Бастыҥ сүүрүкпүт Сардаана Трофимованы кытта кэпсэтии.
Аан дойду кылаастаах успуорт маастара, Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ Сардаана Трофимованы Саха сиригэр билбэт киһи диэн суох. Кини марафоҥҥа Арассыыйа биэс төгүллээх чөмпүйүөнэ (2015, 2018, 2019, 2020, 2021).
Сардаана икки Олимпиадаҕа кыттара хаалла. Ити олус кыһыылаах. 2016 сыллаахха дьарыктарга, күрэхтэһиилэргэ сэттэ көлөһүнүн тоҕон – Арассыыйа олимпийскай хамаандатыгар киирэр быраабы ылбытын кэннэ – дойдубут чэпчэки атлетикаҕа спортсменнарын иннигэр “таас истиэнэни” туруоран кэбиспиттэрэ. Ол күннэргэ Сардаана Инстаграмҥа маннык тыллары суруйбута: “Буоллаҕа ити. Наһаа да абалаах, атаҕастабыллаах быһаарыы. Хайыыр да кыах суоҕа олус кыһыылаах. Ол гынан баран хайыаҥый, олох манан тохтоон хаалбат буоллаҕа. Риоҕа сүүрэрим табыллыбата, Токиоҕа сатаныа”.
2020 сыл күһүнүгэр Сардаана биһиэхэ: “Токио Олимпиадатыгар кыттар быраабы ылар туһугар туох баар кыаллары-кыаллыбаты барытын оҥоруом”, – диэбитэ. Сардаана кыаллары, бэйэтиттэн тутулуктааҕы барытын оҥорбута, Олимпиада нормативын хас да төгүл толорбута, Арассыыйаҕа бэһис төгүлүн бастаабыта. Ол эрээри Арассыыйаттан 10 эрэ спортсмен Олимпиадаҕа кыттарын көҥүллээбиттэрэ...
Биһиги Дьахтар күнүн чиэһигэр, успуорт тиэмэтин таарыйбакка эрэ, Сардаана Трофимовалыын кэпсэттибит.
– Сардаана, эн хайдах киһигиний? Бэйэҕин икки эрэ тылынан ойуулаа эрэ.
– Тулуурдаах уонна үлэһит.
– “Майгыбар маннык хаачыстыба тиийбэт, ону сайыннарыахпын баҕарабын”, – диэн санаа киирээччи дуо?
– Миигин утары тугу эрэ саҥардахтарына, сытыытык кириитикэлээтэхтэринэ – тута оргуйа түһэбин. Ити соччо үчүгэйэ суох хаачыстыбабын туораппыт киһи диэн санаалаахпын. Итинниктэри холкутук ылына, аһарда үөрэниэхпин баҕарабын.
– Тугу эмэ мунньаҕын дуу? Холобур, сылдьыбыт сирдэргиттэн өйдөбүнньүк хааларын курдук.
– Араас дойдулар чааскыларын хомуйабын. Ити кэллиэксийэм дьиэбэр, Дьокуускайга баар. Бастаан утаа бэйэм сылдьыталаабыт дойдуларым чааскылара эрэ бааллара. Онтон мунньарбын билэн – омук сирин спортсменнара, доҕотторум чааскы бэлэхтээн барбыттара. Онон, мунньуум син эбилиннэ.
– Эн наар үөрэтэр-эрчийэр тэрээһиннэргэ (сборы) сылдьан тахсаҕын. Ити сылдьан саамай сөбүлээбит бүлүүдэҥ ханныгый?
– Кыргыстар “оромо” диэн ааттаах бүлүүдэлэрин олус сөбүлээбитим. Итини рулет диэххэ сөп. Чап-чараас тиэстэҕэ кырбаммыт эти, хортуосканы, моркуобу тэниччи тарҕатан баран суулууллар. Уонна паарга буһараллар. Ингредиеннэрэ араас буолуон сөп. Холобур, бараан да, ынах этэ да барсар. Хортуоппуй, моркуоп оннугар тыкваны эҥин туттуохтарын сөп. Олус минньигэс бүлүүдэ.
– Иллэҥ бириэмэлэннэххинэ, хайаан да астыыр буолуохтааххын. Ордук ханнык бүлүүдэлэри астыыргын сөбүлүүгүнүй?
– Араас мииннэри сөбүлүүбүн. Кафеҕа наар миин сакаастааччыбын. Сонунтан сонун мииннэри боруобалыахпын сөп. Сөбүлээбит мииммин астыырга хайаан да холонон көрөбүн. Билиҥҥи үйэҕэ Интэриниэт барыны-бары көрдөрөр, сүбэлиир-амалыыр.
– Оттон саамай сөбүлүүр бүлүүдэлэриҥ ханныктарый?
– Саамай сөбүлүүрүм – сахалыы-махалыы миин. Сымнаҕас эттээх, бэйэ оҥоһуута лапсалаах, хортуоппуйдаах. Уонна үчүгэйдик, илдьи буспут ис миинин сөбүлүүбүн. Күүстээх дьарык кэнниттэн сахалыы миини иһэр олус үчүгэй. Ийэм хайаан да сахалыы миин буһаран тоһуйааччы.
– Санааҥ сытар эбиэтэ ханнык бүлүүдэлэртэн туруо этэй? Бастакы бүлүүдэ, иккис бүлүүдэ...
– Бастакы бүлүүдэ миин диэн өйдөнөр буоллаҕа дии. Оччотугар ис миинэ буоллун. Эбиэккэ иккис бүлүүдэни ылбат үгэстээхпин. Ол оннугар – салаат буолааччы. Хайдах баҕарар салааты сиэхпин сөп. Сибиэһэй оҕуруот аһыттан оҥоһуллубут салаат буоллаҕына өссө ордук. Оттон десеркэ – хомпуот.
– Аны сөбүлүүр дьарыгыҥ “хенд-мейд” (араас малы-салы илиигинэн тутан-хабан оҥоруу, киэргэтии) туһунан кэпсэтиэххэ.
– Хенд-мейд миэхэ релаксация курдук. Сынньалаҥ кэммэр налыччы олорон эрэ кырааскалаатахпына, быысыпкалаатахпына, уруһуйдаатахпына олус астынабын. Умсулҕаннаах дьарык. Сорох оҥоһуктарбын доҕотторбор бэлэхтээччибин, сорохторо дьиэбэр сыталлар.
– Кинигэ ааҕаҕын дуу?
– Үөрэтэр-эрчийэр тэрээһиннэргэ элбэх кинигэни илдьэ барар кыаллыбат. Онон кинигэ электроннай барыйааннарын ааҕабын. Аудио-кинигэлэри да истэбин. Бэл, дьарыктана сылдьан истээччибин.
– Дьарыктана сылдьан муусуканы эмиэ истэриҥ буолуо?
– Улахан ноҕуруускалаах дьарыкка – бириэмэҕин, күүскүн-уоххун, тэтимҥин хонтуруолланаргар муусука мэһэй эрэ буолар. Оттон чэпчэки дьарыкка муусука истээччибин.
– Мася диэн ааттаах куоскалааххын билэбит. Инстаграмҥар кини туһунан дөрүн-дөрүн суруйаҕын.
– Масяны 2016 сыллаахха уулуссаттан булбутум. Ити Үөһээ Бүлүү улууһугар этэ.
Онтон ыла Масяны наар илдьэ сылдьабын. Араас айаны барытын тулуйар, олус холку майгылаах куоска. Сорохтор сөҕөн: “Уоскутар эми биэрэҕин дуу?” – диэн ыйытааччылар. Аэропорка ыскамыайкаҕа олорор, сытар, мээнэ сүүрэлээбэт. Оттон сөмөлүөккэ түһэхпэр олордооччубун.
Дьиэбиттэн ыраах тэлэһийэн сылдьар киһиэхэ – Масям эрэллээх доҕор. Араас кыбартыыраларга хонооччубут. Масям аттыбар баар буоллаҕына – куттаммаппын.
– Хайдах сынньанаргын сөбүлүүгүн?
– Улахан куорат пааркаларыгар астына хаамааччыбын. Эбэтэр айылҕа кэрэ-бэлиэ миэстэлэригэр сылдьарбын сөбүлүүбүн. Марафон күрэхтэһиитин кэнниттэн тириэньэрим 10 күннээх сынньалаҥы биэрээччи. Ити кэмҥэ айылҕаҕа сылдьа, айылҕаттан эниэргийэ ыла сатыыбын.
– Муода уларыйыытын кэтээн көрөҕүн дуу? Ханнык истиили сөбүлүүгүнүй?
– Сорохтор биир-икки фирма таҥастарын сөбүлүүр, наар сылдьар маҕаһыыннардаах буолаллар. Оттон мин сөбүлүү көрбүт таҥаспын ханнык баҕарар маҕаһыынтан атыылаһабын. “Маннык истиили сөбүлүүбүн”, – диэн этэр кыаҕым суох эбит. Арай: “Успуорт истиилэ ордук чугас”, – диэхпин сөп. Тоҕо диэтэххэ, актыыбынай сынньалаҥы сөбүлүүбүн. Онно хамсанарга-имсэнэргэ мэһэйдээбэт таҥас наада. Хобулуктаах түүппүлэлээх эҥин барбат буоллаҕым.
– Эн элбэхтик айанныыгын, ыйы-ыйынан үөрэтэр-эрчийэр тэрээһиннэргэ сылдьаҕын. Онно хайаан да илдьэ барар, мэлдьи илдьэ сылдьар тэриллэрдээх буолуоҥ.
– Массаастанар тэриллэри хайаан да илдьэ барабын. Өссө баттах фена, дьоҕус өтүүк, косметичка айанныыр суумкабар хайаан да баар буолаллар.
– “Дьахтар логикатын киһи кыайан өйдөөбөт”, – диэн киэҥник тарҕаммыт өйдөбүл баар. Итиннэ эн туох санаалааххыный?
– Ол аата, “эр киһи логиката өйдөнөр, оттон дьахтар киэнэ өйдөммөт” диэн буоллаҕа. Кыргыттар, дьахталлар, төттөрүтүн, олус судургулар ээ. Кинилэри чугастык ылыныахха, сотору-сотору тапталга билиниэххэ, ис сүрэхтэн таптыахха наада.
– Спортсменнар араас бити-билгэни итэҕэйэллэр дииллэр ээ.
– Күрэхтэһиигэ да, үөрэтэр-эрчийэр да кэлбит бастакы күммүтүгэр ардах түһэ турар буоллаҕына үөрэбит. “Туруоруммут сыалбытын-сорукпутун ситиһииһикпит, сырыыбыт соргулаах буолсу”, – диэн. Хас да күн сэллээбэккэ ардаатаҕына да, син биир итинник ылынабыт.
Уонна сахалыы сиэри-туому тутуһа сатыыбыт. Ол курдук, кэлбит күммүтүгэр сири хайаан да, аһатабыт.
– Дьыл ханнык кэмин ордороҕунуй?
– Кыһын – тымныы. Саха сиригэр манеж иһигэр сүүрээччибит. Кыһын соҕуруу да дьарыктанаргар сэбирдэҕэ суйдаммыт от-мас тулалыыр. Онно да тыаллаах-куустаах, хахсаат күннэр турааччылар. Саас ханна баҕарар сибиэһэй салгынынан сайа тыыныахха сөп. Ол гынан баран сүүрэргэр чалбах, бадараан мэһэйдиир. Биһиэхэ ыам ыйыгар да эмискэ хаар үллүктүөн сөп. Оттон сайын буһурук куйааска уһун дистанцияларга сүүрэр олус ыарахан.
Онон, күһүнү ордорор эбиппин. Соҕуруу эрэгийиэннэргэ ыкса күһүҥҥэ диэри от-мас чөл турааччы.
– Олоххо хаһан да боруобалаабатах дьыалаҕар холонон көрүөххүн баҕараҕын дуу? Холобур, трамплинтан ыстаныы...
– Хас да сылы быһа үүйэ-хаайа тутар ыра санаалаахпын. Ол – Эльбрус хайа чыпчаалыгар ыттан тахсар баҕа санаа.
– Сардаана, ыйытыыларга хоруйдарыҥ иһин махтал! “Кыым” ааҕааччыларын аатыттан Аан дойду Дьахталларын күнүнэн эҕэрдэлиибин!
Федор РАХЛЕЕВ.
