Бу түбэлтэ Нам улууһун Хамаҕаттатыгар буолбута. Оччолорго орой мэник оҕолор сайыҥҥы уһун түүннэргэ мустаммыт арааһы бары оонньуурбут. Оонньуур ырааһыйабыт эргин иччитэх кулууп дьиэтэ баар. Бороорон, кырдьык да, киһи кута-сүрэ тохтообот дьиэтэ этэ. Аан, халҕан диэн суох, эгэ, биир бүтүн түннүк баар буолуо дуо.
Оонньуубут да араастаах буолара. Арыт хаһыы-ыһыы бөҕөтө, абааһылаах буола оонньуурбут, арыт төбүрүөннээн олорон “алдьаммыт төлөпүөннүүрбүт”. От ыйын бүтүүтэ номнуо хараҥарар. Оччолорго муода буолан үөдүйэ сылдьыбыт “Терминатор” киинэни көрө-көрө “терминатордаах” буолан оонньуурбут. Мин “терминатор” буолан түбэспит буруйбар, эргэ кулууп иһигэр киирэн, оҕолорум саһалларын манаан туруохтааҕым. Тоҕо эрэ күннэтэ оонньуур буолан эбитэ дуу, быраҕыллыбыт кулууп дьиэтиттэн олох куттаммат этибит. Бииргэ оонньуур оҕолорум саһалларын манаан, кулууп муннугар киирэн турунан кэбистим. Дьэ, онтон уон ахсааҥҥа диэри ааҕан баран, харахпын аспытым – тулам уу чуумпу. Муннуктан муннукка саһа сылдьан оҕолорбун көрдүүбүн. Арай утары муннукка киһи турар. Мин дьүөгэм Аанчык буоллаҕа дуу диэммин, иккистээн өйдөөн көрбүтүм – атын күтүр! Оҕотук санаабар, сыыһа көрбүтүм буолуо диэн чуолкайдаспытым – сирэй ыйанан турар! Сырдык халлаан күөх былааттаах уонна олус уордайбыт сирэйдээх. Куттанаммын, эркин кэннигэр саһан хаалбытым, хаһыы да сатаан таһаарбат буолбутум. Миигин манна тутан сииһи диэн, эр ылынан, аан былдьаһаары өҥөйбүтүм, ол эмээхсиним сирэйэ син биир уордайбыттыы тобулу көрөн турар. Ол кэннэ туох буолбутун өйдөөбөппүн... Арай дьиэбэр баарым, кутталбыттан уҥан түспүппүн. Бииргэ оонньуур оҕолорум дьиэлэригэр аҕалбыттар этэ.
Ол ыйанан турар сирэйи билиҥҥэҥҥэ диэри өйдүүбүн. Тоҕо эрэ бу түбэлтэ туһунан биир да улахан киһиэхэ кэпсээбэтэхпит. Эгэ кэлэн, дьоммор этиэм дуо. Хойут, улаатан баран, эһэбэр кэпсээбитим. Онуоха эһэм оҕонньор: “Ити кулууп эргин өтөххө, оҕо-уруу диэни билбэтэх эмээхсин олорбута. Онон оҕо мэнээк мэниктиирин сөбүлээбэт буолара. Арааһа, кини илэ кэлэн үргүттэҕэ дуу,” – диэн сылыктаабыта.
Мин, баҕар, оҕотук санаабар, өйбөр оҥорон көрбүтүм буолуо дии санаабытым. Оттон биирдэ ол түбэлтэ кэмигэр бииргэ оонньоспут уолум, улаатан баран “мин аҕам эмиэ ити кулуупка куруук эмээхсин турарын көрөрүн кэпсээччи” диэбитигэр итэҕэйбитим. Туох барыта иччилээх буоллаҕа, биһиги ону өйдөөбөккө аймаабыппыт.
Ол дойдуга да олох баар
Орто үөрэх кэнниттэн, дьиэ кэргэммин иитээри, ыраах хоту улууска олорон үөрэхпин үрдэтиммитим. Бүтэһик сылбар сыл аҥаарын быһа тэйбит куораппар кэлэн дьупулуоммун суруйбутум. Тыаттан кэлбит киһиэхэ олорор сир хаһан баҕарар уустуктардаах буолар. Аны кыс ортотуттан үөрэх саҕаламмыт буолан, дьиэ куортамнаһар да эрэйдээх. Бу иннинээҕи сылларбар, техникумҥа бииргэ алтыспыт доҕорбор Миисэҕэ, кыараҕас да буоллар, дьукаахтаһарым. Быйыл Миисэм эмискэ ол дойдуга аттанан, огдообо хаалбыт Дуунньаҕа тиийэн “олорт” диирим олуона курдуга.
Куоракка тиийдэхпинэ, оннубун баҕас булар инибин диэн ыгылыйбакка сылдьыбытым. Көтөр күнүм сарсыардатыгар, мин дьолбор, Миисэ ийэтэ Маарыйа эрийэн “һыллый, миэхэ кэлэн доҕор буол” диэн үөрдэн өлөрө сыста.
Эмээхсиним туох да үөрэ көрүстэ. Мэктиэтигэр, хаһан да сыллаабат бэйэтэ, сүүспүттэн убураан ылла. Мин испэр соҕотох уолун сүтэрбит ийэ барахсан, оҕотун санаатаҕа диэммин, хайдах эрэ долгуйан ыллым. Маарыйа соҕотоҕун олорор этэ. “Хата, кылгас кэмҥэ да буоллар, доҕордонууһубун, илии-атах да наада” диэн үөрбүтүн биллэрэн, чэйдэтэн баран, ону-маны ыаһахтаһан утуйардыы оҥостубуппут. Миигин икки хостоох КПД дьиэтигэр, уруккута Миисэ олорбут хоһугар, олохтоото.
Миисэ хоһо уларыйбатах: бэл, оскуола эрдэҕинээҕи мала-сала кытары турар. Кэргэннэнэн туспа барыан иннинэ хайдах хостооҕой да, соннук хаалбыт. Мин, айан киһитэ сылайан, түргэн баҕайытык нухарыйан хаалбытым. Ол сытан эмискэ баҕайы ой дуораанын курдук иһиллэр киһи саҥатын истэбин. Өр да өр тугу эрэ саҥара сатаан баран, иннибэр эмискэ сырдыы биэрээт, Миисэм баар буола түстэ. Мин олоро биэрбиппин өйдөөбөккө да хааллым. Киһим миигин көрөөт, сирэйэ-хараҕа сырдаабыт аҕай, арай таҥаһа-саба мөлтөһүөр курдуга. Мэктиэтигэр, илдьи барбыт таҥаһыттан никсик сыта кэлэрэ. Куорат мааны уола хаһан даҕаны маннык мөкүтүк таҥнарын көрбөтөҕүм. Көмөллөрүгэр көстүүмнээн ыыппыттар этэ.
Киһим саҥата-иҥэтэ элбээн, түргэн баҕайытык саҥарара. Мин “туохха ыксыыгын, кэл, олор, сэһэргэһиэх” диирбин ылыммат. Куустуһаары гыммыппар “ээ, бу да киһи, маннык таҥастаах киһиэхэ, кэбис, чугаһаама” диир. Мин, Миисэм төһө да өлбүтүн өйдөөтөрбүн, олох куттаммаппын. Мин күннээҕи олоҕум, дьупулуомум тиэмэтин кытары кэпсээтим. Аны эн кэпсээ, диэн ыган-ыган кэпсэттэрдим:
– Мин ол дойдуга барбыппын билэр буолуохтааххын. Ийэм, оҕолорум, кэргэним этэҥҥэ олороллорун кэтии сылдьабын. Онно даҕаны сүгүн сытыарбаттар, үлэ үөһүгэр сылдьаҕын. Дьэ, ханна да түптээн сынньаммат олох диэтэҕиҥ. Миигин бу нэһиилэ көҥүллээн ыыттылар, билигин ыксаатым. Аны көрсөрбүт саарбах, эн этэҥҥэ сырыт.
Итини этэн баран, Миисэм эмискэ сүтэн хаалбыта. Мин доҕорбун, саатар, илии тутан дорооболоспотохпун диэн кэмсинэ, кыһыйа-абара олорон будильнигым тыаһыттан уһуктубутум. Дьэ, дьикти түүл диэтэҕиҥ. Ити кэннэ Миисэ миэхэ биирдэ даҕаны түүлбэр киирбэтэҕэ. Арааһа, бу дойдуну кытары сибээстэһэри көҥүллээбэттэр быһыылаах диэн испэр саныыбын.
Ити кэннэ Маарыйа “Миисэни түһээччигин дуо?” диэн төһө да ыйыта сатаатар, мылыччы кэпсээбэтэҕим. “Суох, олох биллэн ааспатаҕа” диэн батынан кэбиспитим. Маарыйа “миэхэ түүлбэр олох киирбэт, арай кэргэним уолбут манна кэлиэҕиттэн сэргэхсийдим, илии-атах буолан абыраата диэн тыллаах буолбута” диэбитигэр соччо соһуйбатаҕым. Кырдьык да, ол дойдуга туспа олох устар дуу диэн билиҥҥэ диэри саныыбын.
Холорук биттэммитэ
Дэриэбинэттэн тэйиччи учаастакка олорор эбэлээх эһэбэр хас сайын ахсын от үлэтигэр үлэлэһэрим. Биирдэ эһэм илиитинэн охсубут өтөҕүн бугуллаан баран, сир аһын көрө таарыйа аа-дьуо дэлээнэлэри кэрийэ-кэрийэ учаастакпар төннөн испитим.
Эһэм салгыы от охсо хаалбыта. Куйаас күн сатыылаан турар буолан күлүмэнэ үллэҥнээн сүрэ бэрт этэ. Ол иһин, төһө да сир аһыгар түбэстэрбин, тыаны быһа киирэн дьиэм диэки хааман испитим. Учаастак арҕаа уһугунан хорууну сатыы туораан иһэн, эмискэ сыһыы ортотуттан холорук тахсан кэллэ. Туох да быыл бөҕөнү көбүтэн миигин тула эргийэр. Мин кутталбыттан тарбахтарбын кириэстии туттаат, уҥа илиибинэн хокуоска көрдөрөбүн. Хантан итинник өй киирбитэ эбитэ буолла?! Арай холоругум мин диэкиттэн туораат, учаастакка киирэр аан айаҕар турар аарыма тиит диэки барда. Миигиттэн ырааттаҕын ахсын, өйдөөн көрбүтүм, эмээхсин быһыылаах. Мин дьиктиргээтим аҕай. Дьиэбэр тиийэн эбэбэр кэпсээбиппэр: “Миигин ыла кэллэхтэрэ”, — диэн, туох да буолбатаҕын курдук, ботугураан кэбиспитэ. Мин өссө “мээнэ тыллаһыма” диэн үөрэтэрдээх буолбутум.
Ол сайын бэрт сэнэхтик сылдьыбыт эбэм барахсан бу күн сириттэн соһумардык туораабыта. Айылҕа барахсан эҥин эгэлгэ дьиктитэ, көстүбэт эйгэтэ, таайыллыбат таабырына хара баһаам эбит.
Сахалыы таҥастаах дьон
Бу түбэлтэ хоту улууһугар буолбута. Биир бөдөҥ бырамыысыланнай тэрилтэ солооһун кэрдиитигэр биригээдэ хомуйар үһү диэни истэн, былдьаһа-тарыйа үлэлии барсыбытым. Хой баһа дэриэбинэҕэ үлэ суох буолан, бары да кыахтаах, эдэр-сэнэх ыччаттар хомуллубуппут.
Тиийэн биир ый курдук балааккаҕа олорон күн аайы мас кэртибит. Мастарбыт кэтит да кэтит киил тииттэр. Кэрдэр сирбит дэриэбинэттэн уонча көс, иэгэйэр икки атахтаах өтөрүнэн хаампатах сирэ. Биирдэ аспыт бүтээри ыксаан, икки уолбут бураанынан өйүө ылан кэлбиттэрэ. Уолаттар, биллэн турар, кураанах кэлбэтэхтэрэ, аҕыйах бытыылка кэһиилээх этилэр. Ону биһиги начаас икки ардыгар утаппыттыы уулуу охсоот, утуйан хааллыбыт.
Ол сытан балаакка хамсыырыттан уһуктан кэллим. Дьонум бары утуйан киҥинэһэ сыталлар, балааккабыт номнуо сойон эрэр. Арааһа, аҕыс чаас буолан эрдэҕэ буолуо. Быстыам дуо, сүрэҕэлдьии-сүрэҕэлдьии, туран оһох отторго сананным. Төбөм наһаа ыалдьыбатах буолан, син сэнэхтик турдум. Таһырдьа муус устар бүтүүтэ этэ. Ол эрээри хоту сир тыйыс айылҕатыгар кыһыҥҥылыы дьыбардаах сарсыарда. Мас хайыта туран хараҕым кытыытынан көрдөхпүнэ, тииттэр быыстарыттан түөрт сахалыы таҥастаах киһи миигин уун-утары көрөн турар. «Иирдим дуу, итирбитим ситэ ааһа илик дуу?» диэммин хайыһа биэрбитим – биирдэстэрэ сааһыра барбыт, эттээх дьахтар, атыттара бытыктаах эр дьон. Тугу да саҥарбаттар. Бэл, тыас да таһаарбаттар. Оччолооҕу көрөөт, балааккабар субурус гынан хааллым. Биир уолбун туруоран тахсан көрбүппүт, “дьонум” сол курдук турар этилэр. Уолум соһуйан, мутугунан ылан быраҕаары хаайбытын тохтоппутум. Тула хаамсан баран сүтэн хаалбыттара. Атахтарын суола ханан да суоҕа. Ити түбэлтэ кэннэ баарбытын барытын быраҕан, иккиэ буолан ситэ үлэлээбэккэ тэскилээбиппит. Атыттарбыт “кэрээчикэлээбиккит” диэн күлүү гына, итэҕэйбэккэ хаалбыттара. Дьиҥэ, биһиги даҕаны ол киэһэ олус аймаммакка, сирбитин-уоппутун аһаппыппыт ээ.
Ити түбэлтэ кэннэ айанньыттар аартык устун сахалыы таҥастаах түөрт киһини куруук көрөллөрүн истибитим. Аны туран, сарсыарда эрдэ, халлаан уһуктуута, көрөллөрө үһү.
Дьон кэпсээнин сурукка тистэ
Дмитрий ИВАНОВ.
