“Ойоҕо суох уол үтүлүгүн-бэргэһэтин кытта охсуһар, эргэ барбатах кыыс кытыйаны-хамыйаҕы кытта кырбаһар”, – диэн өс хоһооно этэринии, эр киһи уонна дьахтар араас түгэннэргэ атын-атыннык тутталлар-хапталлар.
1. Психологтар этэллэринэн: “интим” кэнниттэн эр киһи хоонньоспут дьахтарын умсугутар кэрэтэ (привлекательность, обаяние) уоста быһыытыйбытын курдук көрөр, оттон, дьахтарга, төттөрүтүн, эр киһи өссө тупсубут курдук көстөр эбит.
2. Эр киһи уопсай туалекка, ортотунан, 84 сөкүүндэ тахсан киирэр, оттон, дьахтарга, быһа холоон, үс мүнүүтэ кэриҥэ бириэмэ наада.
3. Сатамматах тапталтан бэйэтигэр тиийинэр эр дьон ахсаана, ити төрүөттэн бэйэтигэр тиийинэр дьахталлар ахсааннарын – үс төгүл куоһарар эбит.
4. Физиологтар да бигэргэтиилэрэ суох, ортотунан ыллахха, дьахталлар эр дьоннооҕор быдан чэпчэки ыйааһыннаахтар. Ол иһин эмп-томп кинилэргэ түргэнник уонна күүскэ дьайар. Эмп-томп улахан киһиэхэ көрүллэр дозата – ыйааһыныҥ төһөнөн кыра да, оччонон күүскэ дьайар. Аптекаҕа атыыланар эмп-томп хайаан да инструкциялаах буолар. Онно киһи ыйааһына учуоттаммакка, “улахан дьоҥҥо уонна оҕолорго” диэн араара тутуллар. Исписэлиистэр: “Саатар сорох эмкэ-томко киһи ыйааһынын учуоттаан, дозалар ыйыллаллара буоллар”, – диэн санаалаахтар.
Итини таһынан эр киһи этэ-сиинэ элбэх уулаах, ол алкоголу суурайарга көмөлөөх. Ол иһин дьахтар уонна эр киһи арыгыны тэҥ дозанан истэхтэринэ даҕаны – дьахтарга дьайыыта ордук күүстээх. Дьахтар эр киһини кытта тэҥ ыйааһыннаах да түгэнигэр, ол оруолу оонньообот. Ити афродизиактарга (имэҥи күүһүрдэр препараттарга) эмиэ сыһыаннаах. Афродизиак дьахтарга эмиэ ордук күүскэ дьайар.
5. Чинчийиилэр көрдөрбүттэринэн: кэргэннээх “кэрэ аҥаардар” сулумах дьахталлардааҕар – сокуону кэһэр, холуобунай буруйу оҥорор түгэннэрэ ордук элбэхтик тахсар. Оттон эр дьоҥҥо, төттөрүтүн, холуобунай буруйу холостуойдар элбэхтик оҥороллор.
6. Дьахталлар, ортотунан, эр дьоннооҕор уһуннук олороллор. Ол туһунан элбэхтик кэпсииллэр, көрдөрөллөр, статистика дааннайдарынан бигэргэтэллэр. Доруобуйа харыстабылын аан дойдутааҕы тэрилтэтин (ВОЗ) 2019 сыллааҕы дааннайынан – Арассыыйа олохтооҕо ортотунан 64,2 сыл олорор. Эр дьон орто сааһа – 60,7, оттон дьахталлар орто саастара – 67,5. Арассыыйа эрэгийиэннэринэн дааннайдара араастар. Сорох эрэгийиэннэргэ дьахталлар уонна эр дьон олоҕун уһунун араастаһыыта 15 сылга тиийэр.
Ол гынан баран, эр киһи 85 сааһыгар тиийдэҕинэ, биир үксүн, бэйэтин саастыы дьахталлардааҕар – ордук эрчимнээх, олоххо актыыбынай позициялаах буолар эбит.
7. Дьахтар Х-хромосомата 433 гентан турар, оттон эр киһи Ү-хромосомата 29 эрэ гены илдьэ сылдьар. Онон, дьахталлар эр дьоннооҕор төрүттэрин быдан элбэх генын “нэһилиэстибэ” быһыытынан илдьэ сылдьар буолан тахсаллар.
8. Эр дьон муруна, ортотунан ыллахха, дьахталлар муруннарынааҕар 10 бырыһыанынан улахан. Үөһэ – эр дьон, ортотунан, дьахталлардааҕар ыарахан ыйааһыннаахтарын туһунан бэлиэтээн аһарбыппыт. Онон, эр дьон элбэх кислородка наадыйар буолан – муруннарын таныыта улаатар. Эр киһи ити уратыта эт тутан саҕалыыр кэмиттэн, 11 сааһыттан саҕаланар.
9. “Эр дьон дьахталлардааҕар ордук өйдөөхтөр” диэн санаа ханна баҕарар киэҥник тарҕаммыт. Ол курдук, холобур: “Саахымакка аан дойду чөмпүйүөнүн дьахтар кыайыа суоҕа”, – диэн өйдөбүл баар. Ити курдук эр киһи анаарар, суоттуур-учуоттуур хайысхаларга ордук дьоҕурдааҕын бигэргэтэр чахчылар элбэхтэр. Ол гынан баран, күннээҕи олох-дьаһах эйгэтигэр – эр киһи дьахтарга баһыйтарар эбит. Холобур, дьахтар дьиэ иһигэр мал-сал, таҥас-сап ханна угуллубуттарын, ууруллубуттарын, харалла сыталларын эҥин эндэппэккэ билэр. Эр киһи бэйэлээх бэйэтин ырбаахыта, хаалтыһа, наскылара ханна баалларын кэргэниттэн ыйытар түгэннэрэ бэрт элбэхтик тахсааччы. Онон, ким өйдүүр дьоҕура (память) ордугуй?
Суруйда Федор Рахлеев
