Күн бүгүн бырамыысыланнаска, ордук кыайа-хото алмааһы хостуур салааҕа, эдэр, орто да саастаах дьон бэркэ сөбүлээн үлэлииллэр. Онуоха “олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” хайысхаҕа өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн боччумнаах болҕомто ууруллубута, улуустарынан тиһиктээх үлэ барара бигэ тирэх, чиҥ олук буолла.
Эрдэтээҕи көлүөнэ дьон уһун кэм устата сыстан, үөрүйэхтэнэн быстыбатах бырамыысыланнастарыгар саха дьоно да сыыйа-баайа элбээн эрэллэрэ, олохтоох оҥорон таһаарыыга дьоһуннаах кылааты киллэрсэллэрэ үөрдэр. Аныгы, тыа сиригэр үлэ-хамнас суох, былдьаһык кэриэтэ буолар түгэнигэр баахта ньыматынан үлэҕэ киирии – дьиэ кэргэн дохуотун булунарыгар биир сүрүн уонна тутаах хайысха. Өйдүүр буолуохтааххыт, урут “Анаабыр, Өлөөн улуустара” диэн тыл ситимин иһиттэххэ, сүрүннээн таба иитиитин, булду, балыгы өйдүү түһэрбит. Оттон билигин алмаас, баахта өйдөбүлэ инники күөҥҥэ тахсар диэтэххэ, улахан омун буолбатах.
Мин бүгүҥҥү дьоруойум Дмитрий Прокопьевич Егоров – бэйэбит курдук тыа сиригэр, чопчута Өлөөн улууһун Дьэлиҥдэтигэр күн сирин көрбүт эдэр киһи. Кини билигин төрөөбүт-үөскээбит улууһугар олохсуйан, ыал буолан, алаһа дьиэ тэринэн, быр-бааччы олорор элбэх оҕолоох ыал аҕа баһылыга буолар. Отут ордугуна икки саастаах, ол да буоллар бэлиэр 4 оҕолоох иллээх-эйэлээх ыал амарах аҕата, эрэллээх эркинэ. Егоровтар дьиэ кэргэн үс уол оҕону кытта мурун бүөтэ кыыстаахтар.
Кэргэнэ Оксана Юрьевна – дьыссаат иитээччитэ. Икки улахан уол – 9 кылааска, кэнникилэр 4-с уонна 3-с кылааска үөрэнэллэр. Улахаттар сыры-сыллаталар, тэҥҥэ үөрэнниннэр диэн биир сыл киллэрбиттэр.
Дмитрий Егоров Үөһээ Муунаҕа баахта ньыматынан үлэлээбитэ үһүс сылыгар барбыт. Мин төлөпүөннүүрбэр, анаабыт курдук, үлэтигэр – Удачнайдааҕы АТТ-3-гэ (Автобаза технологического транспорта – 3) баахтаҕа сылдьар кэмэ эбит. Кыбыстыам иһин, түүҥҥү симиэнэттэн кэлэн, утуйа сытар киһини уһугуннарбыппын! “Оо, бырастыы гын, ол да буоллар хайаан да кэпсэттэхпинэ табыллар, бириэмэтэ анаа”, – диэн туруорсан, симиэнэ иннинээҕи чааска болдьостубут. Хата, сибээстэрин хаачыстыбата туох да ааттаах үчүгэй буолан үөртэ. Дмитрий Прокопьевич суоппар идэтин ылбыта мээнэҕэ буолбатах. Утум салҕаныыта диэххэ сөп. Эһэтэ Егор Михайлович Егоров Өлөөн улууһун бастакы тырахтарыыһа эбитэ үһү. Аҕата – суоппар, убайдара – тырахтарыыстар. “Онон тиэхиньикэни адьас оҕо эрдэхпиттэн сэҥээрэ, быһаарса үөрэммитим”, -- диир. Арай аймахтарыттан атына диэн, алмаас хостуур салааҕа бастакы суолу тэлээччи кини буоллаҕа. Дмитрий суоппардыан иннинэ, бастаан утаа “Анаабыр алмаастара” хампаанньаҕа үс сыл проходчигынан үлэлээбит. Проходчик диэн – сиртэн хостонор туһалаах баайы ыларга туттуллар рудниктары, шахталары хаһыыга үлэлэһэр оробуочай идэ. Илии үлэтэ: кыаҕы, тулууру, бөҕө-таҕа, доруобай буолууну ирдиир. Саха киһитигэр ааттыын ураты, сонун идэни хайдах, ханна баһылаабытын ыйыппакка эрэ буолбатым. Онуоха кини:
– Судургутук быһаарар буоллахха, дэлби тэптэриллэн илдьиритиллибит сир араҥатын – урууданы – таһыгар таһаарарбыт. Проходчик идэтигэр, бу “С” категориялаах суоппарым да идэтигэр улууспут Дьарыктаах буолууга киинин нөҥүө билэн, төлөбүрэ суох босхо үөрэммитим. Ону ааһан, “Профресурс” исписэлиистэрэ бөһүөлэккэ бэйэлэринэн кэлэн, “Анаабыр алмаастарыгар” үлэлэтэргэ анаан, нобуордаабыттара. Үөрэммит идэбинэн үс сезон үлэлээбитим. Оттон Муунаҕа саҥа былаһаакка аһыллыбытыгар үлэҕэ киирээри, суоппар идэтигэр үөрэммитим. Бастаан стажировкалаппыттара, ол кэнниттэн күһүн ыҥырбыттара. Үлэбин сөбүлүүбүн. Бары усулуобуйа толору баар. Бу пандемия иннинэ баахтабыт уһуна 28 күннээх буолара: икки нэдиэлэтин – күнүскү, икки нэдиэлэтин түүҥҥү симиэнэҕэ үлэ этэ. Оттон билигин сэрэхтээх ыарыы тарҕаныытын таһаарбат туһугар баахтаҕа иккилии ый сылдьар буолабыт. Мин үлэм диэн – үлэһиттэр астарын остолобуойтан карьерга илдьии-аҕалыы.
– Биллэ уһаабыт эбит. Аны, баахта бөһүөлэгэр тиийиэх иннинэ обсерваторга олордон, доруобуйаҕытын көрөллөр-истэллэр дии? Балачча уһун кэм дьоҥҥутун көрбөт эбиккит.
– Оннук. Обсерваторга икки нэдиэлэ буолаҕын. Күҥҥэ үстэ аһаталлар, туруккун көрөллөр-истэллэр. Сырдык, ыраас. Обсерватордар Удачнайга, Айхалга бааллар. Уопсай дьиэлэргэ оҥорбуттара. Уопсайынан, баахта бөһүөлэгэр олорор, үлэлиир усулуобуйабыт да букатын үчүгэй. Хоско иккилии буолан олоробут. Анараа киһигин, симиэнэн үлэлиир буолан, харахтаабатыҥ да кэриэтэ. Бэйэ-бэйэҕэр мэһэйдэспэккин. Ас чааһын ыйытар буоллаххына, хайдах баҕараргынан: остолобуойга да аһыаххын сөп, буфеттан да атыылаһарыҥ, астанарыҥ көҥүл.
– Аскыт төлөбүрэ хамнас суотугар буолуо?
– Эрдэ “чип” диэн баара. Онно ылыахтаах хамнаскыттан абаанса курдук 12 тыһ. солк. түһэрэ. Онон туһаныы олус табыгастаах этэ. Оттон билигин баан карточкатынан төлөһөбүт, саҥа кэлэллэригэр харчыта суох дьоҥҥо соччото суох буолуон сөп.
– Дмитрий, Дьэлиҥдэттэн, бырамыысыланнаска үлэлээччи төһө элбэххитий? Нэһилиэнньэҕит ахсаана билигин төһө-хачча эбитэ буолла?
-
Оҕолуун-уруулуун, арааһа, 700-чэ буолуо. Үлэлиир саастааҕа олус элбэҕэ суох. Биһигиттэн балачча киһи алмаас салаатыттан дохуоттанар. Үгүстэр “Анаабыр алмаастарыгар” бааллар. Оттон Муунаҕа, холобур, бу баахтаҕа, үһүөбүт. Бары былаһаакка аһыллаатын кытта тэҥҥэ кэлбиппит да, оннук сылдьабыт. Ньургун Иванов бульдозеристыыр, сааһынан миигиттэн балыс. Оттон Михаил Васильев – авто-силиэсэр, 1984-85 с. т. буолуохтаах, арааһа.
– Бырамыысыланнаска үлэлиир кыах баара, олус үчүгэй. Арай 2.5 ый тухары дьиэ-уот, сылытыы, уу-хаар боппуруоһа кэргэн, ийэ дьарамай санныгар сүктэриллэрэ соччото суох буолуо? Дьиэлээххит дуу?
– Бөһүөлэкпит олорор дьиэтэ 100% киин сылытыыга холбоммута үс хас сыл буолла ээ. Онон абыранныбыт. Урут мас мастаан олордохпут. Билигин аны оҕолор улаатан, көмө-ньыма да буолаллар. Алта ыйдаах баахталар кытта бааллар дии, онно холоотоххо, биһиэнэ сөбүгэр. Дьиэбитин 2012 сыллаахха бастакы “тыа сирин сайыннарыы бырагырааматын” чэрчитинэн, субсидия ылан, туттубуппут. 780 тыһ. солк. этэ. Онтубут көҥкөлөйүгэр эрэ тиийбитэ. Ону, хата, бырамыысыланнаска үлэлии киирэн, салгыы ситэринэр, кэҥҥэттэр кыахтаммытым. Биһиги диэки тутуу маһа Ленскэйтэн тиэллэр буолан, аҥаардас аҕалтарыыта да сыаналаах.
– Оннук бөҕө буоллаҕа! Бырамыысыланнас сөптөөх хамнаһы төлөөн, эр киһи, ыал аҕа баһылыгын аптарытыата үрдүүрүгэр хайа эрэ өттүнэн эмиэ көмөлөһөр диир оруннаах. Дьэ, оттон кэрэ аҥаардар баахтаҕа үлэлииллэр дуу?
– Баар бөҕө буоллахтара дии. Холобур, пуобардыыллар, медсиэстэрэлииллэр, муоста сууйаллар. Улууспутугар “Оленек Ситим” диэн, үлэтэ суохтары сүүмэрдээн, баахта бөһүөлэгэр үлэлэтэр анал тэрилтэ баар. Ол нөҥүө кэлэн, хамнастаналлар. Эмиэ баахта ньыматынан үлэлииллэр. Эр дьону этэр буоллахха, олохтоох дьонтон силиэсэр, тиэхиньик, суоппар да элбэх. Быһата, бары салааҕа үлэлииллэр. Манна ким да кими да туораппат. Омугунан атааннаһыы диэн букатын суох. Хас биирдии саҥа кэлэр киһиэхэ сүбэлээн-амалаан биэрэллэр. Сүрүнэ, үлэҕин толорор, кыһаллан үлэлиир буоллаххына, бэркэ сылдьаҕын. Хамнаһа да үчүгэй. Мыыммаппын (күлэр). Муунаҕа олорор үс уопсайбыт галерея курдугунан силбэһэн турар гына оҥоһуллубут. Онон таһырдьа тахса да соруммакка остолобуойга аһаан кэлиэххэ сөп. Үлэлиир сирбит, карьер син тэйиччи. 10 км эҥин курдук буолуо. Үлэһиттэри массыынанан илдьэллэр.
– Таһырдьа диэбиккэ дылы, күн-дьыл туруга билигин хайдаҕый? Кыһынын бытарҕан тымныы дииллэр ээ.
– Кыһынын -50, -60С да буолан ылааччы. Бу билигин 10-ча см хаардаах да, сирин соччо-бачча тоҥоро илик. Күһүн биллэ уһаата.
- Баахтаҕа иллэҥ кэм кэмчи буолуо эрээри, сынньалаҥ кэмигэр аралдьыйарга анаммыт дьарыктанар саала, тэрил баар дуу?
–Уопсайбыт көрүдүөрүгэр, иккис этээскэ тиэннистиибит. Быйыл успуорт саалата тутуллуохтааҕа, ити пандемиянан сиэттэрэн, тардылынна быһыылаах. АБК-ҕа сауна, парилка үлэлиир. Интэриниэт баар.
– Саха киһитин сиэринэн, муҥутуур астынар дьарыгыҥ, сынньалаҥыҥ булт буолуо? Кыыл таба айанын суола уларыйда диэн буолар, эһиэхэ хайдаҕый?
– Адьас оҕо эрдэхпиттэн айылҕаҕа сылдьарбын, бултуурбун сөбүлүүбүн. Дьиэ кэргэнинэн айылҕаҕа сынньанааччыбыт, балыктааччыбыт. Булка ордук иккис уолум биһирээн сылдьыһар. Кыыл таба ааһар сирэ, кырдьык, уларыйда. Онон убайдарбын кытта Удачнай диэки кэлэн, бултааччыбыт.
– Симиэнэ хас чаас уһуннааҕый?
– Бу билигин 19 ч бараары олоробун, сарсын сарсыарда 7 ч. диэри салҕанар. АКБ-тан нэрээт суруйтаран баран, этиллибит кэмҥэ ас тиэнэн баран, карьерга айанныыбын.
– Дмитрий, иллэҥ булан, хоруйдаспыккар махтанабын. Барыта этэҥҥэ буолуохтун!
Татьяна Захарова-Лоһуура.
