Аҕыйах сыл анараа өттүгэр Турция Анталья куоратыгар дьиэнэн көһөн тиийэн олохсуйан олорор Надежда ПАВЛОВАны кытта аныгы үйэ социальнай ситиминэн кэпсэттибит.
– Хайдах Турцияҕа тиийэн олохсуйдуҥ, Дьобуруопа биир эмэ дойдутугар буолбакка?
– Үлэбинэн Турцияҕа элбэхтик сылдьарым. Килиимэтэ үчүгэйэ, сылааһа, аны дьиэ-уот ылынарга сыаната тоҕоостооҕо миигин интэриэһиргэппитэ. Манна көһүөм иннинэ Болгарияны, Таиланы үөрэтэн көрбүтүм. Ол дойдуга барарга виза усулуобуйата уустугун иһин, омук дьонугар эйэҕэс-сайаҕас сыһыаннаахтарын бэлиэтии көрөн, Турцияны талбытым.
– Хайдах, туох олохтоох омук эбитий? Олохторун таһыма, ас-үөл, быһыы-майгы...
– Орто таһымнаах турок ыала дьон сиэринэн боростуойдук олороллор. Син биир Саха сиригэр курдук, ортотунан, 30 000 солк. хамнастаахтар. Ол эрээри манна ороскуоттара кыра. Дьахталлар үлэлээбэттэр, дьиэ иһинээҕи хаһаайыстыбаны көрөн-истэн олороллор. Үлэлиир киһи (аҕа баһылык) мэдиссиинэҕэ страховката дьиэ кэргэн бары чилиэнигэр туттуллар. Аҕалара өлөр түбэлтэтигэр биэнсийэтэ кэргэнигэр уонна кыргыттарыгар нэһилиэстибэ быһыытынан көһөн биэрэр.
Туроктар сахаларга майгынныыр өрүттэрэ син баар. Арай ислам итэҕэллээхтэрэ ураты. Дьиэ кэргэннэригэр истиҥ сыһыаннаахтар, бэриниилээхтэр. Ол эрээри наһаа билиэн-көрүөх баҕалаах, сонумсах майгылаахтар. Хайа сиртэн кэлбиккин, бэйэҥ дьиэлээххин-уоттааххын эбэтэр куортамҥа олороргун, дьиэ кэргэҥҥин интэриэһиргииллэр.
Элбэхтик, минньигэстик аһыылларын сөбүлүүллэр. Ордук эт, оҕуруот астарын. Сарсыардааҥҥы аһылыкка йогурт, сыыр, күөх тума сииллэр. Манна сымыыттара, арыылара, эттэрэ, балыктара наһаа минньигэс уонна, биллэн турар, оҕуруоттарын аһа. Биһиги сандалыбытыгар баклажан, олохтоох айран ас өрүү баар.
– Биһиэхэ ордук туохтара майгыннаһар эбитий? Тыллара-өстөрө, сиэрдэрэ-туомнара...
– Сахаларга курдук Аал Луук Мас кинилэргэ эмиэ баар. Тылбыт майгыннаһар, өйдөһүөххэ сөп. Дэлэҕэ этиэхтэрэ дуо, 20-с үйэ саҕаланыытыгар Турция бастакы бэрэсидьиэнэ Мустафа Кемаль Ататюрк турок тылын уларытыы (реформа) саҕана саха тылдьытын туһаммыта диэн. Онон саха тылын үчүгэйдик билэр киһи син өйдөһүөн сөп.
Онтон сиэр-туом чааһыгар арыый уустук. Бастаан көрүүгэ уратылаах. Сиртэн сиргэ көһө сылдьар көс олохтоох туроктар (кочевники) ыытар тэрээһиннэригэр успуорт күрэҕэр, биһиэхэ курдук, сахалыы хапсаҕай көрүҥэ баар.
– Туроктар дьахталлары сүгүн аһарбаттар, “харахтарын хатыыллар” диэн өйдөбүл баар. Ити хайдаҕый?
– Олох сыыһа өйдөбүл. 4-с сылбын олоробун даҕаны, итинниги көрө, билэ иликпин. Баҕар, туристар сылдьар сирдэригэр буолуон сөп. Үгүс дойду сабыылаах буолан, турист үксэ Турцияҕа кэлэр. Оттон олохтоохтор ортолоругар суох. Турцияҕа дьахталларга, кырдьаҕас дьоҥҥо убаастабыллаах сыһыан баар. Үксүгэр “абла – сестра”, “ханым ефенди – госпожа” диэбитинэн сылдьаллар. Кыра оҕоттон улахан киһитигэр тиийэ мэлдьи көмөлөһөллөр. Бу омуктар оҕону, хамсыыр харамайы наһаа сөбүлүүллэр.
– Бас билэр дьиэлээххит дуо? Тугу дьарыктанаҕыный?
– Ийэбин, кыыспын уонна бииргэ төрөөбүт балтыбын кытары олоробут. Ааспыт сылга, пандемия саҕаланыан иннинэ, 3 сыл куортамнаан олорбут дьиэбитин атыыласпыппыт. Бэйэм “онлайн” үлэлиибин, сүрүннээн, үөрэҕирии платформатыгар уонна инбэстииссийэнэн дьарыктанабын. Дьиэҕэ олорон, аан дойду бары муннугун кытта сибээстэһэн, төһө баҕарар үлэлиэххэ сөп.
– Кыыһыҥ адаптаассыйаны хайдах ааста? Оҕолор туора көрбөттөр дуо?
– Биллэн турар, бастаан адаптаассыйаны ыараханнык ааспыта – атын эйгэ, билбэт тыла, саҥа оскуола... Бастаан көһөн кэлэн баран сөбүлээбэтэҕэ, төннүөн баҕарбыта. Билигин турок чааһынай колледжыгар 5-с кылааска үөрэнэр. Эрэпэтиитэр көмөтүнэн тылы үөрэппитэ, билигин холкутук кэпсэтэр, өйдүүр. Оҕолор “японка” диэн ааттыылларын сөбүлээбэтэ. Билигин барыларын кытта бодоруста. Анталья куоракка нуучча элбэх. Хас кылаас аайы 1-2 нууччалыы саҥарар оҕолор бааллар. Онон бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөсүһэллэр уонна учууталлар да өйдүүллэр, өйүүллэр. Онон ити чааһыгар олох үчүгэй.
– Тылларын биллигит дуо?
– Бэйэм билигин санаабын холкутук этинэбин. Ол эрээри официальнай тиэкистэри ааҕар, суруйар уустук. Тылы анаан үөрэппэтэҕим, дьону кытта күннээҕи кэпсэтиинэн уонна тэлэбиисэргэ Турция киинэ сэрийээллэрин субтитрдаах көрөн үөрэнэбин.
– Сахалар элбэххит дуо? Төһө билсэҕитий?
– Сыл аайы кыралаан элбииллэр. Билигин Анталья эрэгийиэнигэр 30-ча киһи баарбыт. Стамбул куоракка 20-чэ уонна Анкара, Трабзон куораттарга хас да ыал олохсуйан олороллор. Бассаабынан сибээстэһэбит. Маны тэҥэ Стамбул куоракка Саха-турок култуурунай-дьыалабыай бииргэ үлэ ассоциацията баар.
Аны сайын от ыйыгар Анталья куоракка Дьобуруопа дойдуларын ыһыаҕа буолуохтаах. Анталья куорат култуура управлениетын кытары кэпсэтиһии барар. Сэргэ туруорарга анаан сир биэрбиттэрэ. Аан дойду бары муннугар олорор сахалар мустуохтаахтар. Былырыын ыытыллыахтаах этэ даҕаны, пандемиянан сибээстээн, буолбатаҕа.
– Дьиэ-уот сыаната хайдаҕый? Кэлии дьон төһө олохсуйар эбитий?
– Саха сиринээҕэр арыый чэпчэки. Дьиэ куортама ыйга – 18000-30000 тиийэр. Оттон дьиэ атыыга 3 мөл. саҕалаан баар. Быйыл дьиэ атыытын сыаната 30% үрдээтэ. Онон аан бастаан куортамҥа олорон баран атыылаһар табыгастаах диэн сүбэлиэм этэ. Анталья куоракка дьиэҕэ-уокка инбэстииссийэлиэххэ эмиэ сөп. Манна дьиэ атыылаһарга көмөлөһүөхпүн сөп.
– Турцияҕа саҥа олохсуйа кэлбит киһи бастаан тугу билиэхтээҕий?
– Олохсуйан олоруу докумуонун оҥорторор (ВНЖ). Манна улахан кыһалҕа суох. Оҕолоох дьон саас көһөн кэлэллэрэ ордук: оҕолоругар оскуолаҕа миэстэ булалларыгар табыгастаах. Кыбартыыра ыларга бэйэҕэ сөптөөх, гаастаах дьиэни булар ордук.
– Оччотугар сааһыттан тутулуга суох хайа баҕарар дойдуга көһүөххэ сөп буоллаҕа.
– Оннук. Сылаас дойдуга олохсуйар, араас дойдуну көрөр, айанныыр туох куһаҕаннаах буолуой. Төһө даҕаны атын дойдуга олохсуйдарбыт, Сахабыт сирин “имиджин” өрө тутабыт, дойдубутунан киэн туттабыт.
– Олохтоох аһы төһө сөбүлээтигит? Сахалыы аскытын суохтуугут дуу?
– Үчүгэй, иҥэмтэлээх астаахтар. Элбэх сыа, арыы туттуллар. Аска барытыгар кэриэтэ кыынньыбыт арыыны тутталлар. Оҕуруот аһын сыаната чэпчэки. Онтон эт уонна балык сыаната син биир Саха сиригэр курдук. Онон сахалыы аспытын – тоҥ кыһыллыбыт балыкпытын, собобутун, убаһа этин, быарын – суохтуубут аҕай.
– Дойдугутун төһө ахтаҕыт? Ийэҥ тэһийэр дуо?
– Ахтабы-ыыт. Ол эрээри ким эмэ күүлэйдии кэлиэ диэн эрэнэ кэтэһэбит. Ийэм Маалыкайын, ыһыаҕын ахтыбатах, санаабатах күнэ суох. Сыл анараа өттүгэр күүлэйдии бараары былааннаммыта даҕаны, пандемия мэһэйдээтэ. Ол ахтылҕаныттан буолуо, сааскыттан саҕалаан, кыралаан хоһоон суруйуутунан дьарыктанар буолла. Сорох күн хас да хоһоону айан кэбиһэр. “Ыас Маайа” диэн хос аатынан суруйар. Бассаап бөлөххө чугас дьонугар ыыталыыр.
Улгукта Эбэ хотуҥҥа
Улгукта миигин угуйума,
Улааппыт оҕоҕун тутума.
Кулуһуннаах күөлүҥ уутун
Ыймахтаан астынаммын,
Санаам намырыы уоскуйда.
Сүүрбүт-көппүт хонууларым,
Тэҥкэ тииттээх ойуурдарым,
Чөҥөлөк кыра күөллэрим,
Көччөх гынан көтүтэҥҥит,
Көҥүл көччүйэ ыытыҥ дуу!
Өссө, баҕар, ахтан эргиллиэм,
Күөмчүлүү көрүмээр оҕоҕун.
Аныгы олох ханна тиэрдэр,
Тымтыктанан көрбөппүн,
Онон баалаама, эн миигин.
Ыас Маайа, Анталия куората.
01.02.2021.
– Бэйэҥ хантан төрүттээххиний? Дьонуҥ-сэргэҥ?
– Дьокуускай куоракка төрөөбүтүм, улааппытым. Ийэм Мария Ивановна Сергучева – Ньурба Маалыкайыттан, аҕам Михаил Егорович Сергучев Мэҥэ Хаҥалас Майатыттан төрүттээхтэр. Аҕам 2008 сыллаахха суох буолбута. Кини өттүттэн хаан уруу аймахтарбытын улаханнык билбэппит. Тоҕо диэтэххэ, аҕабыт кииринньэҥ аҕаҕа иитиллэн улааппыт уонна кини араспаанньатын ылыммыт. Аҕабытынан эбэбит Мария Лукина Хаптаҕайтан, онтон эһэбит Васильев Павловскайтан төрүттээхтэр эбит. Аҕабыт дьиҥнээх аҕата Терентий Кириллин диэн сэрии кыттыылааҕа Павловскайтан төрүттээх. Хата, түгэни туһанан, аҕабытынан дьиҥнээх хаан уруу аймахтарбытын көрдөөн, булуохпутун баҕарабыт. Саха сирэ кыра, онон киһи бэйэ-бэйэтин түргэнник булсара буолуо диэн эрэнэбит.
– Оччотугар оҕо сааһыҥ ханна ааспытай?
– Дьокуускай куоракка. Олоро сылдьыбыт бараак дьиэбит ЯКСМК утары билигин да турар. Ийэм миигин сахалыы тылы үчүгэйдик биллин диэн, 2-с №-дээх оскуолаҕа үөрэттэрэ биэрбитэ. Оскуолатааҕы сылларым, 90-с сыллар, олох ыарахан кэмигэр ааспыта. Хата, кыһыл хаалтыс баанан пионер диэн тугун билбитим, онтон, хомойуох иһин, дойдуга ыһыллыы-тоҕуллуу саҕаланан, хомсомуол буолар чиэскэ тиксибэтэҕим.
– Ханна үөрэнэн, туох идэтин баһылаабыккыный?
– СГУну үөрэнэн бүтэрэн, “Туймаада Даймонд” ААУо маркетологынан үлэлии киирбитим. Оччолорго 10 000 солк. сүрдээх үрдүк хамнастааҕым. Бу үлэҕэ мин бирилийээннэри экспорга таһаарыынан дьарыктанарым. Манна биисинэс оскуола интэриэһинэй түһүмэҕин ааспытым. Дьокуускай куоракка аан бастакынан араас эрэкэлээмэ аахсыйаларын, Москуба куорат эрэкэлээмэлиир хампаанньаларын кытта үлэлиирбит. Табаар бэлиэлэригэр патент ылыыта, Москуба, Санкт-Петербург куораттарга ювелирнай быыстапкалары тэрийэрбит. Бу үлэлии сылдьан Бүтүн Арассыыйатааҕы тас эргиэн академиятыгар (ВАВТ) үөрэнэн “Международный маркетинг” идэни баһылаабытым.
– Турцияҕа көһөн барыаҥ иннинэ тугу үлэлээбиккиний?
– 4 сыл тэрилтэҕэ үлэлээн баран, бэйэ дьыалатын “Бренд-мастер” бастакы PR ааҕыныстыбаны тэрийэн үлэлэппитим. Эрэкэлээмэ өҥөлөрүн, быыстапкалары, тэлэбиидэнньэ (ЯТВ) саататар биэриилэрин оҥорорбут. Ол кэнниттэн “Евразия” туристыыр ааҕыныстыба арыйан үлэлэппитим. 2015 сыллаахха бу ааҕыныстыбабын бииргэ үлэлии сылдьыбыт дьоммор туран биэрэн, бу үлэттэн тохтообутум. Этэҥҥэ баччааҥҥа диэри үлэлии олороллор. 2016 сыллаахха дьиэ кэргэнинэн Новосибирскай куоракка олоро барбыппыт. Онтон салгыы, 2017 сыл атырдьах ыйыгар Турцияҕа көспүппүт.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
