Ил Дархан Е.А. Борисов 2018 с. кулун туран 24 күнүнээҕи Ыйааҕынан СӨ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирин эбээһинэһин толорооччунан Александр Атласов ананна. Өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин икки кынатыттан биирин салайыы өрүү да чэпчэкитэ суох үлэ буолар. Билигин үп-харчы кыһарҕаннаах, дойдубутун омуктар санкцияларынан ыга муомахтыы сатыыр уустук кэмнэригэр бу дуоһунаска ананыы норуот кэскилин туһугар өссө улахан эппиэтинэһи эрэйэр. Саха дьоно киһини бастаан кэпсэтэн, үлэ, олох туһунан санаатын-оноотун билсэн сыаналыыр майгыларын тутуһан, бүгүн саҥа миниистири кытта атах тэпсэн олорон сэһэргэһэбит.
Билиһиннэрии
СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Атласов Александр Павлович 1965 с. Нам улууһугар 1 Хомустаах нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1992 с. Иркутскайдааҕы Норуоттар Доҕордоһуулара уордьаннаах т/х институтун ситиһиилээхтик бүтэрэн учуонай огурунуом идэтин ылбыта. 2005 с. СӨ Бэрэсидьиэнин иһинэн Салайыы институтун бүтэрбитэ. Үлэтин 1982 с. “Нам” сопхуос оробуочайыттан саҕалаабыта. Онтон производственнай тэрилтэ, улуус т/х салалтатын исписэлииһинэн, ТХМ биир хайысхатын салайааччытынан үлэлээбитэ. 13 сыл муниципальнай үлэҕэ, бастаан 1 Хомустаах нэһилиэгин, онтон Нам улууһун баһылыгынан үлэлээбитэ.
Үлэлээбит сиригэр барытыгар бэйэтин чиэһинэй, үлэни сатаан тэрийэр, судаарыстыба сорудаҕын толорууга эппиэтинэстээх салайааччы быһыытынан көрдөрбүтэ. Дьон-сэргэ, өрөспүүбүлүкэ былааһын уорганнарын, тэрилтэлэрин, улуустарын салайааччыларын ортолоругар аптарытыатынан туһанар.
– Александр Павлович, кэпсэтиини Москубаттан саҕалыахха, ананан баран, өр буолбакка муус устар 10 күнүгэр Арассыыйа т/х министиэристибэтин кэллиэгийэтигэр бара сырыттыҥ, уопсайынан дойду үрдүнэн т/х балаһыанньата хайдах эбитий?
– Кэллиэгийэҕэ сыл түмүгүн ырытыы буолла уонна быйыл ханнык салааларга болҕомто ууруллуохтааҕын быһаардылар. Мин Москубаттан бэрэсидьиэн В.В. Путин кулун тутар 1 күнүнээҕи Илдьитэ номнуо олоххо киирэн эрэр эбит диэн санаалаах төнүннүм. Ыстатыыстыка көрдөрөрүнэн, кэнники сылларга Арассыыйаҕа т/х салаата сүрдээх элбэх ситиһиилэммит. Омук дойдуларын санкциялара кэбирэтэр оннугар, төттөрүтүн, дойду ис кыаҕын арыйбыттар. Бары хайысхаларга бородууксуйа оҥоруутун кээмэйэ 1,5 төгүлгэ тиийэ улааппыт. 2017 с. бурдугу ССРС кэминээҕэр элбэҕи – 130 мөл. т үүннэрбиттэр. Быйылгы сүрүн сорук киин регионнартан бородууксуйаны элбэтэн экспорга таһааран, дойдуга үбү-харчыны киллэриигэ туһуланар. Соҕуруу сайдыылара ырааппыт. Үүт оҥоруутугар Белоруссияны кытта тэҥҥэ күрэстэһэр буолбуппут. Миниистири 1 солбуйааччы Д.Ф. Хатуев мунньаҕар сырыттым. Билигин үүт хаачыстыбатын үрдэтэр, фальсификаты тохтотор, дойдуга бэйэбит үүппүт баһылыахтаах диэн сыал-сорук туруорда. Үүт ас хаачыстыбатыгар ити тэлэбиидэнньэнэн кэпсииллэрин курдук чахчы кытаанахтык ылсан эрэллэр эбит. Дойдуга т/х бородууксуйата тастан киириитин-тахсыытын балаансатын оҥоруохтаахпыт, омук аһа кытаанах хонтуруолга, бэрэбиэркэҕэ киириэхтээх. Уопсайынан, дойду бэйэтин аһынан хааччыныахтаах диэн чуолкай сорук күүскэ ирдэнэр. Кэлэр сылтан т/х салаатыгар федеральнай үбүлээһин улаатыахтаах. Холобур, тыа сирин туруктаах сайдыытын федеральнай бырагыраамата үбүлэниитэ быйылгыга эбии көрүллэн дойду үрдүнэн кэлэр сылга 12 млрд солк. диэри үрдүөхтээх. Саха сирин т/х үлэһиттэрин дьиэнэн хааччыйыыга, сэлиэнньэлэргэ уу турбатын тардыыга, ФАП тутуутугар барыта 808 мөл. солк. ыллыбыт. Быйылгы сорукпут кэлбит федеральнай үбү көдьүүстээхтик туһанан, үчүгэйдик отчуоттаан кэлэр сылга үбүлээһини өссө улаатыннарыыны ситиһии буолар.
– Сорох эспиэрдэр Ил Дархан эйигин аныырыгар төһө да уустук кэм буоллар, тыа сирин олоҕун хаачыстыбатын саҥа үрдүк таһымҥа таһаараары, Намҥа федеральнай үбүнэн элбэх тутуу ыытыллыбытынан, былаас киин уорганнарын кытта сатаан үлэлииргин учуоттаан салайтарбыт буолуохтаах диэн сабаҕалыыллар...
– Ити мин эрэ өҥөм буолбатах, Намҥа Д.П. Корякинтан саҕалаан инники үлэлээбит баһылыктар бары федеральнай бырагыраамаларга кыттар этилэр. Улууска тутууга күүстээх үлэ 2006 с. барбыта. Ааспыт сайын Арассыыйа ТХМ кыттыылаах улахан форумҥа Намҥа тахсан федеральнай бырагыраамаларынан тутуллубут эбийиэктэри көрбүттэрэ. Онно бэлэмнэнии кэмигэр аахпыппыт улууска 2001 с. федеральнай киинтэн 1,5 млрд солк. үп киирбит. Ол иһигэр 2009 с. 1 Хомустаахха ыччат түөлбэтигэр – 155 мөл. солк., Аппааны нэһилиэгэр Хатыҥ Арыыга 500 мөл. солк. суумалаах “Озернай” кыбаартал былырыын үлэҕэ киирбитэ. Сылын аайы федеральнай үбүнэн уу турбата тардыллар, барыта 7 нэһилиэк сайын уунан хааччылларын ситистибит.
– Ил Дархан Е.А. Борисов эн иннигэр туох соруктары туруорда?
– Егор Афанасьевич өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатын хас да хайысхатыгар улахан болҕомтобун уурарга сорудахтаата. Бастакытынан, тыа хаһаайыстыбата өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин, тыа сирин сирин сайдыытын тутаах салаата буоларынан, эти-үүтү, атын да бородууксуйаны оҥорууну элбэтии соруга турар. Иккиһинэн, тыа дьоно оҥорбут бородууксуйалара сыанаҕа турар мэхэньиисимнэрин олохтоон, бородууксуйа элбиир да кэмигэр хааччаҕа суох батарары ситиһиллиэхтээх диэбитэ. Холобур, былырыын төрүөх үчүгэй буолан, сылгы, убаһа этэ муҥутаан кэлэ сылдьыбыта. Ол эрээри, батарыыта кыайтарбакка, кыһалҕа үөскүү сылдьыбыта. Билиҥҥи туругунан хаһаайыстыбаларбыт бэйэлэрэ хайдах кыайалларынан, көрөллөрүнэн батараллар, улахан ороскуоту сүгэллэр, бириэмэлэрин сүтэрэллэр. Бородууксуйаны оҥорууга да, батарыы да үлэтин сааһылыырга, күүһүрдэргэ 2,3 таһымнаах кэпэрэтииптэри сайыннарыахпыт. Араас бас билиилээх биирдиилээн хаһаайыстыбалары өрөспүүбүлүкэ таһымнаах кэпэрэтииптэргэ түмэн, бородууксуйаларын батарыыны чэпчэттэххэ, ороскуоттара биллэ аҕыйыа этэ. Ил Дархан үһүс сорудаҕа – т/х салаатыгар киирэр үбү-харчыны көдьүүстээхтик туһаныы. Итиннэ даҕатан эттэххэ, нэһилиэнньэттэн саҕалааччы фермердэр, хотон, сылгы базатын тутууга ылбыт дьон граннарын төһө көдьүүстээхтик туһаннылар диэн ыйытыылар элбэхтик киирэллэр. Итиннэ бастатан туран бэриллэр үп грант ылааччы үлэлиир кыаҕын төһө күүһүрдэрин ырытан көрөр эмиэ наадалаах. Арассыыйаҕа сорох региоҥҥа 300-400 тыһ. солк. эрэ биэрэллэр эбит. Ону кэллиэгийэҕэ ити бэриллэр суума кыра, көмө бородууксуйа оҥорор циклы ситэрэр туһугар улаатыннарыҥ диэн сүбэлииллэр. Холобур, кыра граҥҥа тиэхиньикэ атыыласта, атыныгар үбэ суох. Онтон саҕалыыр киһи кыһалҕата кэлим быһаарыллыахтаах: сүөһү атыылаһыахтаах, техника ылыныахтаах, хотон туттуохтаах, сирдэниэхтээх. Оччоҕо киниттэн бородууксуйаны ирдиир сокуоннай. Итиннэ Саха сиригэр ТХМ былырыыҥҥыттан сөптөөх хайысханы тутуспутун бэлиэтиэхпин баҕарабын. Урут саҕалыыр пиэрмэр грана 1,5 мөл. солк. буоллаҕына, билигин 3 мөл. солк. тиийэ бэриллэр.
– Т/х бородууксуйатын батарыы өрөспүүбүлүкэҕэ өр кэмҥэ кыайтарбакка кэлбит уустук кыһалҕа. Ити үлэ түөрэҕин хайдах көннөрүөххэ сөбүй диэн кэҥэтэн кэпсэтиэххэ эрэ.
– Т/х бородууксуйатын хаһаайыстыбалар оҥорон таһаара тураллар. Улуустар аайы үүт собуоттара, астыыр тэрилтэлэр үлэлииллэр. Батарыы үлэтигэр баар систиэмэни сааһылаан сайыннарар көрүүлээхпин. Өрөспүүбүлүкэ таһымнаах кэпэрэтииптэри барыларын кытыннаран, эт-үүт, оҕуруот аһын бородууксуйатын, сир аһын, булт этигэр тиийэ соҕотуопкалаан батарар, судаарыстыба көмө үбүн бородууксуйа оҥорооччуларга тиэрдэр биир кэлим систиэмэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн олохтонуохтаах. Эккэ былырыыҥҥыттан соҕотуопкалыыр быраабы ылбыт тэрилтэлэргэ кыралаан субсидия көрүллэн эрэр. Ити мэхэньиисим быйыл эмиэ баар буолуо. Аҕыйах хонуктааҕыта батарыы кэлим систиэмэтин үлэлэтэр мэхэньиисимнэри олохтуурга оробуочай бөлөх тэрийэр бирикээс таһааран үлэлэтэн эрэбин. 2017 с. түмүгүн ырытарга астыыр тэрилтэлэр салайааччыларын ыҥыран мунньахтаабыппыт. Ол этиилэри түмэн, сотору кэминэн батарыыны сайыннарар үлэ сүнньүн хайдах сааһылыыр былааннаахпытын киэҥник билиһиннэриэхпит.
– Соҕотуопка тэрилтэлэрэ материальнай-тэхиниичэскэй базалара хайдаҕый? Батарыыга кэтэх, чааһынай, даачалаах дьон ордор астарын соҕотуопкалыаххытын сөп дуо?
– Соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр кими баҕарар кытта бары көрүҥҥэ барытыгар үлэлиир кыахтаах, булгуччу аһы харайар тустаах анал тутуулардаах, тиэхиньикэлээх буолуохтаахтар. Кырдьыгы баран эттэххэ, оҕуруот аһын уурар хранилище тиийбэт. Ол иһин улуустарга 1000 т киирэр хранилищелары тутуу саҕаланна. Билиҥҥитэ биирдиилээн улахан хаһаайыстыбаларга оҕуруот аһын харайар хранилищелар баар буолан эрэллэр. Олору түмэн, соҕотуопсук функциятын биэрэн, таһыы (логистика) ороскуотун чэпчэтэргэ субсидия көрөн, кэлим үлэни ыытар былааннаахпыт. Батарыы логистиката ситэригэр куораттарга маҕаһыыннар, эргиэмсиктэр кэлэн кууһунан атыылаһан барар харайар, атыылыыр кииннэр наадалар. Итиннэ эмиэ баар кыаҕы, холобур, Дьокуускайга “Туймаада агроснаб” 5 тыһ. т оҕуруот аһын харайар базатын көдьүүстээхтик толору туһаныахпыт.
– “Ситим” медиа-бөлөх СӨ ТХМын, Мииринэй дьаһалтатын кытта ааспыт сылтан олохтоох т/х бородууксуйатын батарар үс улахан быыстапка-дьаарбаҥка ыытан кэллэ. Инникитин бырамыысыланнай улуустарга батарыы кыаҕын туһаныы туһунан тугу этиэҥ этэй?
– Мин санаабар, эһиги харчылаах бырамыысыланнай оройуоннарга олохтоох т/х бородууксуйатын батарыыга улахан кэскиллээх үлэни саҕалаабыккыт. Арҕаа бырамыысыланнай оройуоннарга Бүлүү бөлөх, ити диэки сытар хоту улуустар бородууксуйаларын батарыыга күүскэ үлэлэһиэхтэрин сөп. Итинник курдук, илин эҥээртэн Нерюнгри диэки оройуоннарга батарар үлэ барыахтаах. Нерюнгрига билигин “Колмар” диэн улахан хампаанньа кэлэн үрдүк хамнастаах нэһилиэнньэтэ элбээтэ. 2 тыһ. тахса киһини ыллылар, инникитин үлэһиттэрэ 5,5 тыһ. тиийэр туруктаах. Онон соҕуруу бырамыысыланнай оройуоннарга т/х бородууксуйатын батарар кыах үөскээтэ. Билигин бары биир Дьокуускайга кэлэн сыана түһэрсэ-түһэрсэ, бэйэ-бэйэбитин кытта күрэстэһэ сылдьарбыт тохтуохтаах. Олохтоох, хаачыстыбалаах бородууксуйа үчүгэй харчыга турар кыаҕа баарын сатаан туһаныахпытын наада.
– Сир боппуруоһугар туох үлэни ыытар былааннааххыт?
– Бу Ил Дархан төрдүс улахан сорудаҕа. Т/х оҥорон таһаарыытын элбэтии сирбит-уоппут хайдах туруктааҕыттан, туһанылларыттан улахан тутулуктаах. Кистэл буолбатах, оннооҕор сылгыларбыт дэриэбинэҕэ киирдилэр. Онон, бастатан туран, ыраах сирдэри сылгыны үөрдээн иитэн туһаҕа таһаарар сорукка үлэлиэхтээхпит. Итиннэ, сылгы базатын тутуу курдук үчүгэйдик үлэлии турар бырагырааманы туһаныахпытын баҕарабыт. Ааспыт нэдиэлэҕэ 100 докумуоннара ирдэбилгэ эппиэттэһэр бааһынай хаһаайыстыбалар сылгы базатын тутууга биирдии мөл. солк. грант ыллылар. Инникитин т/х граннарын усулуобуйатыгар ыраах сирдэри туһаҕа таһаарыыны ирдэнэр киритиэрий оҥорон киллэрдэхпитинэ, быраҕыллыбыт сирдэри сылгыны иитэн туһаҕа таһаарыыга хамсааһын тахсыаҕа. Иккиһинэн, сир оҥоһуута, мелиоративнай-техническэй үлэни ыытыы элбэх үбү эрэйэр кыһалҕа. Кэнники сылларга улахан ойуур баһаардара туран, алаастар, атын да оттуур сирдэрбит ууланан, дулҕаланан эрэллэр. ТХМ элбэх сыллаах оту ыһар, улахан алаастар сирдэрин оҥорон сыллата сүөһү аһылыгын базатын оҥорор бырагыраамалаах. Билиҥҥитэ үбэ-харчыта кыра, ол эрээри бу үлэнэн син биир дьарыктаныахпыт. Олох туспа бырагыраама да оҥорууга үлэлэһиэхпитин сөп этэ. Үрдүк хаачыстыбалаах элбэх бородууксуйаны ыларга оччонон элбэх, үрдүк суортаах сүөһү аһылыга бэлэмнэниллиэхтээх. От саппааһа тиийбэтэ төһө охсуулааҕын быйылгы ыарахан кыстык көрдөрдө. Үсүһүнэн, сүөһү аһылыгын базатын тэрийиигэ сир тиийбэт. 90-с сылларга сир хаһаайыстыбаларга, биирдиилээн дьоҥҥо түҥэтиллэн турар. Элбэх сир туһаныллыбакка хаалар, бу кыаҕы хайдах туһанарбытын быһаарыахтаахпыт.
– Туһаныллыбат сири былдьыыр сокуонунан көҥүллэммитэ дии...
– Ити балаһыанньаны эмиэ туһаныахпытын сөп. Ол эрээри, былдьыыр миэрэлэринэн буолбакка, дьоҥҥо өйдөтөр үлэни ыытан, өйдөһүү бэрээдэгинэн быһаарыллара ордук. Кэллиэгийэҕэ сылдьан иһиттэхпинэ, атын регионнар урут бэриллибит, туһаныллыбакка сытар сирдэри атыылаһан ылан пуонда оҥостоллор эбит. Биһиэхэ оннук атыылаһан ыларга үп-харчы көстөрө ыарахан, онон арыый атын ньыманы буларга кыһаллыахпыт.
– Саха төрүт баайын: ынаҕын, сылгытын дьылҕата долгутар, хайдах харыстыыбыт? Саха сүөһүтэ 50-ча сыл тухары эстибэт турукка тиийэр 1000 төрүүр ынахтанар ахсааҥҥа тиийбэтэ. Биллиилээх сылгыһыт Н.Т. Винокуров билигин ыраас хааннаах саха сылгыта 30-50 % эрэ баар, аҕыйыыр туруктаах диэн дьиксинэр. Саха төрүт баайын сайыннарыыга туох санаалааххын?
– Саха сирэ тоҕо бачча киэҥ сири тайаан сытарый уонна тоҕо бачча киэҥ сирдээхпитий? Сахалар былыр-былыргыттан саха боруода ынах сүөһү, сылгы иитэн маннык киэҥ сири туһаҕа таһааран кэлбиппит. Ол иһин т/х салаата ханна да буоллун, өрүү инники кэккэҕэ өрө тутуллар үгэс буолбут төрүт дьарыкпыт. Сэрии сылларыгар норуоппут сылгылаах-сүөһүлээх буолан тыыннаах ордубута. Онтон үп-харчы суох 90-с сыллары эмиэ сылгыбыт-сүөһүбүт көмөтүнэн этэҥҥэ туораабыппыт. Дьоҥҥо “саха ынаҕа дохуоту киллэрбэт салаа” диэн сыыһа өйдөбүл баар. Бастаан Таастаахха Горнайтан аҕалбыттарын кэннэ үүтүн ыан туттараллара, үүт харчытын аахсаллара. Онтон “Тускул” тэрилтэ саха ынаҕын көрүүтүгэр-истиитигэр бүддьүөттэн үбүлэнэр, онон үүт-эт туттараллара бүддьүөт кодексынан көҥүллэммэт диэн тохтотон тураллар. Тоҕо саха ынаҕыттан дохуот аахсар көҥүллэммэтин манна кэлэн баран ыйыталаһа сылдьыбытым. Онуоха билигин оннук хааччах суох, бородууксуйа оҥоруохтарын сөп диэбиттэрэ. Биһиги итиннэ өйдөтөр үлэни ыытыахпытын наада. Иккиһинэн, кистэл буолбатах, саха сүөһүтэ турар усулуобуйата суох. Былырыыҥҥыттан аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир хотону тутуу саҕаланан, Эбээн Бытантайга бастакы үлэҕэ киирдэ. Быйыл табылыннаҕына, иккис Таастаах нэһилиэгэр тутуллуо. Манна судаарыстыбаннай-чааһынай кыттыһыынан тутарга биир тэрилтэни кэпсэтэ сылдьабыт. Хотон тутуутун бырагырааматынан сылтан сыл аайы саха ынаҕар хотон туттарбыт киһи 4-5 сылынан үчүгэй базаланыа этилэр. Саха норуотун иитэн аҕалбыт төрүт сүөһүбүтүн сүтэрбэккэ кэлэр көлүөнэлэргэ тиэрдэрбит хайааан да наада. Көрүүтүгэр-истиитигэр улахан үпкэ наадыйбат. Билиҥҥи балаһыанньаҕа сөп түбэһиннэрэн үчүгэйдик үбүлээн өйөөтөхпүтүнэ, мин санаабар, саха ынаҕын салаата сайдар кыахтаах. Сылгы туһунан эттэххэ, билигин, кырдьык, таһырдьа сылдьар сылгыны барытын саха сылгытын курдук көрөбүт. Оттон ыраас хааннаах саха сылгыта сиэнчэрдэртэн тымныыны ордук тулуйумтуо, хаһан аһыыр дьоҕура күүстээҕинэн экэнэмиичэскэй өттүнэн ордук көдьүүстээх. Оту кыраны эрэйэр, сиригэнэ-талымаһа суох, эбии аһатыыга киирэр күнэ аҕыйах. Ол көрүү, аһатыы ороскуотун аҕыйатар. Онон боруода ырааһыгар болҕомто ууруллуохтаах дии саныыбын. Билигин баар 182 тыһ. сылгыттан хас ыраас хааннаах саха сылгыта, ханнык тииптэр баалларын арааран, ханнык улуустарга түөлбэлээн сылдьалларын быһааран үөрэтэн көрөн баран, зоналаан, төбөтүгэр бэриллэр көмө кээмэйин улаатыннардахха, боруода ырааһыгар болҕомто ууруллар буолуо этэ.
– Нэһилиэк оҥорон таһаарар тэрилтэлээх, үптээх-харчылаах буолуохтаах. Итиннэ нэһилиэк таһымынан кэпэрэтииптэри тэрийиини, ол иһигэр сылгы киэннэрин тэрийиини, баһылыкка эбии кэпэрэтиип салайааччытын үлэтин сүктэрэр идиэйэни туох дии саныыгын?
– Бэйэм төрөөбүт нэһилиэкпэр – 1 Хомустаахха баһылыктыы олорон 2006 с. нэһилиэк таһымнаах “Кыһыл Сыыр” кирэдьииттиир уонна “Дайар” ТХПК диэн сылгы иитэр икки кэпэрэтииби тэрийбитим. Баһылыктыырым таһынан уопсастыбаннай ноҕурууска быһыытынан бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ этим. Кэлин сокуон уларыйан, муниципальнай сулууспалаах итинник үлэлиэ суохтаах диэн сэрэтии оҥороннор тохтообутум. Бырабылыанньа бэрэссэдээтэлинэн нэһилиэк т/х исписэлииһин оҥорбутум. Кини муниципальнай сулууспалаах буолбатах, онон сокуоҥҥа сөп түбэһэр. Хомустаахтар билигин да оннук үлэлии олороллор. Нэһилиэк сылгы кэпэрэтииптээҕэ барыстаах уонна сатаан тэрилиннэҕинэ үлэтэ олус көдьүүстээх. Биһиэхэ пайщиктаахтар бастаан тэриллэллэригэр сорох сылгыларын кирэдьиит ылан, 25 төбөттөн саҕалаан билигин 270-тэн тахса сылгылаахтар. 80 тахса пайщик, ол иһигэр быраас, учуутал уо.д.а. нэһилиэк араас араҥатын дьоно бааллар. Сылгыларын кэпэрэтиипкэ көрдөрөллөр. Көрүү өҥөтүгэр сылга 5 тыһ. солк. уонна 1 т от биэрэллэр. Бэтэринээр өҥөтө сылга 6 мөһөөх. Төрөөтөҕүнэ, эбии 5 тыһ. солк. төлүүгүн. Дьоҥҥо табыгастаах, барыстаах. Онон бары кэпэрэтииби тутуһан үлэлии олороллор. Бу курдук кэпэрэтииптэр нэһилиэктэргэ баар буолуохтаахтар. Оччоҕо кинилэр аҥаардас өҥө харчытынан эрэ буолбакка, субсидия көмөтүгэр тиксэн туруктаах үлэлиир кыахтаналлар.
– Бүддьүөт ороскуотун сарбыйыынан т/х салаатын үбүлээһин быйыл кыччатыллыан сөп дуо?
– Быйылгы бүддьүөккэ тыа хаһаайыстыбатыгар 10,684 млрд солк. көрүллүбүтэ, ол иһиттэн 974 мөл. федеральнай бүддьүөттэн кэлэр. Сарбыйыы тахсара-тахсыбата бу сотору буолар Ил Түмэн сиэссийэтигэр биллиэ. Ол эрээри, саҥа уларыйыылар киирэллэр, эһиилгиттэн федеральнай киин ирдэбилинэн модельнай бүддьүөккэ киириэхтээхпит. Бүддьүөтү түҥэтиигэ бары салаалар, министиэристибэлэр нормативынан, мантан таһынан барбаккын диэн чуолкай ыйыллыбыт кээписиэннэринэн хааччахтанан үбүлэнэр буолуохтаахтар. Исписэлиистэрбит саҥа кээписиэннэринэн барыллаан ааҕан көрбүттэрэ модельнайынан т/х боломуочуйатын толорорго наһаа кыра 3 млрд тахса суума тахсыбыта. Ол иһин биһиги кээписиэни үрдэтэри туруорсубут этиилэрбитин СӨ Үбүн министиэристибэтигэр ыыппыппыт. Билигин Арассыыйа Үбүн министиэристибэтин кытта кэпсэтии бара турар. Табылыннар, кэлэр өттүгэр быйылгы былааннаммыт үп таһымынан хаалыа этибит.
– Александр Павлович, бэрт сэргэх сэһэниҥ иһин ааҕааччылар ааттарыттан махтанабыт. Омос көрүүгэ кыайтарбат кыһалҕалары сахалыы толкуйунан сааһылыыр ыллыктаах санаалаах былааныҥ туоларыгар уонна норуотуҥ туһугар ситиһиилээх үлэни баҕарабыт!
Владимир Степанов
