Билиҥҥи олохпутугар харах ыарыыта биир саамай тарҕаммыт ыарыы буолбутун бары да көрө-билэ сырыттахпыт. Хомойуох иһин, муус доруобай харахтаах, 100 % үчүгэйдик көрөр киһи – ахсааннаах. Үксүбүт ачыкылаах, ким эрэ линзалаах. Бүгүн ааҕааччыларбытыгар анаан, харах ыарыыларын, онтон хайдах харыстанар, эмтэнэр туһунан анал идэлээх бырааһы кытта кэпсэтиэхпит.
Эрэдээксийэбит ыалдьыта: үрдүк категориялаах быраас-офтальмолог, РФ уонна СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна А.П. НОЕВА. Кини Дьокуускай куорат өрөспүүбүлүкэтээҕи офтальмологическай килиниичэскэй балыыһатыгар харыс да сири халбарыйбакка үлэлээбитэ 22 сыла буолла. Анастасия Петровна, сарсын, олунньу 11 күнүгэр үбүлүөйдээх сааһын туолар. Эрэдээксийэбит аатыттан эҕэрдэлээн тураммыт, кинини кытта сэһэргэһиибитин ааҕааччыбыт болҕомтотугар таһаарабыт.
“Хара искэҕи хамыйаҕынан баһан сиирбит”
– Анастасия Петровна, саха киһитэ былыр-былыргыттан «Хайа, туох кэпсээннээххин?» диэн сэһэргэһии хаппахчытын арыйар үтүө үгэстээх. Бу да сырыыга ол үгэһи тутустахпыт буоллун...
– Аҕам Петр Егорович Ильин Үөһээ Бүлүү Дүллүкүтүттэн, Хомустаах нэһилиэгиттэн, төрүттээх этэ. Кинилэр Ильиннэр диэн улахан, киэҥ аймахтар. Бииргэ төрөөбүт 10-ча этилэр. Сорохторо сэриигэ баран суох буолбуттар, атыттар өр кэм устата т/х-тын эйгэтигэр үлэлээбиттэрэ. Сэрии кэмигэр оҕо буолан, аҕам холкуоска үлэлээбит. Ситэн-хотон баран, 8 кылаас эрэ үөрэхтээх да буоллар, үчүгэй суотчут, ахсаан өттүгэр дьоҕурдаах буолан, өр сылларга Үөһээ Бүлүүгэ ыстатыыстыка управлениетыгар начаалынньыгынан үлэлээн биэнсийэҕэ тахсыбыта.
Аҕабыт сахаҕа уһун уҥуохтаах, сырдык мөссүөннээх, киэҥ харахтаах киһи этэ. Үгүс-элбэх саҥата суох да буоллар, сытыы, дьээбэлээх тыллаах-өстөөх буолара. Биһигини, оҕолорун, биирдэ да куолаһын сонотон саҥарбатах, мөхпөтөх киһи. Киэҥ хараҕынан кытаанах баҕайытык көрөн кэбистэҕинэ, онон сөп буоларбыт. Байанайдаах булчут, балыксыт этэ. “Бүлүү өрүс балыгын хатыыһыгар тиийэ элбэҕи да сиирбит. Көстүрүүлэ муҥунан хара искэҕи улахан хамыйаҕынан баһан сиирбит” диэн кэпсээтэхпинэ, дьонум истэ сөҕөллөр.
Ийэбит Мария Андреевна Петрова эмиэ Үөһээ Бүлүү Далырыттан төрүттээҕэ. Биэлсэр кууруһун бүтэрэн, Үөһээ Бүлүү балыыһатын харахха салаатыгар мэдиссиинэ сиэстэрэтинэн үлэлээбитэ. Кини эрдэ тулаайах хаалан баран Аксаковтар диэн ыалга иитиллэн улааппыт. Онон, Софрон, Феодосия Аксаковтары биһиги дьиҥнээх төрөппүт эһэбит, эбэбит быһыытынан ылынабыт. Кинилэр уоллара, киэн туттар баар-суох таайбыт Анатолий Софронович Аксаков Далыр оскуолатыгар 30-ча сыл устата дириэктэрдээбитэ, билигин биэнсийэҕэ олорор. Нэһилиэгин туһунан 10-ча кинигэни суруйбут ааптар.
Хомойуох иһин, ийэбит барахсан 42 сааһыгар сылдьан, оҕолор кыра эрдэхпитинэ, эмискэ ыалдьан күн сириттэн бараахтаабыта. Онон, аҕабыт 4 оҕотун эбэлээх эһэбит, таайбыт Анатолий Аксаков көмөлөрүнэн, иитэн, үөрэтэн, олох киэҥ суолугар үктэннэрбитэ.
– Бииргэ төрөөбүттэр хаскытый?
– 2 эдьиийдээхпин уонна бырааттаахпын. Эдьиийим Татьяна Томскай куоракка үөрэнэн, энэргиэтик уонна экэнэмиис идэлээх, улуустааҕы балыыһа кылаабынай бырааһын экэниэмикэҕэ солбуйааччыта. СГУга үөрэммит филолог, психолог идэлээх эдьиийим Ефросинья дойдутугар МЧС хайысхатынан баһаарынай чааска үлэлээбитэ ыраатта. Аҕабыт аатын сүгэр бырааппыт Петр Үөһээ Бүлүүгэ уот подстанциятыгар электрик-мэхээнньигинэн үлэлиир. Онон, бары дойдуларыгар силис-мутук түһэринэн, олохсуйан олороллор.
– Оскуолатааҕы, устудьуон саастаргын эргитэ саныахха.
– Алын кылааска И.Барахов аатынан 1-кы №-дээх оскуолаҕа, онтон салгыы, эксээмэн, куонкурус бөҕөтүн ааһан, аатырар Үөһээ Бүлүү физмат оскуолатын 8-с кылааһыгар киирэн үөрэммитим. Улуу учууталларга – М.А. Алексеевка, А.А. Маччасыновка, В.Ф. Потаповка, С.С. Ильинаҕа, С.А. Огочоновка уо.д.а. үөрэммиппинэн киэн туттабын. Физика-математика хайысхалаах кылааска өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыттан талыллыбыт чулуу оҕолор кэлэн үөрэнэллэрэ. Онон, үөрэнэргэ аһара интэриэһинэй этэ.
Оскуоланы бүтэрээт, СГУ мэдиссиинэтин факультетыгар 5 сыл үөрэммитим. Онтон 6-с кууруска, офтальмология бырагырааматынан, Красноярскайдааҕы мэдиссиинэ институтугар көспүтүм, онно үөрэнэн бүтэрбитим. Бүтэрээт, өрөспүүбүлүкэтээҕи харах балыыһатыгар интернатураны ааспытым. Салгыы Жатайга, Покровскайга харах балыыһаларыгар, Дьокуускайдааҕы билим киинигэр харах бырааһынан үлэлээн уопутурбутум. 2000 сылтан өрөспүүбүлүкэтээҕи харах балыыһатыгар киирэн күн бүгүнүгэр диэри үлэлии сылдьабын.
– Дьиэ кэргэҥҥин билиһиннэриэҥ дуу?
– Кэргэммин Афанасий Ивановиһы кытта Томскай куоракка сылдьан билсибиппит. 1992 с. ыал буолбуппут. Икки оҕолоохпут. Улахаммыт Афанасий ХИФУ-га үп-экэниэмикэ институтун бүтэрэн, баан үлэһитэ. Кэргэннээх, биир уол оҕолоох. Кыра уолбут Арчылаан бакалавриаты бүтэрэн, Санкт-Петербурга юрист идэтигэр магистратураҕа үөрэнэр.
“Харах – киһи дууһатын сиэркилэтэ”
– Дьокуускайдааҕы харах балыыһатыгар үлэлээбитиҥ номнуо 22 сыл буолбут.
– Аан бастаан киирэрбэр, кылаабынай бырааһынан номоххо киирбит Н.Т. Удалова үлэлии олороро. Кини миигин саҥа тэриллэн үлэлээн эрэр функциональнай диагностыыр кэбиниэккэ үлэҕэ ылбыта. Манна аан бастакынан УЗИ, көмпүүтэринэн периметрия диагностикатын, оптическай томография, оччолорго баар үрдүк технологиялаах оборудованиелары үлэҕэ киллэрбиппит. Сылтан сыл аайы аныгы аппаратуралары, саҥа ньымалары киллэрэн, хараҕы өссө дириҥник чинчийэн, эрдэттэн диагноз туруоран, билигин харах балыыһатын биир тутаах кэбиниэтэ буолан үлэлии-хамсыы олоробут.
– Аныгы үйэҕэ, билим-тиэхиньикэ аһара сайдан, араас аныгы аппараат, араас оборудование көмөтүнэн ыарыһах диагноһун чопчу уонна түргэнник быһаарар кыах үөскээтэҕэ...
– Балыыһабыт, аныгы олох ирдэбилинэн, үрдүк технологиялаах анал оборудованиеларынан толору хааччыллан олорор. Ол курдук, диагностыыр, эпэрээссийэлиир тэрил барыта баар. Нина Трофимовна Удалова салайан олорорун саҕаттан (1991-1996сс.) билим-тиэхиньикэ сайдыытыттан хаалсыбакка үлэлиир, инники кирбиигэ сылдьар мэдиссиинэ салаата буолабыт. Кини салайан олорорун саҕана, үлэбитигэр сайдыы саҥа хайысхалара киирбиттэрэ. Онон, билигин ханнык да киин эрэгийиэнтэн хаалсыбат гына үрдүк таһымнаахтык үлэлии олоробут.
Ол курдук, биһиэхэ хараҕы көрөр үчүгэй, улахан УЗИ аппарааттар, киһи хараҕын ыарыытын эрдэтээҥҥи кэрдииһигэр диагностыыр көмпүүтэр периметрдэрэ аан бастакынан кэлбиттэрэ. Маны сэргэ, харах сырдыгы билэр бүрүөһүнүнэн (сетчатка), килиэккэтинэн ханна, туох уларыйыы, ыарыы баарын кэбэҕэстик быһаарар, көрдөрөр оптическай когерентнай томографтар бааллар. Аны хараҕы таарыйбакка, харах кээмэйин барытын оҥоробут. Балар бары хирургическай эпэрээссийэлэргэ олус наадалаахтар. Онон аан дойдуга баар үрдүкү технологиянан диагностыыр ньымалар биһиги балыыһабытыгар киэҥник туттуллаллар.
– Биир идэҕэ – харах бырааһынан – үлэлээбитиҥ номнуо 32 сыл буола охсубут. Онтон улахан аҥаарын, Дьокуускайдааҕы харах балыыһатыгар ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьаҕын. Үлэҥ сүрүн хайысхатын билиһиннэриэҥ дуу?
– Үксүн көмпүүтэр томографиятынан харах түгэҕин көрөбүт. Быраас ыарыһаҕы приемнууругар харах иһин кыайан көрбөт түгэнэ үөскүүр буоллаҕына, ону УЗИ нөҥүө харах бөкүнүгүн (глазное яблоко), харах олоҕун (орбита глаз) көрөбүт, чинчийэбит. Онон, бу кэбиниэккэ биһиги быраас ыыппыт ыарыһаҕар ультразвук диагностикатын оҥорон, чопчу түмүгү биэрэбит. Ол эбэтэр, быраас да хараҕар кыайан көстүбэт итэҕэһи-быһаҕаһы, ыарыыны булан, ааҕан, суруйан биэрэбит.
Катаракталаах дьоҥҥо болоорхой хрусталиктарын ылан быраҕан баран, искусственнайы олордоллор. Онуоха биһиги төһө кээмэйдээх хрусталик олордуллуохтааҕын миллиметригэр-микрометригэр тиийэ ааҕан-суоттаан, төһө диоптрийдаах буолуохтааҕын быһаарабыт, эпэрээссийэҕэ киириэхтээх хас биирдии ыарыһаҕы чинчийэбит. Оччоҕуна эрэ эпэрээссийэ үтүө түмүктэри биэрэр.
Билигин үлэбитигэр саҥаттан саҥа технология сайдан киирэ турар. Оскуолаҕа физика-математика кылааһыгар үөрэммитим туһата улахан эбит дии саныыбын. Сүрдээҕин көмөлөһөр. Харах бэйэтэ оптическай прибор курдук буолан, онно үөрэппит ньымаларбытын туһаныахха сөп.
– Балыыһаҕытыгар сылга төһө ыарыһах эмтэнэрий? Саамай тэнийбит харах ыарыылара ханныктарый?
– Поликлиникаҕа сылга 10-тан 12 тыһ. диэри ыарыһах көрдөрөр. Онтон стационарга киирэн эмтэнээччитэ, быһа холоон, 2600 кэриҥэ. Эмиэ оччо кэриҥэ киһи күнүскү стационарга эмтэнэр. Онон, поликлиника амбулаториятыгар сылга 10000 кэриҥэ ыарыһах эмтэниини ааһар. Үксүлэрэ катарактаны уонна “возрастная макулярная дегенарация” диэн сааһырыы бэрээдэгинэн харах бүрүөһүнүгэр уларыйыы барбытын эмтэтэллэр. Маны сэргэ, үгүс ыарыһах хараҕын иһигэр хаан туруулаах уонна харах бүрүөһүнүгэр “отслойкалаах” буолар, ону эмтэнэн, эпэрээссийэлэтэн тахсаллар.
– Ыраах сытар улуустартан дьон хайдах кэлэн эмтэниэн сөбүй?
– Өрөспүүбүлүкэ суолталаах анал балыыһа буоларбыт быһыытынан, өрөспүүбүлүкэ олохтооҕун барытын көрөбүт, эмтиибит. Улууска баар харах быраастара ыарыһахтарын “направлениелаан” ыыталлар. Билигин барыта электроннай сурутуу буолан, бу дьон этиллибит күннэригэр, чаастарыгар кэлэллэр.
Маны тэҥэ, суукканы быһа үлэлиир көмө отделениета баар. Манна сыл устата 20000 кэриҥэ ыарыһах сылдьан ааһар. Үгүстэрэ суһаллык харахтарын эчэппит, тымныппыт, улаханнык ыалдьыбыт буолаллар. Онно ханнык да эрдэттэн сурутуу диэн суох.
– Хас да сыллааҕыта лазерынан босхо эпэрээссийэни ааһан, бэрт элбэх киһи туһаммыта, абыраммыта. Ол өҥө билигин төлөбүрдээх буолбут дииллэр.
– Харах лазернай коррекцията аан дойдуга барытыгар төлөбүрдээх оҥоһуллар. “Косметическай эпэрээссийэ” кэриэтэ буоллаҕа. Урут Сахабыт сирин олохтоохторугар ону эрэгийиэннээҕи эбэһээтэлинэй мэдиссиинэни страховкалыыр пуонда бэйэтэ уйунар этэ. Ол иһин кылгас кэмҥэ бу өҥө босхо оҥоһулла сылдьыбыта. Кэлин бу пуондаҕа онно анаан үп-харчы көрүллүбэт буолбута. Ол иһин билигин төлөбүрдээх оҥоһуллар.
⌊Билим этэринэн, киһи иһитиннэриини, сонуну 70 %-нын хараҕынан көрөн ылар. Онон, төһөнөн доруобай харахтааххын даҕаны, тулалыыр эйгэни үчүгэйдик көрөҕүн, ылынаҕын.⌋
– Сыаната төһөнүй?
– Төлөбүрэ араас буолар, төһө уустугуттан тутулуктаах. Быһа холоон, 60-тан 80 тыһ. солк. диэри.
– Маннык коррекцияны “40 сааһын ааспыттарга оҥоһуллубат” дииллэр. Ол төһө оруннааҕый?
– 18 саастарыттан үөһэ оҥоһуллар. Хас биирдии киһи тус уратытын көрөн, чинчийэн баран... Онон, “40 саастарыттан аҕа дьоҥҥо оҥоһуллубат” диэн буолбатах, оҥоһуллуон сөп.
Катаракта, глаукома туһунан өссө биирдэ...
– Саха сирин олохтооҕо үксэ хараҕынан моһуогурар. Бу тымныы килиимэппит охсуута дуу, мээнэ көрдөрүммэппит содула дуу... Сааһырбыт дьон үксэ катаракта, глаукома ыарыытыттан эрэйдэнэллэр.
– Олохтоох нэһилиэнньэ хараҕын ыарыыта аан дойду атын олохтоохторун ыарыытыттан уратыта суох. Ханна да буоларын курдук, катаракта, глаукома ыарыыта элбэх. Маны тэҥэ “возрастная макулярная дегенарация” (ВМК) диэн сетчатка ыарыыта, сааһырыы бэрээдэгинэн, баар. Ону сэргэ, киэҥник тарҕаммыт ырааҕы кыайан көрбөт, харалҕан буолуу (близорукость) баар.
⌊Үйэтин тухары төрүөҕүттэн катаракталаах, 60 сааһыгар диэри хараҕынан нэһиилэ борутан сылдьыбыт дьахтар эпэрээссийэ кэнниттэн дьиэтигэр тиийэн баран, “Оо, оҕолорум барахсаттар наһаа да кырасыабайдар эбит!” диэн оҕолорун тас дьүһүннэрин, дьэ, өйдөөн, болҕойон көрөн, үөрэн-көтөн кэпсээбитин өйдүүбүн.⌋
– Катаракта ыарыытыгар харах бүрүөһүннэнэр. “Хрусталигын эрэ уларыттахха, ыарыһах үчүгэйдик көрөр-истэр буолар” дииллэр.
– Катаракта диэн... Киһи хараҕар хрусталик диэн ааттанар кыра линза курдук баар. Ол төрүөххүттэн дьэҥкир буолар. Киһи сааһыран истэҕин аайы ол дьэҥкирэ, имигэһэ сүтэн, бүрүөһүннэнэн, катарактаҕа кубулуйар. Бу ыарыы ханнык да хааппыланан, эминэн, диетанан эмтэниллибэт. Эпэрээссийэ эрэ көмөлөһөр. Урут эпэрээссийэлиир тиэхиньикэ наһаа сайда илигинэ, катаракта ситэрин кэтэһэр этибит. Оччоҕуна эрэ үчүгэйдик ылан быраҕыллар этэ. Билигин катаракта ситэрин, кытаатарын, халыҥнык бүрүйэрин кэтэспэппит. Мэдиссиинэ сайдан, кып-кыра 2 мл хайаҕаһынан киирэн, ультразвук көмөтүнэн ол катарактаны бытарытан, оботторон ылан баран, оҥоһуу хрусталиктары туруорабыт. Ол кэнниттэн киһи көрөрө тупсар, үчүгэй буолар. Катаракталаах киһи көрөрө мөлтөөбүт буоллаҕына хайаан даҕаны эпэрээссийэлиибит.
– Хараҕы глаукомаҕа тиэрдибэт туһуттан туохха болҕомтону ууруллуохтааҕый?
– Глаукома – Саха сиригэр киэҥник тарҕаммыт, дьарҕа буолбут, сүппэт ыарыы. Ыарыыны сэрэтэр туһуттан, 40 саас кэнниттэн мэлдьи бэрэбиэркэлэнэ, сылга биирдэ былааннаммыт диспансеризацияны ааһа сылдьыллыахтаах, харах ыарыытын эрдэ буллахха эмтээн үтүөрдүллэр. Манна харах дабылыанньатын кээмэйдэнэ сылдьар наада. Киһи хараҕын эрдэттэн “хараҕын харатын курдук” харыстыыр буоллаҕына, глаукомаҕа тиэрдимиэххэ сөп.
– Киһи хараҕар ханнык ыарыылар мөкү дьайыылаахтарый?
– Киһи доруобуйатын уопсай туруга харахха наһаа дьайыылаах буолар. Холобур, сүрэҕэ мөлтөх, саахар диабеттаах, хаан баттааһыннаах киһи хараҕар эмиэ охсор. Маны сэргэ, аутиоиммуннай ыарыылар: ревматоиднай полиартрит, арамачыыс, Бехтерев ыарыыта – харахха эмиэ ыарахан дьайыылаахтар, хараҕы мөлтөтөллөр.
⌊Интэринээт дьиэттэн икки харахтарыгар катаракта ыарыылаах, көрбөт кырдьаҕастар көрдөрүнэ кэлээччилэр. Олортон биирдэрин наһаа өйдөөн хаалбыппын. Кини икки хараҕын эпэрээссийэлэтэн баран кэлэ сырыттаҕына, үчүгэйдик көрөр буолан, сирэйэ сырдаан, көстөр дьүһүннүүн наһаа тупсан хаалбытын көрөммүн сөхпүтүм.⌋
– Харах мөлтөх туруктааҕын хайдах билиэххэ сөбүй?
– Киһи сылга биирдэ харах бырааһыгар сылдьан көрдөрүнүөхтээх. Ырааҕы, чугаһы хайдах көрөрүн бэрэбиэркэлэтэн, харах дабылыанньатын кээмэйдэтэн уонна харах түгэҕин офтальмолог бырааска көрдөрөн. Сорох ыарыы туох даҕаны бэлиэтэ суох ааһар буолан, билбэккэ хаалыахха, аһардыахха сөп. Ону барытын харах бырааһыгар көрдөрөн бириэмэтигэр эмтэнэр наада.
– “Харах ырааҕы үчүгэйдик көрүөхтээх” диэн буолар. Аны 40 саас кэнниттэн харах мөлтөөбүтүнэн барар.
– Киһи сааһыран истэҕин аайы ис туругар уларыйыылар бараллар, ол иһигэр харахха эмиэ. Ол курдук, харах иһигэр баар кыра былчыҥ кыайан үлэлээбэт буолар. Урут үчүгэйдик көрө сылдьыбыт киһи чугастан ачыкынан эрэ көрөр буоллаҕына, онтон куттанар, долгуйар сатаммат. Ити айылҕа бэйэтин сокуона.
Аныгы үйэ хаамыытынан...
– Билигин үлэ-хамнас, үөрэх барыта, бэл оонньуу, көмпүүтэр кыҥастаһыыта суох барбат. Эбиитин, хамсык туруоҕуттан, оҕолорбут барахсаттар суотабай төлөпүөнү харахтарыгар даҕайан олорон «онлайн» ньыманан үөрэммиттэрэ 3-с сылыгар барда.
– Билигин үйэбит сайдан, араас технология: суотабай төлөпүөн, смартфон, айпад, көмпүүтэр – олохпутугар бигэтик киирдилэр. Аны хоруона хамсыга туран, үлэ, үөрэх үксэ “ыраахтан” оҥоһуллар буолла. Манна эрэсиими бигэтик тутустахха, улахан буортуну аҕалбат. Аныгы олоҕу кытта тэҥҥэ сайдыы барыахтаах буоллаҕа. Көмпүүтэргэ үлэ улахан дьоҥҥо 40-ча, оҕоҕо үөрэх 20-25 мүнүүтэ буолара ордук. Ол быыһыгар сынньанан, эти-хааны чэбдигирдэн ылар наада. Манна кылаабынайа – олорор хоһуҥ салгыннаах, сырдык буолара ирдэнэр.
⌊Биир эдэр кыыс приемҥа кэлэ сылдьыбытыгар, ачыкытын оннугар контактнай линзаны көрөн-истэн, талан ылан анаатым. Ону кэтэн көрөн баран кыыһым: “Хайыы-ыы, халлааммыт наһаа даҕаны күөх өҥнөөх эбит!” – диэн саҥа аллайбытыгар, бэйэм тэҥҥэ үөрсүбүтүм.⌋
– Төрүөҕүттэн астигматизмнаах (мөлтөхтүк көрөр) оҕо эмтэнэн, үчүгэй буолуон сөп дуу?
– Кыра истиэпэннээх астигматизмы анал ачыкынан коррекцияланар. Ону оҕо олох кыра эрдэҕиттэн кэтиэн наада. Оччоҕуна үчүгэйдик көрө үөрэнэр. Оттон улааппыттарын кэннэ лазерынан көннөрүөххэ сөп.
– Эдэрдиин-эмэнниин билигин бары линза кэтэллэр. Туора эттиги харахха күн аайы кэтэр, уһулар харахха буортута суох дуо?
– Контактнай линза бары көрүҥэ араас матырыйааллартан оҥоһуллар. Линза биир күннээх, биир, үс ыйдаах диэн болдьохтоох буолар. Кини сымнаҕас, салгыны аһардар, дьэҥкир буолан, харах бүрүөтүгэр туох да буортута суох. Ол эрээри маннык линзаны анал оптика маҕаһыыннарыттан атыылаһар ордук. Тус гигиенаны тутуһан, сууйан-тараан туһаныллыахтаах. Кэтэр бириэмэтин, болдьоҕун хайаан даҕаны тутуһан. Түүн кэтиллибэт. Ону таһынан, “косметическай” диэн аҕыйах чааска кэтиллэр линза эмиэ баар буолар. Бу быраабыланы тутуспакка мэлдьи кэтэ сырыттаххына, харахха содуллаах буолуон сөп.
– Оҕо хас сааһыттан линзаны кэтиэн сөбүй?
– Оҕо бэйэтин үчүгэйдик көрүнэр, ыраастык туттар буолла да кэтиэн сөп. Харахтарыгар улахан патологиялаах, итэҕэстээх оҕолорго ачыкы оннугар эрдэ, 6-7 саастарыттан, кэтэрдиэххэ сөп. Барыта оҕотуттан, төрөппүттэн тутулуктаах.
– Сааһырбыт дьон харахтара уулана, “ньылбырыйа” сылдьар буолар. Туохтан оннук буоларый уонна ону хайдах көрүнүөххэ, эмтэниэххэ сөбүй?
– Киһи сааһыттан көрөн, хараҕын уутун састааба уларыйар. Харах уута аҕыйаан, харах кууран-хатан хаалара эмиэ баар буолар. Харах уулана, илийэ сылдьара харах иһигэр баар ханааллар бүөлэниилэриттэн эмиэ тахсар. Бу ханааллары биһиги анал үстүрүмүөнүнэн кэҥэтэн биэрэбит. Аны көмпүүтэри, гаджеты өр чыпчылыйбакка көрөн олорор дьон харахтарын уута эмиэ аҕыйыыр. Киһи хараҕар уулаах бүрүө хайаан да баар буолуохтаах. Кини хараҕы “аһатар” эрэ буолбакка, атын тас дьайыылартан көмүскүүр. Билигин харах уутун солбуйар убаҕастар аптекаларга элбэхтэр. Ону харах бырааһыттан сүбэлэтэн баран туттуохха сөп.
– Харах ыарыыта удьуордуур дуо?
– Удьуор ыарыылар харахха эмиэ бааллар. Төрүттэргэр ханнык харах ыарыыта баарынан, киһи бэйэтин көрүнэ сылдьыахтаах. Дьахтар хат сылдьан туга эрэ ыалдьан араас эми испит буоллаҕына, оҕото харах ыарыылаах төрүөн сөп.
– Хамсык кэмигэр “хоруона вируһа харах салыҥнаах бүрүөтүнэн эмиэ киириэн сөп” дииллэр...
– Cуруйалларынан, сыстыахха сөп. Ол эрээри дьиҥ олоххо оннук түбэлтэни көрсө иликпин. Оттон бу ыарыы харахха дьайыытын билигин элбэхтик көрсөр буолан эрэбит. Үксүгэр, харахха баар тымырдар быһа баран, хаан турар, киһи көрөрө мөлтүүр.
– “Харах – дууһа сиэркилэтэ” диэн мээнэҕэ эппэттэр. Харахпытын харыстыыр сыалтан тугу тутуһуохтаахпытый?
– Бастатан туран, киһи бэйэтин ис туругун көрүнүөхтээх. Төһөнөн ис туругуҥ үчүгэй да – хараҕыҥ эмиэ өр кэмҥэ доруобай сылдьар. Чөл, чэбдик олох, хамсаныы, хаачыстыбалаах ас-үөл – барыта харахха үчүгэй дьайыылаах.
– Анастасия Петровна, түбүктээх үлэҥ быыһыгар, холкутук-наҕыллык, сахалыы сайаҕастык быһааран кэпсэппиккэр махтал буолуохтун. Эмтэнэн үтүөрбүт дьону-сэргэҥ махтала үйэлэри уҥуордаатын. Өссө даҕаны этэҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьаргар баҕарабын.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
⌊Үлэлээбитим 32 сылын тухары араас, элбэх ыарыһаҕы көрөн кэллэҕим. Хотуттан, Илин эҥээртэн, уһук сытар дэриэбинэлэртэн ис истэриттэн сүрдээх интэлигиэн, холку, намыын майгылара сирэйдэригэр-харахтарыгар көстө сылдьар, наһаа кэрэ дьүһүннээх, үчүгэй баҕайы тыллаах-өстөөх кырдьаҕастар кэллэхтэринэ, наһаа үөрэбин, астынабын.⌋
