Кулун тутар 15 күнүгэр Саха сириттэн төрүттээх Борисов Дьулустаан Анатольевич Дьэбириэй автономнай уобалаһын (ЕАУо) Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан ананна. ЕАУо Уһук Илиҥҥэ киирэринэн, полпред Ю.П. Трутнев кинини бэлиэтии көрөн, хамаандатыгар киллэрбит диэн этэр сыыһа буолбата чахчы.
***
Карелияҕа доруобуйа харыстабылын миниистиринэн үлэлиир М.Охлопковы аахтахха, Дь.Борисов – атын эрэгийиэҥҥэ үрдүк судаарыстыбаннай дуоһунаска анаммыт иккис саха. Суруйалларынан, төрдө Үөһээ Бүлүү, оскуоланы Чурапчыга бүтэрбит. Москубатааҕы экэниэмикэ, ыстатыыстыка, информатика университетын бүтэрбит.
Д.Борисов бизнесмен быһыытынан өссө М.Николаев саҕана биллэн барбыта. “Москубаҕа саха института” диэн үөрэх тэрилтэтэ арылла сылдьыбытыгар ректордаабыта. Үп-инбэстииссийэ хампаанньатын, онтон “Өрөспүүбүлүкэ национальнай баанын” (НРБ) салайбыта.
Е.Борисов кэмигэр 2013 с. НРБ уонна «РИК-Финанс» икки ардыгар үп иирсээнэ күөдьүйэ сылдьыбыта. РИК урут НРБ-га уурдарбыт үбүн төттөрү көрдөөбүтүн биэрбэтэхтэр этэ. НРБ быраабы араҥаччылыыр уорганнарга РИК-тэр харчыны күүс өттүнэн ыган ыла сатыыллар диэн үҥсэн, оччолорго “РИК-Финанс” салайааччыта Д.Захаров дьиэтигэр дьэҥдьиир оҥорон, улахан айдаан тахсыбыта. РИК-тэр Арбитраж суутугар биэрэн кыайбыттар дэммитэ да, бу айдаан сокуону кэһиитэ суох буолан дуу, намырыйан умнуллубута. Сураҕа, РИК-тэр харчыларын ылбатахтар үһү диэн суруйбуттара. Ол да буоллар 2013 күһүнүгэр РФ Киин баана НРБ-тан “үбү кыраныысса таһыгар таһаарыыга майгынныыр саарбах эпэрээссийэлэри толорбутун иһин” диэн лиссиэнсийэтин былдьаабыта.
***
Дь.Борисов бырабыыталыстыба солбуйааччытын быһыытынан, уобаласка билиҥҥи сааҥсыйалар кэмнэригэр биир саамай уустук хайысханы – инбэстииссийэ бырайыактарын сайыннарыынан уонна инбиэстэрдэри кытта быһаччы үлэнэн дьарыктаныахтаах. ЕАУо барыта 14 инбиэстэр хампаанньа үлэлиир, өссө 8 үлэҕэ киирэргэ бэлэмнэнэр.
ЕАУо – Уһук Илин кыра, баара-суоҕа биллибэт, Кытайдыын кыраныыссалаһар дьоҕус субъект. Дойдуга улаханнык былырыын вице-премьер Марат Хуснуллин Арассыыйа субъектарын аҕыйатарга ЕАУо Хабаровскай кыраайы кытта холбуур туһунан эппитинэн биллэн, сонуннар лиэнтэлэрин инники күөнүгэр киирэ сылдьыбыта. Күбүрүнээтэр А.Гольдштейн Хуснуллиҥҥа “эрэгийиэннэр холбоһууларын олохтоохтор быһаараллар” диэн эппиэттээбитэ.
2013 с. кэннэ Дь.Борисов суола сүтэ сылдьан баран, 2019 с. атырдьах ыйын 15 күнүгэр Ю.Трутнев аттыгар күөрэйэн тахсан соһуппута. Ити күн “Уһук Илин инбэстииссийэни тардар уонна экспорды өйүүр ааҕыныстыбатын” кытта Дь.Борисов Таймыыр чоҕун хостуур “ВостокУголь-Диксон” диэн хампаанньа генеральнай дириэктэрин быһыытынан илии баттаспыта. Бу хампаанньа, сүрүннээн, сыаналаах антрацит чоҕу хостуур соруктаах, экспорка таһаарар буолан, элбэх инбэстииссийэ киирбит эбит. Чоҕу Хотугу Муустаах муора суолунан Индияҕа тиэйэллэр. Хамсык саҕаланыыта бу хампаанньа киирэр холбоһугун баһылыга, Москуба бизнесменэ Д.Босов ытынан өлбүтэ. Ол кэннэ баайын былдьаһыы эҥин айдаана барбыта.
Таймыыр чоҕун хостооһуну Ю.Трутнев тус бэйэтинэн хонтуруоллуур диэн суруйбуттара. Онон буоллаҕына, Дь.Борисов хампаанньаны тула барбыт айдааҥҥа ыһыллыбакка, киирбит инбэстииссийэни үчүгэйдик үлэлэтэн, исписэлиис, бизнесмен быһыытынан дойду стратегическай суолталаах бырайыагын сайыннарбытын Ю.Трутнев бэлиэтии көрдөҕө. Билигин омуктар сааҥсыйаларынан Кытайы кытта эргиэн улаатыахтааҕа өйдөнөр. 2023 сылга ЕАУо Арассыыйаны Кытайы кытта холбуур Амуру туоруур тимир суол муостата тутуллуохтаах. ЕАУо кытайдары кытта соя үүннэрэн экспортыырга улахан бырайыакка үлэлэһэ сылдьара биллэр. Ону таһынан мас экспордыгар эмиэ үлэлэһэллэр. Трутнев бэйэтэ биисинэстэн кэлбит киһи, дьон кыаҕын көрөн үлэҕэ ылара көстөр. Былырыын Бэс Күөлүгэр баһаартан эмсэҕэлээбит дьоҥҥо тутуллубут дьиэлэри бэйэтэ кэлэн көрөн, Ил Дархан А.Николаевы, бырабыыталыстыбаны, үлэҕэ эппиэтинэстээх сыһыаннаах, кыайар дьон эбиккит диэн хайҕаан барбыта. Билиҥҥи уустук, ыйааһын хараҕар Арассыыйа дьылҕата ууруллар кэмигэр үлэни кыайар, эппиэтинэстээх сатабыллаах салайааччылар дойдуга наадалар. Олортон биирдэстэрэ биһиги уолбут Дьулустаан Борисов буолбута саха дьонун үөрдэрэ чахчы.
Өрөспүүбүүлүкэ төрүттэниититтэн ыла көрдөххө, федеральнай таһымҥа биллэр саха салайааччылара бары бэйэлэрин кыахтарынан, өйдөрүнэн суолларын солоон тахсыбыт дьон буолаллар. Биир дойдулаахпыт Дь. Борисовка ситиһиилээх үлэни баҕарыаҕыҥ. Саха сириттэн өссө улахан салайааччылар тахсан истиннэр.
Манна эбии Саха сиригэр кэлэн үлэлээн, тымныыбытыгар тургутуллан, бэйэлэрин көрдөрөн Кемерово уобалаһыгар С.Цивилев, Камчаткаҕа В.Солодов күбүрүнээтэринэн анаммыттарын санатар тоҕоостоох.
