Күндү ааҕааччыларбыт, баҕар, кимиэхэ эмэ туһалаах буолаарай диэн, эһиэхэ анаан дөрүн-дөрүн араас айылҕалаах, идэлээх дьону кытары көрсөн кэпсэтэрбитин бары да билэҕит. Эмчиттэри, уҥуох тутааччылары, илбииһиттэри, көрбүөччүлэри, арчыһыттары булуу, тылбытыгар киллэрэн сөбүлэһиннэрэр сороҕор уустук буолар. Ол да буоллар, син тылбытыгар киллэрбиппит эрэ баар буолааччы.
Бу сырыыга биир эмиэ дьикти дьарыктаах Анисья СТАРОСТИНА-Сайыы Кута диэн арчыһыты, эмчити, нумерологы кытары кэпсэттим. Кини айылҕаттан бэриһиннэрбит дьоҕурун сэргэ аныгы үөрэҕи дьүөрэлии тутан ыарыһаҕы эмтиир, кыһалҕалаахха көмөлөһөр, айгыраабыты чөлүгэр түһэрэр абыраллаах киһи. Бүгүн кини дьикти-дьиибэ ньыматын ыйыталаһыахпыт.
– Анисья Петровна, төрдүгэр айылҕалаах киһи баар дуу?
– Эһэлээх эбэм иккиэн айылҕалаах дьон этилэр. Эһэм Ыстапаан, эбэм Анньыыска Мэҥэ Хаҥаласка Күөлэ диэн улахан алааска олорбуттара. Ол алаас быыһыгар бытархай алаастар эмиэ бааллара. Сэбиэскэй кэмҥэ төһө да ойууннууру, удаҕанныыры, ичээнниири, эмтиири кытаанахтык боптоллор, айылҕалаах дьон син биир кистии-саба билэр дьоннорун эмтииллэрэ. Эһэм Ыстапаан чокуур тааһынан, быһах кыынынан дьону эмтиирин көрөр этим. Быйыл балтым ол эһэбит быһаҕын булан ылан миэхэ биэрбитэ. Элбэх киһини эмтээбит иччилээх быһах. Эбэм таҥхаҕа чүмэчи тута-тута киирэрин-тахсарын көрөр этим. Эһэм сэргэни хайдах иһиллиирин, сылгылар кэпсэтэллэрин истэрин туһунан улахан дьон кэпсэтэр буолаллар этэ. Оттон ийэм өттүнэн эһэм ойууҥҥа уһуйулла сылдьыбыт үһү да, бобуу-хаайыы кытаанаҕа бэрт буолан, дүҥүрү кыайан туппатаҕа диэн кэпсииллэрэ.
– Оттон эн эһэҕин удьуордаабыккын хаһан билбиккиний?
– Оҕо сылдьан отунан-маһынан, туойунан оонньуурум. Биһиэхэ ыал оҕолоро кэллэхтэринэ, кинилэри үөрэтэр учуутал буола оонньуурум. Ол – инники талыахтаах идэм этэ. Онтум быыһыгар мэлдьи оҕолору "эмтиирбин" өйдүүбүн. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан төлөннөөх хомсомуол, актыбыыс бөҕө буоллаҕым. Аны хас эрэ сылынан дьону арчылыыр киһи буолаҕын диэбиттэрэ буоллар, өһүргэниэ эбитим буолуо. Владимир Кондаков Сайсары түөлбэтигэр, Чайковскай аатынан уулуссаҕа, биһиги эҥээр олороро. Мин сарсыарда оскуолаҕа ааһан истэхпинэ, мэлдьи дьиэтин аттыгар уулуссаҕа тахсан турар буолааччы. Улахан дьон кинини ойууннуур үһү диэн кистии-саба кэпсэтэллэрин истэр этим. Миигин көрөн, тоҕо эрэ дьикти баҕайытык күлэр курдук гынара. Арааһа, дьоҕурдаахпын билэн дьээбэлэнэр буолуо дии саныыбын. Кэлин эмтиир дьоҕурдаахпын билбитим. Аан бастаан кэргэммэр боруобалаан көрбүтүм. Онтон оскуолаҕа үлэлиир кэллиэгэ кыргыттарбын, кыайан оҕоломмоттору биир-биир эмтэтэлээн, сотору бары утуу-субуу оҕолонон барбыттара. 89-90 сс. соҕурууттан идэлээх дьон кэлэн, биирдэ сэминээр ыыппыттара. Балтым миигин "бу кыыс хайдах эрэ буолбут, баран үөрэниэн наада" диэн быһыылаах, ол сэминээргэ күтүөппүн кытта "сиэттиһэн" барбыппыт. Ол онно арыллан, сылтан сыл кыра кыралаан эбиллэн испитим. Бу санаатахпына, куттаабакка кыралаан арыйбыт эбит.
– Эдэргиттэн эмтээбит эбиккин дии... Дьону эмтиириҥ таһынан өссө арчылыыгын, киһи ис уйулҕатын бөҕөргөтөҕүн, өйүн-санаатын сааһылыыгын, суолун-ииһин ыйан-кэрдэн, аартыктарын арыйан биэрэҕин.
– Бу санаатахпына, дьону эмтээбитим, арчылаабытым, сүрдэрин көтөхпүтүм, суоларын арыйбытым отут сыл буолбут эбит. Ол тухары элбэх киһи кэлэн аастаҕа.
– Ити эппиттэрим таһынан сылтан сыл ол-бу хайысхаҥ, ньымаҥ эбиллэн иһэр быһыылаах дуу... Дьиҥэ, айылҕаттан бэриһиннэрбит эмтиир, арчылыыр дьоҕургунан сылдьыаххын сөп этэ буолбатах дуо?
– Киһи сылдьарын тухары туохха барытыгар үөрэнэр эбит. Эбии дьарыкка үөрэнии, идэни баһылааһын хаһан даҕаны хойут буолбат. Биһиги эйгэбитигэр сыстан арыллан эрэр дьон суолларын арыйар дьарыктаахпын. Кинилэргэ көмөлөһөр инниттэн "өссө маннык хайысхаларынан үлэлиэххэ сөп" диэн көрдөрөөрү, бэйэм бииртэн биир ньыманы көрдүүбүн, боруобалыыбын. Холобур, нумерологиянан дьарыгырбытым отут сыл буолла. Мантыбыт устата-туората биллибэт биир туһунан билим (наука) чугаһынан хайысха диэххэ сөп. Хас биирдии сыыппара бэйэтэ кистэлэҥнээх, дириҥ суолталаах. Ол таайыллыбат таабырын диэххэ сөп. Сыыппаралары бэйэ-бэйэлэрин кытары кэккэлэһиннэрэн, хатыһыннаран, дьүөрэлээн, суоттаан, эбэн-көҕүрэтэн дьон дьылҕатын, олоҕун илэ-бааччы көрөҕүн, онтугун сааһылаан кэпсиигин.
– Тыый, сыыппара кэккэлээбититтэн хайдах киһи бүтүн олоҕо ойууланан кэлэрин сатаан санаабаппын... Бука, айылҕалаах эрэ киһи дьарыгырара буолуо.
– Суох, бу хайысханы баҕалаах барыта баһылыан син, дьарык эрэ наада. Сыыппара бэйэтэ эмиэ абылаҥнаах буоллаҕа. Эрдэ эппитим курдук, хас биирдии сыыппара тугу эрэ этэр дириҥ суолталаах. Нумерология эйгэтэ улахата биллибэт, олус киэҥ. Киһи дириҥник өтөн киирэн бара туруон сөп. Кэлин "цветотерапия" диэн хайысханы үөрэппитим. Эмиэ наһаа интэриэһинэй. Уруһуйдаан, кырааскалаан киһи кыһалҕатын, туругун, өйүн-санаатын өҥүнэн-дьүһүнүнэн быһаарыахха сөп. Биирдэ эмискэ чопчу баар киһини санаан баран, хараҥаран эрэр халлааны, хаар түһэ турарын, биир улахан мас турарын уруһуйдаабытым. Ити кэмҥэ били санаабыт чүөчэм хаанын баттааһына аһара тахсан, таһырдьаны былдьаспыт. Тахсыбыта хаар түһэ аҕай турар үһү, атаҕа барарынан баран испит уонна оруобуна мин ойуубар баар маска маарынныыр маһы булбут. Маска тиийэн сыстан турбутугар туруга үчүгэй буолбут. Ол чүөчэ туругун уруһуйдаан доруобуйатын көннөрбүт этим. Киһи манна бэйэтин олоҕун араас дьэрэкээн өҥүнэн-дьүһүнүнэн кырааскалаан салайан биэриэн сөп. Ол иһин, кыһалҕалаах кэлбит киһини хайаан даҕаны бэйэтин уруһуйдатабын, кырааскалатабын. Кырааска нөҥүө кини кыһалҕатыттан хайдах бэйэтэ быыс-хайаҕас булан тахсар суолун солонор. Былыр удаҕаннар остуолга чэй көөнньөһүгүн кутан инникини-кэнникини ол ойуутугар көрөн кэпсииллэрэ, дьон олоҕор дьайаллара диэн кэпсээччилэр.
– Уйулҕа үөрэҕэ буоллаҕа?!
– Оннук, бу барыта уйулҕа үөрэҕэ. Уйулҕа үөрэҕэр араас кистэнэ сылдьар ньыма, хайысха бөҕө баар. Холобур, "сказкотерапия" диэҥҥэ -- киһи бэйэтэ бэйэтин барылын оҥостуон сөп. Ааспыт олоҕун хара күлүктэрин ыраастаан, иитиллэригэр олохсуйан хаалбыт халыыптартан тахсан. Ол халыыптарын силиһин-мутугун булуохха наада. Таах медитациялаан уларыппакын, дириҥ үлэ барар. Дьон бэйэтин көрдөнөрө билигин элбээтэ. Ол үөрдэр.
– Киһи баҕата муҥура суох муора буоллаҕа. Суоҕу баар гынан, хараххар оҥорон көрүөххэ эрэ наада быһыылаах.
– Өссө биир "регрессия" диэн хайысха баар. Бу биир эмиэ олус интэриэһинэй дьарык. Ханнык баҕарар киһи кыһалҕата бэйэтэ да билбэтинэн оҕо сааһыттан кэлэр. Ол аата, киһи оҕо сылдьан туохтан куттанан, ыгыллан, уолуйан хам хатанан хаалбыта мэйиитигэр олохсуйан хаалар. Ол онто сыллар тухары ааспат-арахпат, мэйиитин түгэҕэр дьаакыр курдук сөҥөн баран сылдьар. Онтуката билиҥҥи олоҕор мэһэй буола сылдьар. Син биир ханан эрэ быгыалаан баарын биллэрэ сылдьар. Бу уйулҕа дьикти хайысхатын көмөтүнэн, киһини оҕо эрдэҕиттэн мэйиитин түгэҕэр саһыаран, иһигэр иитийэхтээн кэлбит кыһалҕатын, кутталын ороон, хостоон суох гыныахтаах.
– Хайдах?
– Оҕо сааһын саамай дьоллоох кэмнэриттэн, үчүгэй түгэннэриттэн бигэнэн, санаан, онтон тирэҕирэн, урукку дьаакырыттан, кыһалҕатыттан босхолонуохтаах. Төрүттэрбит мээнэҕэ киһи күлүгүн үктээмэ диэбэтэхтэрэ буолуо дии. Күлүгүн үктээбит киһиҥ кыһалҕата бэйэҕэр барсан хаалар диэччилэр. Хара күлүк үрүҥ күлүктээҕэр уһун буолар. Барыта сэрэхтээх. Бэл, эйиэхэ туох даҕаны куһаҕаны баҕарбат төрөппүттэриҥ, эбэҥ, эһэҥ кыһалҕалара, аньыылара-харалара күлүккүнэн кэлиэн сөп. Көрдүҥ ити?! Урукку өбүгэлэрбит үгэстэрэ билигин уйулҕа үөрэҕин биир хайысхата буола сылдьар.
– Биһиги уйулҕаһыттарбыт итинник хайысхалары, ньымалары туһанан үлэлииллэрин истэ иликпин.
– Биһиги уйулҕабыт үлэһиттэрэ тутталлар. Ол гынан баран билигин аан дойдуга уонна Арассыыйа киин куораттарын уйулҕаны үөрэтэр тэрилтэлэригэр ойууннааһыны киллэрэн эрэллэр. Биһиэннэрэ онтон өссө ыраахтар.
– Өбүгэлэрбит үгэстэрин кытары ити аныгы уйулҕа араас ньымалара мэһэйдэспэттэр, үлэлииргэр атахтаабаттар дуо?
– Суох, төттөрүтүн бэйэ бэйэлэрин ситэрсэн биэрэллэр.
– Анисья Петровна, дьэ кырдьык, былыргы үгэһи аныгы үөрэҕи кытары сатабыллаахтык дьүөрэлии тутан дьоҥҥор-сэргэҕэр көмөлөһө сылдьарыҥ хайҕаллаах. Сэргэх кэпсээниҥ иһин барҕа махтал буолуохтун.
Кэпсэттэ Туйаара СИККИЭР.
