Талаанын норуотугар аныыр

СӨ норуодунай, РБ үтүөлээх артыыската Багынанова Зоя Петровна 1966 сыллаахха Щепкин аатынан артыыстар училищеларын ситиһиилээхтик бүтэриэҕиттэн 56 сыл устата П.А.Ойуунускай аатынан Саха академическай театрын сценатыгар өлбөт-сүппэт оруоллары толорон кэллэ. Кини училищетын бүтэрэригэр «социальная и драматическая актриса трагического плана» диэн амплуалаах диплому ылбыта. Ол гынан баран кини талаанын күүһүнэн араас былааннаах, киэҥ эйгэлээх артыыска буолбута, барыта 100 тахса араас оруоллары толорубута. Ол иһигэр аатырбыт саха, нуучча, омук классик-суруйааччылар айымньыларыгар сүрүн оруоллары толорбута – Евридип «Медеятыгар» Медеяны, Шекспир «Гамлетыгар» Офелияны, «Макбетыгар» Леди Макбеты, Шолохов «Чуумпу Донугар» АКсиньяны толорон көрөөччүлэр тапталларын ылбыта. И.Гоголев драмаларыгар үгүстүк оонньообута, ол иһигэр аатырбыт «Өлүөнэ сарсыардата» туруоруутугар. З.Багынанова театр биир сүрүн артыыската, сцена маастара быһыытынан биллибитэ.

2000 сылларга Зоя Петровна эмиэ үгүс оруолларга оонньоото: «Аҕыс дьахтар амарах таптала», «Сааскы кэм», «Хара кыталык», «Ааттаах бэйиэт Арбыыта», «Манчаары», «Дыгын Дархан», «Көмүөл», «Кыыс Дэбэлийэ» уо.д.а. туруорууларга хатыламмат уобарастары айда. Ордук Н.Якутскай «Төлкө» романынан туруорууга Огдооччуйа оруолун арыйан көрөөччүлэри сөхтөрдө, дууһаларын аймаата. Ол туһунан сөҕөн-махтайан туран үгүстүк суруйдулар.

Зоя Багынанова П.А.Ойуунускай айымньыларын туруорууга театр историятыгар эмиэ өлбөт-сүппэт уобарастары айбыта: «Кыһыл Ойууҥҥа» - Айыы Куону, «Кээрэкээҥҥэ» - итэҕэллээх эмээхсини, «Ыраахтааҕы ыйааҕар» - Алааппыйаны. Ону кытта П.А.Ойуунускай хоһооннорун Зоя Петровна уус-уран ааҕыыларыгар киллэрбитэ, суруйааччы кыыһын Сардаана Платоновна махталын ылбыта.

Саха биллиилээх артыыската республикаҕа куукула театра сайдарыгар эмиэ бэйэтин кылаатын киллэрбитэ. Кэргэнэ Ф.Ф.Потапов Нерюнгритааҕы куукула театрын директорынан ананан барбытыгар Зоя Петровна артыыһынан үлэлээбитэ, элбэх остуоруйалары туруоран бүтүн республиканан гастроллаабыттара. 1997 сыллаахха аатырбы режиссер Ф.Ф.Потапов кэриэһигэр «Федот Потапов дьиэтигэр - Дьээбэ» диэн кукольнай театры тэрийбитэ, элбэх детсадтарынан, оскуолаларынан, балыыһаларынан благотворительнай турурорууларынан сылдьыбыта.

Киинэҕэ Зоя Петровна үгүстүк кыттар, оонньуур. Өссө устудьуоннуу сылдьан 1964 сыллаахха «Трилогия о Владимире Ульянове», «Дорога к морю» киинэлэргэ оонньообута. 1970 сыллаахха саха телевидиниета устубут сахалыы аан бастакы уус-уран киинэҕэ «Төлкөҕө» сүрүн оруолу толорон аатырбыта. «Ыаллыылар», «Ааспыт ааспат амтана», «Дьол тааһа» сериалларга уһуллубута. Продюсер быһыытанан И.Левин «Биһирэм», П.Тобуруокап «Түүҥҥү кыыс», С.Дадаскинов «Кыйаар мохсоҕоллоро» киинэлэр тахсыыларыгар үлэлээбитэ.

Билиҥҥи киинэлэргэ актыыбынайдык кыттар - «Муммуттар», «Мой убийца», «Проклятая земля. Рок», «Нуучча», «Холодное золото» киинэлэргэ оонньообута. «Ийэкээм» («Нет бога кроме меня») киинэҕэ сүрүн оруолга уһуллубута, бастыҥ толорооччу быһыытынан сыаналаммыта. Билигин эмиэ интэриэһинэй проекка уһулла сылдьар, «Чужая» киинэҕэ биир улахан оруолу удаҕаны толорор.

Зоя Петровна талаана үгүс дииллэр – бэртээхэйдик уруһуйдуур, быысыбайдыыр, иистэнэр. Ону кытта кини суруйар дьоҕурдаах, үлэлээх да диэххэ сөп. Түбүктээх үлэтин быыһыгар үгүс кинигэни таһаарда. Театр артыыстарын үйэтитэр үгүс ыстатыйаларын кэрэхсээн ааҕаллар, оччоҕо «Күрүлгэн» сурунаалы ордук эккирэтиһэллэр. Ол бэйэтэ туспа кинигэ буолар аналлаах. Кэргэнин Ф.Ф.Потапов олоҕун, үлэтин туһунан «Таала алаас уола Федот Потапов» (2016) кинигэни суруйан таһаарбыта. «Федот Потапов. Режиссерские дневники» (2020) диэн Ф.Ф.Потапов устудьуоннуу сылдьыаҕыттан суруммут дневниктэрин бэчээттээбитэ искусство, театр туһунан үөрэх кинигэтэ буолан тарҕанна. Кини Ф.Ф.Потапов автобиографическай трилогиятын - «Очурдаах оҕо сааһым», «Ахтылҕан», «Алгыстаах айар үлэ» бэчээккэ бэлэмнээн таһаарда. Артыыс киһи тус бэйэтин айар суолун туһунан «Кэпсиибин эйиэхэ эрэ анаан» (2012) диэн улахан кинигэни таһаарбытын ааҕааччы былдьаһа сылдьан аахта. Ол курдук барыта 14 кинигэни таһаарда. Дьэ бу чахчы сыралаах үлэ түмүгэ буолар.

Зоя Петровна саха суруйааччыларын ааттарын үйэтитэр үлэҕэ эмиэ ылсар. Ол курдук биир дойдулааҕын В.Титов «Уоттаах чыычаахтар», «Илгэни эргитээри этиҥнэр этэллэр» кинигэлэрин бэлэмнээн таһаарда.

Саха бастакы поэтессата Варвара Потапова аата тиллэригэр, айымньылара норуокка тиийэллэригэр 1988 сылтан саҕалаан 34 сыл устата үлэлээтэ. Кини Варвара Потапова хоһооннорун араас улуустарынан сылдьан аахпыта, киниэхэ аналлаах кинигэлэри бэлэмнээн таһаарда – «Мин сырдык санньыарым» (2006) уонна В.Потаповаҕа аналлаах икки туомнаах таһаарыыга үлэлээтэ (2021-2022). Ону таһынан бүтүн дьиэ кэргэнинэн В.Потаповаҕа үлэлээтилэр – аатырбыт режиссер Ф.Ф.Потапов В.Потапова ааҕыыларын тэрийбитэ, сценарийын оҥорбута, уоллара Г.Багынанов театрга туруорууну бэлэмнээбитэ, кыыстара Е.Потапова онно Варя оруолун оонньообута. Зоя Петровна билигин да эдэр артыыстары уһуйар, В.Потаповаҕа аналлаах ааҕыылары тэрийэр, видеоҕа уһулар.

Онон итинник араас хайысхалаах үлэни толорон, норуотугар сулууспалыы сылдьар СӨ норуодунай, РБ үтүөлээх артыыската Зоя Петровна Багынанова П.А.Ойуунускай аатынан СӨ Государственнай бириэмийэтигэр түспүтүн өйүүбүт уонна норуот таптыыр талааннаах артыыската кэлэн иһэр үбүлүөйүнэн ис сүрэхпититтэн эҕэрдэлиибит.