“Эн, кинигэни төһө сөбүлээн ааҕаҕыный?” – диэн билигин уулуссаҕа тахсан, түбэһиэх дьонтон ыйыталас эрэ, кистэл буолбатах, үксүлэрэ “Суох. Аахпаппыт”, – диэн баран, ып-ырааһынан, аанньал курдук харахтарынан көрөн баран туруохтара. Эппиэтэ биир – түүннэри-күнүстэри аныгы үйэ абылаабыт социальнай ситимигэр бары хам хатанан олорорбут мэлдьэх буолбатах. Дьону хайдах аахтарабыт? Бибилэтиэкэ үлэтэ билигин хайдах таһымнаахтык ыытылларый? о.д.а. ыйытыктарбар эппиэт ылаары, анал идэлээх үлэһити көрсөн кэпсэттим.
Онон, эрэдээксийэбит ыалдьыта – Дьокуускай куорат СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин научнай-методическай киинин кылаабынай бибилэтиэкэрэ, бибилэтиэкэ эйгэтигэр 24-с сылын үлэлиир Сардана ЕВДОКИМОВА.
– Кинигэ "храмыгар" бибилэтиэкэҕэ аныгы үйэ ирдэбилигэр эппиэттиир туох үлэ-хамнас ыытылларый, саҥа технологиялар киирэллэрий?
– Бибилэтиэкэ үлэтин саҥатытан оҥоруу (модернизация) сүрүн төрүөтүнэн “Культурная среда” федеральнай бырайыак буолар. Онно “Култуура” национальнай бырайыак чэрчитинэн “модельнай” олохтоох салалта бибилэтиэкэлэрин тэрийии буолар. Ол курдук, маннык ыстаатыһы 2019-2024 сылларга 110 бибилэтиэкэ ылыахтаах. Бу бырайыак өрөспүүбүлүкэбитигэр бибилэтиэкэ ситимэ сайдыытыгар улахан төһүү күүс буолара саарбахтаммат.
Үлэ хайысхатын саҥа таһымҥа таһаарбыт бибилэтиэкэлэргэ ааҕааччыларга анаан саҥа зоналар баар буоллулар. Ол курдук, Хаҥаластааҕы улуус бибилэтиэкэтигэр ыччат сынньанар, бодоруһар киинэ, лаунж зона, ааҕар, билсэр киин, IT, маны сэргэ коворкинг кииннэр, онтон Алдан улуустааҕы киин бибилэтиэкэтигэр библио-кафе, ырыаны устуу устуудьуйата, көмпүүтэргэ дьарыктанар зона, лиэксийэ уонна киинэ көрдөрөр зоналар баар буоллулар.
Бэрдьигэстээх оҕо бибилэтиэкэтигэр 3D моделированиеҕа маастар кылаастар, оҕо бырааһынньыктара ыытыллаллар. Ленскэй куоракка “Библионяня”диэн кылгас кэмҥэ кырачаан оҕолору көрөр-истэр өҥө киирэн турар.
– Ааҕааччылары элбэтэр сыалтан туох үлэ ыытылларый?
– “Бары ааҕабыт” сетевой бырайыактаахпыт. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 2022 сылга бу бырайыак чэрчитинэн 160 000 ааҕааччыны хабар сорук турар. Суотту, Бэйдиҥэ (Уус Алдан), Беркакит (Нерюнгри), Тиксии (Булуҥ), Нам оҕо модельнай бибилэтиэкэлэригэр ааҕааччы ахсаана үрдээбитэ бэлиэтэнэр.
– Арассыыйаҕа саамай ааҕар эрэгийиэн аатын ылбыт эбиккит.
– Оннук. Араас бырайыактар, тэрээһиннэр сүрдээх үчүгэй түмүгү биэрэннэр, өрөспүүбүлүкэбит “Саамай ааҕар эрэгийиэн” диэн Арассыыйа таһымнаах куонкурустарга 2019 сылга лауреат, 2020 сылга кыайыылаах, онтон 2021 сылга «Территория книги и чтения» ыстаатыһы ылан турар. Манна биллэн турар, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо, бибилэтиэкэҕэ сылдьан кинигэни сөбүлээн ааҕар дьоммут-сэргэбит өҥөлөрө, киллэрбит кылааттара улахан. Онон, бибилэтиэкэ ааҕааччылаах буоллаҕына сүтэн, симэлийэн биэриэ суоҕа.
Алдан куорат аныгылыы истииллээх модельнай бибилэтиэкэтэ
– Дьону ааҕарга угуйар сыалтан бибилэтиэкэ өссө ханнык саҥа, сонун ньыманы туттарый?
– Бастатан туран, хас биирдии ааҕааччы наадалаах литэрэтиирэтин буларыгар электроннай бибилэтиэкэни хаҥатыы буолар.
Ыстатыыстыка көрдөрөрүнэн, электроннай бибилэтиэкэнэн туһанааччы ахсаана сылтан сыл элбээн иһэр. Билигин кинигэлэр урукку курдук элбэх ахсаанынан тахсыбаттар. Онон, хас биирдии ааҕааччыга тоҕоостоох буола тиийэригэр электроннай бибилэтиэкэ улахан көмө буолар. Хамсык саҕана, бибилэтиэкэлэр сабыллан олордохторуна, Национальнай бибилэтиэкэ олоххо киллэриитинэн «Персональный районный библиотекарь» диэн бырайыак саҕаламмыта. Бу бырайыак чэрчитинэн улуус уонна нэһилиэк бибилэтиэкэлэрэ электроннай бибилэтиэкэ үгүс кинигэлэригэр судургутук, көҥүллүк киирэр кыахтаммыттара. Онон, дьиэттэн тахсыбакка олорон эрэ, үгүс киһи бу хайысханан кинигэ ааҕа олорбуттара.
– Сахалар саамай ааҕар омукпут диэтэхпинэ, алҕаһаабат буолуохтаахпын. Урукку көлүөнэ бары кинигэни сыттана сытан, түүҥҥү өттүгэр дьоммутуттан кистээн, суорҕан иһигэр банаарынан сырдатынан ааҕар этибит буоллаҕа. Ол бэйэбит билигин кинигэни умсугуйан аахпат буоллубут дуо?
– Ааҕа үөрэммит киһи кэмиттэн-кэрдиититтэн тутулуга суох син биир ааҕар. Онон, дьон аахпат буолла диэҥҥэ сөпсөспөппүн.
– Билиҥҥи үйэҕэ интэриниэт, социальнай ситим сайдан эбитэ дуу, дьон-сэргэ, ордук ыччат кинигэни аахпат буолла диэн айманабыт. Төһө оруннааҕый, эн санааҕар?
– Сүрүннээн, эдэр ыччат кинигэ электроннай барыйаанын саамай сэҥээрэн ааҕааччы буолар.
Хаҥалас улууһун киин бибилэтиэкэтэ
– Архыыпкытыгар саамай былыргы, бастакы хаһыат хас сыллааҕы баарый?
– “Якутские епархиальные ведомости” бастакы хаһыат 1887 сыллаах нүөмэрэ баар. Хас биирдии киһи электроннай көрүҥүн саайтка киирэн ааҕыан сөп, көҥүл ааҕыыга баар. Хаһыат дьиҥнээҕэ (оригинал) хараллар, илиигэ бэриллибэт.
– Онтон “Кыым” хаһыат бастакы нүөмэрэ баар дуу?
– Баар.
– Былыргы оригиналлары (хаһыат, сурунаал, кинигэ) көрүөхпүн, туһаныахпын баҕардахпына, туохтан саҕалыыбын, көҥүл ылабын дуу?
– Эрдэттэн сакаас оҥорон, электроннай көрүҥүнэн ылаҕын.
– Кинигэ, сурунаал, хаһыат кэмэ аастаҕына, хайдах дьаһалларый? Быраҕыллар дуу?
– Национальнай бибилэтиэкэҕэ барыта архыыпка харайыллар. Онтон муниципальнай бибилэтиэкэлэр бэйэлэрин балаһыанньаларынан хаһыаты, сурунаалы 3-5 сыл кэннэ “утилизацияҕа” ыытыахтарын сөп.
Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 502 бибилэтиэкэ ситимэ үлэлиир, ол иһигэр 3 – судаарыстыбаннай, 499 муниципальнай таһымнаах бибилэтиэкэлэр.
– Эн улуустары кытта отделга үлэлиириҥ быһыытынан этиэҥ дуу, ханнык улуус бибилэтиэкэтэ саамай элбэх ааҕааччылааҕый?
– Бу нэһилиэнньэ ахсааныттан тутулуктаах. Олохтоох салалта бибилэтиэкэлэрэ нэһилиэнньэ 50 %-нын син биир хабаллар. Холобур, элбэх нэһилиэнньэлээх киин улуустары кытары хоту сытар аҕыйах нэһилиэнньэлээх улууһу кытта тэҥнээбэккин.
– Чааһынай дьон дьиэлэригэр олус элбэх кинигэни мунньаллар, мунньан да кэллэхтэрэ. Маннык түгэҥҥэ бэйэбэр наада буолбат кинигэлэри бибилэтиэкэҕэ туттарыахпын сөп дуу?
– Хас биирдии кинигэ туттарыан баҕалаах киһи, бибилэтиэкэҕэ тиийэн, тустаах исписэлиистэргэ (комплектование отдела, филиал сэбиэдиссэйэ) этэн, туттарыан сөп.
– Кэнники кэмҥэ төрүччүлэрин үөрэтэр, интэриэһиргиир дьон үксээтэ. Бу хайысхаҕа бибилэтиэкэ туох үлэни ыытарый?
– Национальнай бибилэтиэкэ көҕүлээһининэн уонна СӨ Хотугу норуоттарын генеалогия уонна этнология научнай-чинчийэр института кыттыылаах “Древо предков” сетевой бырайыак үлэлиир. Бырайыак сүрүн сыала-соруга олохтоох салалта бибилэтиэкэлэригэр төрүччү электроннай архыыбын тэрийии буолар. Манна олохтоох бүддьүөт суотуттан үп-харчы көрүллэн “Древо жизни-5” бырагыраама көрүллэр.
Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 35 кииннэммит бибилэтиэкэ систиэмэтигэр маннык бырагыраама 12 улуус кииннэммит бибилэтиэкэлэригэр баар буолла. Ол иһигэр, Абыйга – 1, Үөһээ Бүлүүгэ – 23, Бүлүүгэ – 1, Горнайга – 9, Мэҥэ Хаҥаласка – 6, Намҥа – 20, Орто Халымаҕа – 3, Сунтаарга – 1, Томпоҕо – 4, Уус Алдаҥҥа – 28, Усуйаанаҕа – 1, Хаҥаласка – 24.
Беркакиттааҕы оҕо бибилэтиэкэтэ, Нерюнгри.
– Аныгы үйэ ирдэбилинэн бибилэтиэкэлэр “модельнай” диэн ыстаатыстанар буоллулар.
– Бу аныгы үйэ ирдэбилигэр бары өттүнэн эппиэтиир бибилэтиэкэ буолар. Ол курдук, үчүгэй материальнай-тэхиниичэскэй база, сөптөөх кинигэ пуондата, элбэх ааҕааччы, интэриниэт ситимигэр киирэр кыах, үлэ саҥа хайысхатын киллэрии ньымалара барыта учуоттанар. Онон, модельнай бибилэтиэкэ – бу үлэтин ис хоһоонунан бары ирдэбилгэ эппиэттиир, үтүө холобур буолар үлэлээх бибилэтиэкэ.
– Хотугу Арктика улуустарыгар тохтоон аастахха...
– Арктика зоната Саха сирин 52,2% -нын ылар. Бу зонаҕа 13 улуус киирэр. СӨ сайаапкатынан 2021 сылтан «Пространство чтения Арктики» бырайыак үлэлиир. Бу «Бары ааҕабыт» диэн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ыытыллар бырайыак биир сүрүн хайысхата буолар. Хоту сиргэ кинигэ уус-уран айымньы таһымынан эрэ буолбакка, кини көс олохтоох табаһыттары кытта ыстаадаттан ыстаадаҕа көһө сылдьар доҕор быһыытынан сыаналанара баар суол. Аҕыйах дьонноох-сэргэлээх, интэриниэт ситимэ тиийбэт сирдэригэр үтүөкэн сүбэһит, бэртээхэй сэһэргэһээччи буолара сэрэйиллэр.
– Бибилэтиэкэ инники сайдыытын тосхоллоро.
– 2027 сылга, ортотунан биир сылга 7 бибилэтиэкэни “модернизациялааһын” (2 – федеральнай бүддьүөттэн, 5 – эрэгийиэннээҕи бүддьүөттэн) соруга турар. Биһиги сылыктааһыммытынан, бибилэтиэкэҕэ сылдьар ааҕааччы 4 төгүл элбээн (2019 сылы кытта тэҥнээн көрдөххө), сылга 9 мөл. сылдьыы баар буолуо диэн эрэнэбит. Манна, биллэн турар, улахан эрэлбитин аныгы көлүөнэ модельнай бибилэтиэкэлэргэ уурабыт. Кинигэни таһаарыыттан саҕалаан, ааҕааччыга тиэрдиигэ диэри өрөспүүбүлүкэбитигэр баар бары бибилэтиэкэлэргэ, аныгы үйэ ирдэбилигэр эппиэттиир үлэ саҥа хайысхалара олоххо киирэн иһиэхтэрэ.
– Санааҕын үллэстибиккэр махтал. Биһиги, хаһыат үлэһиттэрэ, ааҕааччыбыт элбииригэр үлэлэһэр буоллахпытына, эһиги, билиини, сайдыыны түстүүр, бибилэтиэкэ кэрэ эйгэтин үлэһиттэрэ, кинигэни сөбүлээн ааҕааччыларгыт аҕыйаабакка, үксүү, кэккэҕит хаҥыы турдун. “Кинигэ баар – бараммат баай” диэн үтүө тылларын кэпсэтиибитин түмүктүүбүт.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
