Урут алмаас эйгэтигэр омук чулуулара үлэлииллэрин курдук өйдөбүл баар эбит буоллаҕына, билигин хартыына атын. Алмаас хостуур эбийиэктэргэ саха уолаттара эмиэ саҥа идэлэри баһылыыллар, үлэ уйанын-хатанын көрсөллөр. Кузьма Макаров – кинилэртэн биирдэстэрэ. Бу эйгэҕэ киирэн, үлэлээн-хамсаан ырааппыт, хайыы үйэ уопуттаах исписэлиис. Ол курдук, АЛРОСА Бүлүүтээҕи геолого-разведочнай эспэдииссийэтигэр бырайыак салайааччытынан үлэлиир.
– Кузьма, хантан төрүттээххиний? Туох дьоннооххунуй?
– Чурапчы улууһун киин нэһилиэгэр төрөөбүтүм. Онно орто оскуоланы бүтэрбитим. Ийэм Елена Петровна Коркина сааһын тухары санэпиднадзорга үлэлээбитэ. Аҕам Егор Кузьмич Макаров тырахтарыыс идэлээх этэ. Түөрт бииргэ төрөөбүттэн саамай кыраларабын.
– Геолог идэтин баһылыыргар ким сүбэ-ама буолбутай?
-- Чопчу геологка сыаллаабатар да, аҕам айылҕаҕа, бырамыысыланнаска чугас идэни баһылыахпын баҕарарын биллэрэрэ. Биир халыып буолбут быраас, учуутал, суоппар идэлэриттэн арыый атын, сонун идэлэр бырамыысыланнас эйгэтигэр баалларын билэн, атын хайысхаҕа холонорбор эппитэ. Онон оскуола кэнниттэн биир кэлим эксээмэни туттаран, СГУ геологоразведочнай факультетыгар туттарсан, киирбитим. Ити идэҕэ кэлэрбэр оҕо сылдьан көмүс хостооһунун туһунан мүччүргэннээх киинэлэри көрөрүм эмиэ оруоллаах буолуохтаах.
– Устудьуоннуур сылларыҥ хайдах ааспыттарай?
-- Бастакы кууруска Константин Константинович Стручков диэн олус интэриэһинэйдик, кэрэхсэбиллээхтик үөрэтэр преподавательгэ түбэһэн, идэбэр таба тайаммыппын өйдөөбүтүм. Кини уопсай геологияны үөрэппитэ. Үөрэх быраактыкатыгар тута идэбитигэр чугас айылҕалаах сирдэргэ -- Өлүөхүмэ уонна Томпо улуустарыгар тиийбиппит. Онтон үрдүкү куурустарга производственнай быраактыкабытын дьиҥнээх геолог курдук айылҕаҕа, сиргэ-уокка барбыппыт. Ньурба улууһугар Накыыҥҥа уонна Томпо улууһугар киэҥ сирдэринэн сатыы хааман, аһаҕас халлаан анныгар үлэлээн, балааккаҕа хонон, кутааҕа ас астанан, ардахха сытыйан, чахчы, интэриэһинэйдик сылдьыбыппыт. Ол сылдьан, көтөр, кыыл, от-мас арааһын көрбүппүт. Ити геолог идэлээх киһи хайаан даҕаны көрсүөхтээх, билиэхтээх эмиэ биир тургутуута буоллаҕа.
– АЛРОСА туһунан тугу билэр этигиний? Ити хампаанньа үлэһитэ буолуом диэн саныыр этиҥ дуо?
-- Биллэн турар, Саха сирин биир бөдөҥ, бэрэспэктиибэлээх тэрилтэтэ буоларын туһунан киһи барыта билэр буоллаҕына, бырамыысыланнаска сыһыаннаах үөрэххэ үөрэнэр киһи хайаан да билэр. Ол эрээри алмаас эйгэтигэр үлэлиэм диэн соччо санаабат этим. Мииринэйи куорат эрэ курдук көрөрүм. Араас сиртэн араас идэлээх дьон кэлэн үлэлии сылдьар эйгэлэрэ буоларын туһунан билиим-көрүүм кыра этэ.
– АЛРОСАҕа үлэҕэ хайдах киирбиккиний?
-- Дьиҥэр, аан бастаан анааһынынан тиийбиппин, “кириисис кэмэ” диэн, төттөрү утаарбыттара. Онтон 2009 сыллаахха бэйэм ыйыталаһан, үлэҕэ киирбитим.
-- Бастакы үлэҥ күнүн өйдүүгүн дуо? Хайдах ааспытай?
-- Геологтар хонууга үлэлии сылдьаллар этэ. Ол иһин эбийиэккэ аҕыйах киһи баара. Бастатан туран, ханнык эбийиэккэ туох үлэ бара турарын, туох эбийиэктэр баалларын үөрэппитим. Онтон сыыйа-баайа үлэһиттэри кытта билсибитим.
– Билиҥҥи үлэҥ хайысхата хайдаҕый?
-- Геолог идэтин арамаантыкатын устудьуоннуур эрэ кэмнэрбэр билбит эбиппин. Билигин, сүрүннээн, эбийиэктэргэ үлэлиибин. Айхалга баар кимберлиттээх туруупкаларга бырайыак оҥоробун. Айхаллааҕы хайаны байытар кэмбинээт геологическай сулууспатын кытта инникитин туох үлэни ыытарбытын быһаарсабыт, боруода боруобатын ылабыт, ханан төһө алмаас хостонуон сөбүн көрөбүт-истэбит. Быһааран эттэххэ, геологтар сиртэн боруоданы хостууллар. Ол боруода алмаастааҕын дуу, алмааһа суоҕун дуу быһаараллар. Ол түмүгэ биһиэхэ кэлэр. Холобур, мин ол боруобаттан төһө алмаастаах сир буоларын, ханнык сиргэ алмаастаах боруода элбэх буолуон сөбүн быһаарабын. Биир тылынан, геологтар үлэлэрин чэпчэтэбин. Билигин үксүн көмпүүтэр бырагырааматыгар хаартаны, былааны, исхиэмэни кытта үлэлиибин. “Разрез” оҥорон, ханна туох үүттэнэн, боруобаны ыларбытын, төһө урууда уонна алмаас баар буоларын быһаарабын. Мин бөлөхпөр баар геологтар карьерга уонна рудникка сир анныгар шахтаҕа сылдьаллар. Үүттүүр массыына хостоон таһаарбыт боруодаларын көрөн, быһааран, анаалыстыыллар.
– Сахалар төһө элбэххитий? Сыһыан хайдаҕый?
– Мин үлэлиир эбийиэкпэр баар 60-ча киһиттэн 12-тэ -- саха. Үксүбүт – нууччалар, аҕыйах дагестанец баар. Ханна баҕарар сыһыан бэйэҕиттэн тутулуктаах. Биһиги кэлэктииппитигэр омугунан арахсыы диэн суох. Бары биир тыынынан, былаанынан иллээхтик-эйэлээхтик үлэлии сылдьабыт.
– Үлэ чааһыгар туох былаан баарый?
– Былаан судургу. Үлэ баарын тухары үлэлиибин. Чуолаан кырдьаҕас дьоҥҥо көмөлөһө сатыыбын. Уопсайынан, дьоҥҥо көмөлөһөрү чорбото тутабын.
– Кузьма, кэпсээниҥ иһин махтанабын! Инникитин ситиһиини баҕарабын.
Оксана ЖИРКОВА кэпсэттэ.
