СӨ Култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ Доруобуйа харыстыбалын туйгуна, РФ Анал үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, мэдиссиинэ билимин хандьыдаата Виталий Тимофеевич Андросов баара буоллар быйыл атырдьах ыйын 7 күнүгэр 70 сааһын туолуохтааҕа.
Бүгүн мин эрим Виталий Андросов туһунан аҕыйах тылынан ахтарбын көҥүллээҥ.
Бастатан туран, Виталий Тимофеевич М.К. Аммосов аат. ХИФУ Бочуттаах бэтэрээнэ этэ. Кини СГУ, онтон ХИФУ мэдиссиинэҕэ факультетыгар 1976-2018 сс. үлэлээбитэ, өрөспүүбүлүкэҕэ мэдиссиинэ каадырдарын бэлэмнээһиҥҥэ сүҥкэн кылаатын киллэрбитэ. Кини үөрэппит оҕолоро билигин балыыһа, поликлиника дириэктэрдэрэ, сэбиэдиссэйдэрэ, мэдиссиинэ эйгэтин салайааччылара, билим хандьыдааттара, дуоктардара буолан, төрөөбүт өрөспүүбүлүкэлэрин туһугар үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
Виталий Тимофеевич Андросов – үгүс талааннаах, дэгиттэр киһи, личность.
Саха сиригэр кини “Туундара”, “Маҥнайгы хаар”, “Сибэкки биһикки”, “Таптыыбын”, “Хаарчаана”, о.д.а. ырыаларын билбэт аҕа саастаах дьон суоҕун тэҥэ. Кини айар үлэтин усталаах-туоратыгар барыта 140-тан тахса араас ырыаны айан хаалларбыта. Оттон “Туундарата” Саха сирин “визитнэй карточката” буолан, аан дойду араас муннуктарыгар, дойдуларыгар ылламмыта.
Виталий Андросов саха ырыатын сайдыытыгар кырата суох кылаатын киллэрсибитэ, ис сүрэҕиттэн кыһаллан үлэлээбитэ. Ол курдук, кини 1981-1991 сс. Дьокуускай куорат Самодеятельнай композитордарын уонна мелодистарын холбоһугун салайбыта. Кини өйөбүлүнэн өрөспүүбүлүкэ икки айар Сойууһа тэриллибитэ: Мелодистар ассоциациялара (1991) уонна СӨ Ырыа айааччыларын сойууһа. Билимнии таһымнаах, энциклопедиялыы хабааннаах 2 туомнаах саха ырыаларын антологиятын оҥорсубута. Бу саха ырыатын устуоруйатыгар бастакы, улахан уонна киэҥ далааһыннаах соҕотох үлэ буолар.
Виталий Андросов суруйар эмиэ дьоҕурдааҕа. Кини РФ Суруналыыстарын сойуун уонна “Билии” уопсастыба чилиэнэ. “Тыл маастара” анал бэлиэ хаһаайына. Кини – мэдиссиинэ билимин хандьыдаата, дассыан этэ. Сүрүн үлэтин чэрчитинэн, 77 билим уонна билим-методика үлэтин суруйбута. Ол иһигэр 2 монографияны. Ону таһынан 19 араас кинигэни.
Виталий Тимофеевич тэлэбиидэнньэ-араадьыйа сайдыытыгар эмиэ кыттыгастаах. Кини уонунан сыллар усталарыгар тэлэбиидэнньэҕэ-араадьыйаҕа саха ырыатын-тойугун, мелодистарын, суруйааччыларын, о.д.а. биллэр-көстөр дьонун туһунан биэриилэри оҥорбута, билигин “Саха” НКИХ көмүс пуондатыгар хараллан сыталлар. “Саха” НКИХ Уопсастыбаннай сүбэтин бэрэссэдээтэлэ этэ.
Виталий Тимофеевич төрөөбүт Сахатын сирин улахан патриота этэ. Саха норуотун култууратын, үгэһин, нэһилиэстибэтин туһугар ис сүрэҕиттэн ыалдьара. Сүгүрүйэр уонна таптыыр бэйиэтэ, саха литэрэтиирэтин төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ А.И. Софронов-Алампа аата-суола дьонугар-сэргэтигэр төннөрүгэр, айымньылара үйэтийэллэригэр сыратын-сылбатын уурбута. Ол курдук, кини “Алампа” уопсастыбаны төрүттэспитэ, бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Уопсастыба көҕүлээһининэн, Алампа төрөөбүтэ 120 сылыгар “Эргэ куоракка” сэргэ турбута, өйдөбүнньүк бэлиэ ыйаммыта. Оттон төрөөбүтэ 125 сылыгар норуот суруйааччыта Е.П. Неймохов “Алампа: заложник вечности” кинигэтэ нууччалыы тылбаастанан тахсыбыта, Сайсарыга “Сафронов” диэн сыыһа суруллан турбут уулусса аата көммүтэ, о.д.а. үлэ тэриллибитэ.
Уопсастыбаннай үлэ, тэлэбиидэнньэ, суруналыыстыка, суруйар үлэ, айар-тутар тэрээһин – ити барыта кини сүрүн үлэтин таһынан сүгэр уопсастыбаннай эбээһинэһэ, соруга этэ. Виталий Тимофеевич күнүн олох эрдэттэн, сарсыарда 4 ч. туран, былаанныыра, аттарара. Кинини кытта мелодистар, ырыаһыттар, суруналыыстар-суруйааччылар, тэлэбиидэнньэ ыытааччылара уонна саамай сүрүнэ быраастар, биир идэлээхтэрэ, устудьуоннар кэлэн, төлөпүөнүнэн мэлдьи сүбэлэһэллэрэ. Кини кимиэхэ даҕаны батыммата, кыаҕа, бириэмэтэ тиийэринэн мэлдьи көмөлөһөрө. Дьон, кыһалҕалаах туһугар ис сүрэҕиттэн долгуйара, ыалдьара. Виталий Тимофеевиһы истэллэрэ, сүбэтин-соргутун ылыналлара, ытыктыыллара, итэҕэйэллэрэ, эрэнэллэрэ.
Виталий Тимофеевич Андросов өрөспүүбүлүкэ биир бастакы гастроэнтеролог-бырааһа этэ. Саха сиригэр аан бастакынан фиброэндоскопияны киллэрбитэ. Кини, кырдьык да, бары өттүттэн дэгиттэр талааннаах личность, киһи этэ.
Кэргэнэ
Октябрина Ильинична
Местникова.
Көлүөнэ суобаһа
Виталий Тимофеевич биһиги өйбүтүгэр-санаабытыгар дьон-сэргэ “көлүөнэ уонна нация суобаһа” диир уһулуччу киһитин быһыытынан хаалыаҕа. Ити, баҕар, дарбатыылаах соҕустук иһиллэрэ буолуо эрээри, Виталий Андросов биһигиттэн, доҕотторуттан уонна кэллиэгэлэриттэн уратыта диэн, кини мэлдьи ис сүрэҕиттэн үтүөҕэ эрэнэрэ, санаатын түһэрбэтэ, булгуруйбат дьулуурдааҕа...
Үгүстэр билбэт буолуохтаахтар, Виталий Тимофеевич өлөрдүү ыалдьан баран Сеул бастыҥ килииньикэтигэр эпэрээсийэлэнэ барартан аккаастаммыта. Миэхэ эппитэ: “Москубаҕа баран кэлиэм, эпэрээссийэ төһө көдьүүстээх буолуон сөбүн билиэм, сүбэлэһиэм уонна манна, Дьокуускайгэ, эдэр кэллиэгэлэрбин “эпэрээссийэлээҥ” диэн көрдөһүөм. Хаһан эрэ саҕалыахха наада буоллаҕа. Оттон саҕалыыр буоллахтарына, миигиттэн саҕалаатыннар”.
Ол эпэрээссийэ кэннэ эппитэ: “Оҕолор долгуйдулар, бэл, илиилэрэ титирээтэ. Оттон быраас тимирдии ньиэрбэлээх, кытаанах илиилээх буолуохтаах, тугу оҥорорун саарбахтыа, кэтэмэҕэйдиэ суохтаах. Мин клиницист буоллаҕым эбээт. Оҕолор элбэхтик уонна уһуннук үөрэниэхтэрин наада”. Инньэ диэбитигэр мин сөхпүтүм – наркозтанан сытан кэтээн көрбүт, чинчийиинэн дьарыктаммыт! Ол кэннэ “ити быраастар бары Эн бэйэҥ үөрэппит оҕолоруҥ, Эн тускар олус долгуйбуттара” диэбиппэр: “Олох уонна өлүү икки ардыгар аһынар санаа суох буолуохтаах! Билии эрэ наада! Оо, билии хайдах курдук нааданый! Ол да буоллар мин кинилэргэ махтанабын, кинилэр кыһаннылар, чахчы, олус күүскэ кыһаннылар!” – диэбитэ.
Е.И. Михайлова,
РАО академига,
педагогика билимин
дуоктара, психология
билимин хандьыдаата.
Вита – олох
В.Т. Андросов ийэтэ П.Д. Андросова судьуйа идэлээх, 1940-1970 сс. суут-сокуон тэрилтэлэрин үлэһитэ этэ. Кини “Дойдум, дьонум туһугар” диэн кыра ахтыы кинигэтигэр суруйбут: “Күһүөрү сайын уоламмыппыт. Наһаа да дьолломмуппут. Аҕата уолугар Виталий диэн ааты биэрбитэ. Вита – “олох” диэн үһү. Дьиҥэр, мин ытаабытым – сэрии иннинэ 10 ыйдааҕар өлбүт бастакы кэргэниттэн төрөөбүт бастакы уолун аата этэ. “Хайдах-туох олорон иһэбит, оҕобут хайыыр” диэн. Мин, дьүдэх, ыарыһах хачаайы дьахтар, уолум улахан төбөлөөх, дыраҥалаан, түөрт киилэлээх бөскөөнчө этэ”.
Парасковья Дмитриевна оҕолонон да баран, Бороҕонугар оройуон судьуйатынан тохтообокко үлэлээбит.
Аҕыйах ыйдаах уолчааммыт ыалдьан, ийэтэ оҕотун балыыһаҕа киллэрбит. Аны санаатахха, “ложный круп” диэн сөтөл ыарыыта үһү. Ийэ киһи оҕотун бүөбэйдээн баран, сарсыарда үлэтигэр сүүрэр, онтон тохтобул биллэриллибит кэмигэр оҕотун билэ-көрө, “сүрэҕэ батарбакка” дуу, туох эрэ куһаҕан буолаары гыммытын түүйэн дуу, балыыһатыгар кэлэр. Палаататыгар киирбитэ, оҕотун ороно кураанах...
– Бай, уолчааным?!
– Оҕоҥ өлбүтэ... Таһаарбыппыт...
Ийэ бокуонньуктары сытыарар сөрүүн хосторугар ыстанар... Долборукка кырачаан хомуочук соҕотоҕун сытарын, “көмүсчээммин ыарыппатах киһи” диэбиттии илибирэс илиитигэр ыла охсор, түөһүгэр сыһыарар... Оҕочоос аа-дьуо тыынан буккуруу сытаахтыыр буолан биэрбит... Бу дьолу! Дьол буолумуна, сибилигин суох буолбут киһи баар буолбута... Санаан көрүҥ, арай суукка тохтобул биллэриллибэтэх буоллун... Онон “Вита” диэн “олох” диэн өйдөбүллээҕэ эмиэ да көмөлөспүт курдук буолбат дуо? Дьэ ол иһин да этэллэр эбээт, киһи аата-суола иччилээх диэн...
“Ийэ алгыһа”
айыллыыта
1978 с. Чурапчы Сылаҥар гостуруоллуу тиийбитигэр, кини рагы утары охсуһар быраас буоларын истэн, эдэр оҕолор дьиэлэригэр ийэлэрэ өлөр ыарыыга ылларан, охто сытарыгар аҕалаллар. Ол эрээри ыарыы муҥур стадиятыгар тиийбитэ, ыарыһах күнэ-дьыла ааҕыллан сытара саарбаҕаламматаҕа. Быраас кэпсэтиитин түмүгэр, ыарыһах арыллан, бэйэтэ суруйбут хоһооннорун көрдөрөр. Виталий хайдах эмэ гынан көмөлөһөн, санаатын күүһүрдэр, баҕар, дууһатын уоскутан, тыыҥҥа тыын эппит киһи диэн улахан баҕаттан тэтэрээти уларсыбыт. Сарсыныгар ыарыһахха тиийэн тэтэрээтин төннөрөр уонна биир сөбүлээбит хоһоонугар ырыа суруйбутун кэпсиир, ыллаан иһитиннэрэр. Ити курдук “Ийэ алгыһа” диэн ырыа тахсыбыта, “Эдэр коммуниска” бэчээттэммитэ. Барыта бэрт суһаллык оҥоһуллубута.
Эһиилигэр Сылаҥҥа медиктэр эспэдииссийэлэрэ тиийбит. Онно соһуччу көрсүһүү буолбут. Медиктэр кэлбиттэрин истэн, били суорҕаҥҥа-тэллэххэ сыппыт ийэ бэйэтэ турар, хаамар буолбутун көрдөрөөрү, махталын этээри, В.Андросовка тиийэн кэлээхтээбит, истиҥ кэпсэтии буолбут. Ырыа эмп буолан, сыл курдук кэмҥэ ыарыһах олоҕун уһатан биэрбитэ махталлаах. Ону учуоттаан, хас да сыл буолан баран, ол ийэ кыыһа Виталийы уруутугар биир бастакынан ыҥырбыта.
Сүрэх баҕатынан...
1994 с. үлэтигэр дьуһуурунайдыы сылдьан, биир сиэстэрэ ытыы турарын көрөр. Тохтоон билбитэ, 4 саастаах кыысчаана сүрэҕэр ыарахан боруоктаах буолан биэрбит. Аны туран, эпэрээссийэни Израильга эрэ оҥоруохтарын сөп үһү. Оттон сиэстэрэ хамнаһа, үгэс курдук, олус кырата, Москубаҕа да барар кыаллыбата.
Виталий Тимофеевич онно улаханнык көмөлөһөн турар. Кини Мединститут уонна СГУ Дьахталларын көҕүлүүр киинин көрдөһөн, биллэр ырыаһыттары ыҥыран, кэнсиэр тэрийтэрэн, кыыс эмтэнэ барарыгар харчы хомуйтарбыта. Оҕочоос соҕуруу баран этэҥҥэ эмтэнэн кэлбитэ, үтүөрбүтэ.
...Егор Неймохов ыарахан ыарыыга ылларан соҕуруу эмтэнэ айаннаары олордоҕуна, кинини атаара Виталий кэлбит: “Мин сэмэй көмөм буоллун”, – диэбит уонна мөһөөхтөөх дуоллары туттаран кэбиспит. Ол туһунан “Куоппут куппутун көрүөхпүт” диэн 1999 с. суруйааччы Е.Неймохов ыстатыйатыгар кыбыппыт этэ: “Эмчит буоларга айылҕаттан айдарыылаах, дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалыыр, үтүөнү оҥорорго дьулуһар бэртээхэй айылгытын оччоттон-баччаҕа диэри бэлиэтиибит”.
И.С. Сивцев, ХИФУ профессора.
Олох билбэт дьонугар
Мин 1980 сс. саҕаланыыларыгар бастакы кэнсиэрбин таһаарбытым. Онно туох да саҥата-иҥэтэ суох, наһаа үчүгэй оҥоһуулаах, өҥнөөх кэнсиэрдим буклет-бырагырааматын аҕалан туттаран кэбиспитэ. Ханна, хайдах оҥорторбута буолла, оччолорго билиҥҥи курдук элбэх типография суоҕа, соҕотох баарыгар улахан уочарат этэ. Кэлин ону санаан ыйыппыппар, “үчүгэй табаарыстаах буолуоҥ – барытын кыайыаҥ” диэбитэ.
Мөлтөөбүт-ахсаабыт дьоҥҥо үчүгэйи оҥоро, көмөлөһө сатыыра. Биирдэ ахсынньыга, тымныы бурҕаҥнаан турдаҕына, миигин булан кэлэн: “Биир табаарыһым кэлэн, бииргэ үөрэммит уола сыбаайбалаан эрэрин кэпсээтэ. Туох да аймах-билэ диэн суох, кэргэн ылар кыыһын дьоно – куораттар. Кыахтаах, кытаанах дьон үһү. Уолу тахсан өйүөххэ, көмөлөһүөххэ, Володя”, – диэтэ. Инньэ гынан, олох билбэт уолбутугар, маршрутнай оптуобуска олорон, байаанын сүгэн, куораттан балачча ыраах дэриэбинэҕэ тиийэн сыбаайба ыытан кэлбиппит. Виталий Тимофеевич суох буолбутун кэннэ ол дьон үбүлүөйдэрин ыытан турабын. Сиэннэммиттэр, үчүгэйдик олороллор. Сыбаайбаларыгар курдук иккиэммитин ыҥыран, үбүлүөйдэрин ыыттарыахтаахтар эбит. Виталий Тимофеевиһы наһаа истиҥник ахтан-санаан ылбыттара.
В.И. Заболоцкай,
СӨ норуодунай артыыһа.
Виталий Тимофеевич Андросов саха мэдиссиинэтигэр, култууратыгар, үгэһигэр, ырыатыгар-тойугар төһөлөөх үтүө кылааты киллэрбитин, төһөлөөх киһиэхэ көмөлөспүтүн ааҕан сиппэккин. Ол барыта үлэ уонна идэ эрэ чэрчитинэн буолбакка, бука барыта ис сүрэхтэн оҥоһуллара. Кини киһи Киһитэ, дьиҥнээх Киһи этэ. Онон Кини аата дьоно-сэргэтэ, үөрэппит-уһуйбут оҕолоро уонна саха ырыатын таптааччылар баалларын тухары ааттана туруоҕа.
“Виталий Тимофеевич Андросов” (2019 с.)
кинигэ матырыйаалларынан.
