Күндү оҕобут, ийэбит, балтым, саҥаспыт Сардаана –
– Орто дойду олоҕуттан букатыннаахтык барбыта бу дьыл олунньу 6 күнүгэр 40 хонугун туолла.
Наһаа соһуччутук уонна хомолтолоохтук, киһи өйүгэр баппат ынырык иэдээнигэр, бүтүн бар дьону аймаабыт, соһуппут дьулаан түгэнигэр түбэһэн, биһиги аймахтан, дьиэ кэргэнтэн, үөлээннээхтэрин кэккэлэриттэн күндү оҕобутун, тапталлаах көмүс кыыспытын Дьылҕа хаан илдьэ барда.
Сардаана Афанасьевна, М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет «Полимернай нанокомпозиттар технологияларын» лабораториятын сэбиэдиссэйэ, доцент, техническэй наука хандьыдаата, бачча сайдыылаах кэмҥэ, муҥутуур сыыппара үйэтигэр киһи өйүгэр баппат, дьиикэй быһылааҥҥа түбэһэн суох буолла. Күрүлүүр күнүс Дьокуускай куораппытыгар маннык алдьархай тахсыбыта олус дьиксиннэрэр. Уруккуттан турбут тыын боппуруос быһаарылларыгар, үрдүк сололоохтор сөптөөх быһаарыыны, сокуонунан бигэргэммит уураахтары-ыйаахтары ылыналларыгар, олохтоох хамсааһын тахсарыгар, биһиги Сардаанабыт барахсан түбэспит маннык сидьиҥ түбэлтэтэ хаһан да хатыламматын туһугар сырдык тыына быһынна, олоҕун толук уурда.
Сардаана өссө да уһуннук, дьоллоохтук, олох бары кэрэтин-дьиктитин, үтүөтүн билэн олоруохтааҕа. Бүтүн наука эйгэтигэр, тус үлэлиир хайысхатыгар туруоруммут сүҥкэн былаана, сыала-соруга – дуоктар диссертациятын көмүскүүр баҕа санаата – олоххо киирбэтэҕэ олус абалаах-кыһыылаах. Ытаабыт-соҥообут да иһин хайыахпытый, төннөрөр кыах суох...
Тапталлаах оҕолорун, икки кынат буолар уолаттарын улаатыннаран, олох киэҥ суолугар бигэтик туралларыгар өйөбүл-тирэх буолуохтааҕа, дурда-хахха буолар инники эрэллэрин кытта араас түгэҥҥэ буолар үрдүк үөрүүлэрин, ситиһиилэрин тэҥҥэ үллэстэн, кийииттэнэр истиҥ иэйиини, сиэннэнэр үрдүк дьолу билиэхтээх этэ... Ону баара, сүрэхпитин хайытан, оспот баас оҥорон, биһигини, аймах-уруу дьонун, оҕолорун тулаайах хаалларан бардаҕа... Ол эрээри син биир итэҕэйбэппит, “аттыбытыгар аны суох, букатын кэлбэт” диэн ыар-нүһэр, кутурҕан санаабыт уоскуйбат, ылыммат, буолуммат...
Сардаана дьоллоох оҕо сааһа Чурапчы улууһугар, интэринээт-оскуола томторугар ааспыта. Эйэҕэс ийэбит Петрова Цыпена Николаевна нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала, амарах аҕабыт Петров Афанасий Петрович Чурапчыга “Межколхозстрой” тэрилтэҕэ өр сылларга сыбааркаһытынан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.
Бииргэ төрөөбүт үс оҕоттон Сардаана ахсынньы 30 күнүгэр иккис оҕонон, кыптыый кыбыныылаах кыысчаан буолан күн сирин көрбүтэ. Кини кыра эрдэҕиттэн күн сардаҥатын курдук сырдыгынан сыдьаайбыт сып-сырдык, ис киирбэх, чап-чачархай баттахтаах, куруук мичээрдии сылдьар, аанньал тэҥэ кэрэчээн бэйэлээҕэ.
Киһини өйдүүр буолуоҕуттан билиигэ-көрүүгэ ураты дьоҕурдааҕа. Арыый улаатарын саҕана, номнуо биэс сааһыттан, хайыы-үйэ добдугураччы ааҕар буолбута. Сатаан ааҕар буолуоҕуттан ыла мэлдьи кинигэ тутуурдааҕын өйдүүбүн. «Төрдүс үрдэл» диэн кинигэни күн ахсын, ханна тиийбитин бэлиэтии-бэлиэтии, олох дьаныһан туран ааҕан бүтэрбитэ.
Кыра кылаастарга үөрэнэр эрдэҕинэ, Д.П. Коркин кэргэнэ Коркина Александра Семеновна ийэбэр маннык диэн кэпсиирин өйдүүбүн: «Сардаана илиитэ төрүт дап-даллаҥнас, субу көтөөрү олорор чыычаах курдук». Ол курдук, бастакы кылаастан ахсыс кылааска диэри наар туйгуннук үөрэнэн, сылын аайы Хайҕал кыраамататын ылар этэ. Кэнники биология уонна химия биридимиэттэрин ордук сөбүлээн, чорботон, 9-10 кылаастары агро хайысхалаах Дириҥ орто оскуолатын үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрбитэ. Оскуолаҕа ыытыллар бары кэриэтэ тэрээһиннэргэ саамай көхтөөх кыттааччы буолара, сыанаттан түспэт бастыҥ үҥкүүһүт-ырыаһыт быһыытынан биллэрэ. Кэнники «сестры Петровы» диэн дуэттаан улуустааҕы самодеятельнай кэнсиэрдэр хас да төгүллээх дипломаннара, лауреаттара буолбуппут. Ону таһынан, Сардаана наһаа үчүгэйдик уруһуйдуур дьоҕурдааҕа. Кыра оҕо эрдэҕиттэн наһаа чиэһинэй, уйан, чараас, аһыныгас сүрэхтээҕэ уонна олус дьаныардаах, дьүккүөрдээх, тирэхтээх, күүстээх санаалаах киһи буолан, хайаан да туруоруммут сыалын ситиһэн, ылсыбыт дьыалатын олоххо киллэрэн тэйэрэ. Бу хаачыстыбалара кэнники даҕаны саҥаттан саҥа билиини, үөрэҕи баһылыырыгар төһүү күүс буолбуттара.
1990 с. С.М. Киров аатынан Томскайдааҕы политехническай институт химико-технологическай факультетын «Химическая технология биологически активных соединений» диэн анал идэтин ситиһиилээхтик бүтэрбитэ. Ол күнтэн ыла олоҕун сүрүн сыала-соруга саҥа полимернай матырыйааллары оҥорууга, тупсарыыга анаммыта. Наукаҕа үлэтин таһынан оҕолору, устудьуоннары үөрэтэрэ. Ону сэргэ, анал куурустары, бырагыраамалары, саҥа дьиссипилиинэлэри суруйталыыра. Салайааччы быһыытынан устудьуоннары наука эйгэтигэр угуйара, уһуйара. Наука хандьыдааттарын бэлэмнииргэ үгүстүк үлэлэспитэ. Кини үөрэппит оҕолоро РФ, СӨ анал бириэмийэтинэн, анал истипэндьийэтинэн наҕараадаламмыттара, Ил Дархан гранын кыайыылааҕынан тахсыбыттара – кини сыралаах үлэтин үтүө түмүктэрэ.
Балтым барахсан ким эмэ туһунан куһаҕаннык саҥарбытын, мөҕүттэрин букатын өйдөөбөппүн. Чугас дьонун, бииргэ үлэлиир атас-доҕор кэллиэгэлэрин, устудьуоннарын туһунан мэлдьи өрө көтөҕүллэн, киэн туттан туран ахтара, кинилэр ситиһиилэрин, үөрүүлэрин кэпсиирэ. Мэлдьи сырдыгы, ырааһы, кэрэни кэрэхсии, бэйэтин өй-санаа өттүнэн, ис дьиҥин үөрэтэ-такайа сылдьара. Олоҕор тутуспут, сирдэппит, халбаҥнаабат тыллара – «Да пребудет гармония во всем мире!». “Ол санаанан, өйүнэн салайтаран, кылгас да буоллар олус чаҕылхай олоҕу олорбута эрэ” диирбитигэр тиийэбит.
Кыра, хатыҥыр, нарын-намчы бэйэтэ наһаа күүстээх санаалааҕа. Бу Орто дойдуттан барбытын кэннэ икки оҕону үөрэтэр-иитэр улахан сүгэһэр, ытык иэс тапталлаах кэргэнигэр Сергейгэ сүктэриллэн хаалла. Ыал бастакы тапталлаах оҕото, эһэтин аатынан ааттаммыт уол Ким Санкт-Петербург куорат Н.А. Римскэй-Корсаков аатынан консерваториятын ситиһиилээхтик бүтэрэн, байыаннай оркестрга үлэлиир. Мурун бүөтэ, кыра уол Даниил Москуба куорат I кууруһун устудьуона. Ол эрээри Сардаанабыт тапталлаах оҕо, кэргэн, ийэ буолар дьолу кылгастык да буоллар бары өттүттэн билбитэ.
Ийэлэрэ барахсан оҕолорум тустарыгар диэн түүннэри-күннэри хачыгырыйан, үлэлээн тахсара. Билигин көмүс, күн күбэй ийэлэрин ситэри олорботох олоҕун, олоххо киллэрбэтэх былааннарын оҕолоро кыахтара тиийэринэн толорон көрүөхтэрэ буоллаҕа.
Муҥатыйбыппыт да, абарбыппыт да иһин – хайыахпытый... Ытаан-ытаан харах уута тахсыбат, ыар санаа, муунтуйан сөҥө сылдьар. Саныахха олус ыарахан.
Быдан дьылларга быраһаай, эн кэрэ мөссүөнүҥ, сырдык мичээриҥ, оҥорбут үтүөлэриҥ сүрэхпитигэр-дууһабытыгар умнуллубат өйдөбүл буолан хаалыаҕа.
Бу дьулаан быһылаан тахсыыта, норуоттан букатын ыраах сылдьар тойотторбутуттан, дьокутааттарбытыттан кэлэр, үөһэттэн соҥнонуллубут, кумааҕыга тиһиллибит сокуоннар, ыйаахтар боростуой дьон олоҕор-дьаһаҕар, төттөрү эргийэн араас алдьархайы таһаарыахтарын сөбүн көрдөрдө. Бу түбэлтэ кэнниттэн “ыты буолбакка, киһи олоҕун өрө тутан, сокуоҥҥа тосту уларытыы киириэ” диэн эрэниэҕи баҕарыллар.
Бу ыарахан күннэрбитигэр күүс-көмө буолбут дьоммутугар-сэргэбитигэр муҥура суох махталбытын тиэрдэбит,чуолаан: ХИФУ ректорыгар Николаев Анатолий Николаевичка, лаборатория кылаабынай научнай салайааччытыгар Охлопкова Айталина Алексеевнаҕа, аспираннарга, университет бары үлэһиттэригэр, Дьокуускай куорат нэһилиэнньэтин социальнай көмүскэлгэ уонна үлэҕэ управлениетыгар бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэрбэр, бэтэрээннэр отделларын салайааччыта Винокурова Елена Анатольевнаҕа, Чурапчы улууһун Интэринээт томторун бары олохтоохторугар, кыһалҕалаах кэммитигэр бастакынан сүүрэн кэлбит бииргэ үөрэммит оҕолорбор, табаарыстарбытыгар, дойду араас муннугар олорор аһыныгас сүрэхтээх билэр-билбэт дьоммут моральнай, матырыйаалынай көмөлөрүгэр ис сүрэхтэн махтанабыт. Барыгытыгар кытаанах доруобуйаны, тус олоххутугар дьолу-соргуну баҕарабыт.
