыттара. Салгыы бэйэбит бөлөхпүтүнэн үөрэҕи түмүктүүр бырааһынньыгы тэрийбиппит. Бииргэ үөрэммит оҕолорбуттан үгүстэрэ дойдуларыгар барбыттара. Монголияттан, Африкаттан сылдьар оҕолор эмиэ дойдуларыгар үлэлии сылдьаллар.
— Накыыҥҥа үлэҕэ киирэргэр ким сүбэлээбитэй? Анааһын этэ дуу?
— Онуоха аҕам оруоллаах. Бэйэтин үлэлиир сирэ буоллаҕа. Үөрэнэ сылдьан, 2018 уонна 2019 сылларга быраактыкаҕа кэлэ сылдьыбыт буоламмын, үлэ хайдах барарын быһа холоон билэрим. Бастакы сылбар карьер эпэрээтэрин идэтигэр быраактыкабын ааспытым. Иккис сылбар технологическай тырааныспар автобазатын эпэрээтэригэр холоммутум. Ити икки болдьоххо үлэлээн, чопчу бу тэрилтэҕэ кэлэргэ быһаарыммытым. Накыыҥҥа экскаватор массыньыыһын көмөлөһөөччүтүнэн киирбитим.
— Бастакы үлэ күнэ хайдах саҕаламмытай? Үлэлиир усулуобуйаҥ хайдаҕый?
— Бастакы күн үлэҕэ сэрэхтээх буолуу ирдэбиллэрин үөрэппитим. 15 куубтаах аарыма экскаваторы эрдэ көрбүтүм эрээри, улаханнык сэҥээрбэтэҕим. Үлэһит буолан баран, кэбиинэтигэр олорсор дьылҕаламмытым. Экскаватор боруоданы тиэйэр кэмигэр араастаан эргичийэр-урбачыйар, кулахачыйар. Үөрэҕэ суох киһиэхэ кутталлаах да, сылаалаах даҕаны. Аҕыс күн стажировканы ааспытым. Онтон сэрэхтээх буолууга эксээмэни туттарбытым. Билигин этим-сииним үөрэннэ. Хамсыгынан сибээстээн, баахта болдьоҕо -- икки ый. Дуогабарым бүтэрэ икки нэдиэлэ хаалла.
— Үлэҥ күнэ туохтан саҕаланарый уонна хайдах салалларый?
— Сарсыарда 6 чааска туран, мэдиссиинэ көрүүтүн ааһабыт. Сарсыардааҥҥы аһылыкпытын аһаан баран, үлэбитигэр тахсабыт. Хайа маастарыттан нэрээппитин ылабыт. Онтон үлэлиир миэстэбитинэн – Ньурбатааҕы уонна Ботуобуйатааҕы сирдэринэн тарҕаһабыт. Сотору Майскай диэн сир аһыллаары турар. Салгыы симиэнэни туттарсыы буолар. Биһиги иннибитинэ үлэлээбит симиэнэ дьоно тиэхиньикэни туттараллар, сурунаал толоруллар. Тиэхиньикэни арыылаан, көрөн-истэн, итэҕэһи туоратан, үлэҕэ тахсабыт. Экскаваторга иккиэбит: массыньыыс-экскаваторщик уонна мин, көмөлөһөөччү. Мин тиэхиньикэ тиһиликтэрин бөхтөн, таастан ыраастыыр, сапыраапкалыыр, массыньыыска көмөлөһөр үлэлээхпин.
Экскаватор иһигэр эбиэттиибит. Оннук киэһэ 7 аҥаарга диэри боруоданы хостоон, массыыналарга тиэйэбит.
— Олорор усулуобуйа хайдаҕый? Сахалар төһө элбэххитий?
— Баахта бөһүөлэгэр олорор усулуобуйа үчүгэй. Остолобуой, буфет, аптека баар. Уопсай дьиэлэргэ олоробут. Сахалар элбэхпит. Бүрээттэр, нууччалар бааллар.
— Инникитин туох былааннааххыный?
— Инженерно-тэхиниичэскэй үлэһит буолуохтаахпын. Билиҥҥитэ бакаансыйа суох. Суол маастарыгар стажировканы барыахтаахпын. Онтон салгыы көстөн иһиэ. Үлэлээн-хамсаан, дьиэни-уоту, массыынаны быһаарыныахха наада. Кэргэннэнэ илик эдэр киһи билиҥҥи былааным итинник.
Оксана ЖИРКОВА кэпсэттэ.
