Кини, бастатан туран, тапталлаах ойох, ийэ, эбэ, дьүөгэ... Ол эрэ кэннэ ырыаһыт, артыыс... диэххэ сөп буолуо. Бүгүн биһиги кинини атын өттүнэн арыйабыт. Учуутал, уһуйааччы, дизайнер уонна муударай дьахтар. Төһө даҕаны үбүлүөйдээх күнэ буоллар, Екатерина Борисовна быыс булан эрэдээксийэҕэ кэлэн, атах тэпсэн олорон ирэ-хоро сэһэргэстибит.
– Екатерина Борисовна, бастатан туран, “Кыым” хаһыат кэлэктиибэ уонна ааҕааччыларын ааттарыттан, үбүлүөйдээх төрөөбүт күҥҥүнэн эҕэрдэлиибин! Эһиги дьиэ кэргэн бары да киэҥник биллэр дьоҥҥут, онон кимҥитин-туоххутун хатылыы барбаппыт. Бүгүҥҥү кэпсэтиибит эн эрэ тула буолуо. Эйигин ырыаһыт, артыыс быһыытынан бары да билэбит. Бу сырыыга хайдах эрэ атын өттүнэн арыйбыт киһи диэн санаалаахпын.
– Дьэ эрэ...
Уһуйааччы, учуутал оруолугар...
– Сыанаҕа тахсан туох да кыһалҕата суох ыллыы сылдьыбыт артыыс киһиэхэ учууталга, уһуйааччыга кубулуйуу туох уратылааҕый, уустуктааҕый?
– Урут кэнсиэрдэргэ ыҥырыллан ыллыыр, бэйэбит ырыабытын чочуйар, айар эбит буоллахпытына, билигин оҕолор куоластарын туруорабыт, тональностарын көрөбүт, муусуканы сатаан истэллэрин чочуйабыт, фонограммаҕа устабыт, сыанаҕа туттары-хаптары үөрэтэбит. Ситинник хас биирдии оҕону чочуйан таһаарабыт, күннэтэ күүскэ үлэлиибит. Биир тылынан “уустук” диэххэ сөп... Ол гынан баран, бу санаатахпына оҕолору уһуйуу, үөрэтии Алексей Васильевич биһикки үөһэттэн ананан кэлбит аналбыт эбит. Бастаан утаа эрэ уустугурдубуппут буолуо, билигин хайа муҥун, үөрэннэхпит даҕаны дии. Манна, бастатан туран, оҕо дьоҕурун, ис кыаҕын таба көрүөххэ-истиэххэ наада.
– “Сырдык сүүрээн” диэн оскуола оҕолорун дьарыктыыр айар устуудьуйа үлэлэппиккит хаһыс да сыла.
– Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Доҕордоһуу дьиэтин иһинэн устуудьуйа тэринэн үлэлээбиппит номнуо 20-чэ сыл буолла. Сүүрбэччэ сыл тухары баһаам оҕону дьарыктаатахпыт. Уонча оҕобут идэлээх ырыаһыт, мусукаан, уопсайынан, култуура эйгэтигэр сыстан үлэлии сылдьаллар диэн бэлиэтээн этиэххэ наада. Онтон сорох оҕолорбут, төһө да атын эйгэҕэ бардаллар, ырыаны дууһа кыната гынан илдьэ сылдьаллара да хайҕаллаах буоллаҕа. Оҕолорбутун дьарыктаан баран, отчуоттуур кэнсиэр хайаан даҕаны тэрийээччибит. Кэнсиэрбит таһынан икки бырайыактаахпыт. Оҕолорбут биир бэйэлэрин төрөппүттэрин, аймахтарын уонна биллэр ырыаһыттары кытары тахсан ыллыыллар. Бу иккиэн тус-туһунан бырайыак.
– Эн манна дьарыктааччы быһыытынан сылдьаҕын дуу, салайааччы дуу? Бу эһиги чааһынай устуудьуйаҕыт дуо?
– Суох, чааһынай устуудьуйабыт буолбатах. Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин иһигэр киирэн үлэлии сылдьабыт. Эмиэ эһиги курдук хамнастаах үлэһиттэрбит. Хата, үлэлээбиппит бастакы сылыттан тыйаатыр итэҕэлин, үчүгэй сыанабылын ылан, үлэлиир усулуобуйабытын барытын оҥорон биэрбиттэрэ. Анал кэбиниэттээхпит, бэлэмнэнэр хостоохпут, аппаратуралаахпыт, кэнсиэрдиирбитигэр уопсай улахан сыана бэлэм. Наһаа үчүгэй усулуобуйа буолбатах дуо?! Дьарыктааччы быһыытынан оҕолору кытары күннэтэ мин көрсөбүн. Алексей Васильевич дириэктэрбит. Нэдиэлэҕэ хаста даҕаны дьарыктанабыт. Оҕолорбут куонкурус бөҕөҕө кытталлар, миэстэлэһэллэр. Биһиги бэлэмниибит уонна төрөппүккэ туттаран кэбиһэбит. Атын салайааччылар курдук сырса сылдьыбаппыт.
– Тоҕо? Биир үксүн, уус-уран салайааччылар бэйэлэрэ илдьэ сылдьыахтаахтар буолбатах дуо?
– Бастакы сырыыбытыгар оннук батыһан тиийбиппит. Онно улуустан кэлбит уус-уран салайааччылар, биһигини көрөн, олох “куһаҕан буолбуттара”. “Бачча биллэр дьон бэлэмнээбит оҕолоро бастыыллара биллэр буоллаҕа” диэбит курдук эппиттэрэ. Онтон ыла бэйэбитинэн барбат буолбуппут. Биллэр дьон буоллубут да, дьарыктаабыт оҕолорбут хайаан даҕаны “по блату” миэстэлэһэллэр эбит да диэхтэрин баҕараллара буолуо. Уопсайынан, ордук санааһын, сэнэнии хайаан да баар буолар эбит. Ол иһин төрөппүттэр бэйэлэрэ илдьэн кытыннараллар.
– Оҕо дьоҕурун көрөн ыларгыт буолуо?
– Оннук бөҕө буоллаҕа. Сорох төрөппүттэр оҕолоро дьоҕура суоҕун үрдүнэн биэрэ сатааччыллар. Дьарыктаах буоллун эрэ диэн. Ханнык баҕарар төрөппүт оҕотугар үчүгэйи баҕарарын өйдүүбүт эрээри, ол оҕоҕо төһөлөөх охсуу буолуой?! Ылыммат оҕо төрүт ылыммат ээ. Бастаан кастиннаан, оҕо дьоҕурун быһаарабыт. Олох ыллаабат дии санаабыт оҕолоро муусуканы сатаан истэн ыллыыр буоллаҕына “дьэ, бу оҕо барсар” диэн буолар. Оттон сороҕор төрүт муусуканы истибэккэ мээнэнэн ыллыыр оҕолор баар буолаллар. Ол оҕо барахсан сордоно сатаан баран бүтэһигэр, бэйэтин намыһахтык сананыан, сэнэниэн, устунан уйулҕата да алдьаныан сөп. Ол иһин төрөппүттэргэ быһааран этэ сатыыбыт.
– Ханнык баҕарар учуутал, оҕо дьоҕурун эрэ буолбакка, кыаҕын, уйулҕатын эмиэ көрөр буоллаҕа.
– Оҕо инники баҕатын ханнаран кэбиһиэххэ сөп. Бэйэбинэн холобурдаан эттэхпинэ, мин оҕо сылдьан төрүт кыайан уруһуйдаабат этим. Уруһуйдата сатаан мөҕө-мөҕө уруок кэнниттэн хаалларалларыттан сылтаан, ол биридимиэти олох абааһы көрбүтүм. Наһаа оннук абааһы көрүөхпэр диэри охсуу ылбатаҕым буоллар, баҕар, идэтийбит модельер, дизайнер буолуом этэ. Уруһуй, чэрчиэнньэ диэни истэ-истэ куһаҕан буолар этим. Син биир ол курдук буоллаҕа.
Дьиэ ис эйгэтин дьахтар оҥорор
– Дизайнер диэбиккэ дылы, эн инстаграмҥа сирэйгиттэн көрдөххө, дьиэҕин уурбут-туппут курдук киэргэтэргин, ону-маны эспэримиэннииргин, “иккистээн тыынныыргын” сөбүлүүгүн аҕай быһыылаах.
– Дьэ, итиннэ мин дууһам сытар. Урут-уруккуттан бэйэм дьиэбин, кэлин оҕолорум дьиэлэрин эмиэ, өрөмүөннүүллэригэр ис бараанын толкуйдааччыбын. Өҥө-дьүһүнэ хайдах буоларын, туох истиили тутуһарбын, ханан тугу уларытан биэрэрбин барытын ымпыгар-чымпыгар тиийэ көрөбүн. Төһө да сатаан уруһуйдаабат буолларбын, барытын харахпар ойуулаан көрөбүн. Аны туран, биир кэм буолары төрүт ылыммаппын, салҕан барабын. Ол иһин дөрүн-дөрүн уларытарбын-тэлэритэрбин, аһыыр остуолбун сервировкалыырбын астынабын. Онуоха иһиппин-хомуоспун сыаналаах маҕаһыынтан атыылаһа-атыылаһа уларыта сылдьар баай буолбатахпын. Бары дьахталлар кэриэтэ “Хозмаркет” курдук маҕаһыыннартан удамыр сыанаҕа атыылаһабын. Бүгүҥҥү бырааһынньыктааҕы остуолум хайдах буолуохтааҕын ол-бу кыра салпыакканан, ыскаатарынан, сибэккинэн киэргэтэн, өҥүн-дьүһүнүн уларытан-тэлэритэн биэрэбин. Оччотугар биир кэм буолбат, кэм туга эрэ уларыйбыта харахха быраҕыллар. Дьиэ иһинээҕи сылаас эйгэни, киэргэтиини, тупсарыыны хаһаайка оҥорор.
– Бэл, Тыымпыга баар дьиэҕитин саҥалыы өрөмүөннээн оҥорбут этигит.
– Киһи бэйэтин илиитинэн тутан-хабан оҥорон, сылаас тыынын биэрдэҕинэ, хайдахтаах да дьиэ тупсар ээ. Тыымпыга Алеша төрөөбүт дьиэтэ барахсан “кырдьан” самначчы түспүтүн, тиийэн акылаатын уларытан, өрөмүөннээн саҥардан биэрбиппит. Дьиэ ис бараанын бэйэм көрүүбүнэн дизайннаабытым, оҥорбутум. Билигин хаһааҥҥытааҕар да тупсан “аныгы истииллээх” дьиэ буолан турар. Сайын тиийэн сайылыыбыт. Кыһынын анараа аттыбытыгар олорор Алеша быраатын оҕолоро олороллор.
Ойох хаһан баҕарар эрин өйүөхтээх
– Бүгүҥҥү кэпсэтиибит дьахтар ис туругун, бүөм санаатын арыйыахтаах диэн сэрэтэбин. Хас ыал аайы киҥир-хаҥыр саҥарсыы, кыҥкыйдаһыы, кыыһырсыы баар буолааччы. Эһиэхэ да баара буолуо дии саныыбын. Ким урут эйэлэһээччиний?
– Дьэ, чахчы, үгүс ыал ити мөкү өрүтү тумна хаампат быһыылаах. Оһуоба саҥардыы холбоһон майгыларын билсэ сылдьар дьон хайалара да иннилэрин биэрбэккэ, кыраттан кыыһырсар адьынаттаах буолаллар. Биһиги даҕаны эдэр эрдэхпитинэ, кыраттан өйдөспөккө тыл-тылга киирсибэппит баар бөҕө буоллаҕа. Мин кыыһырдахпына, өһүргэннэхпинэ, саҥарбат буолан хаалааччыбын. Өһөспөр өргө диэри да оннук сылдьыахпын сөп. Хата, Алеша бастакынан эйэлэһэргэ тыл көтөҕөн, аргыый аҕай кэлэн кууһан, сыллаан ыллаҕына, мин да бэттэх кэлэр буоллаҕым. Билигин сааһыран баран кыыһырсыбаппыт да быһыылаах. Хайыы үйэ бэйэ-бэйэбитин биллэхпит. Били, эппиккэ дылы, тыл быһаҕаһыттан, харах көрүүтүттэн өйдөһөбүт. Киһи өһүргэниэн да курдук саҥаран кэбистэҕинэ, уруккум курдук өрө биэрбэппин, күлэн кэбиһэбин. Эбэтэр бэйэтин хаадьылыыр тэҥинэн хардарабын. Ситинник хаадьылаһар дуу, тыытыһар дуу турукка кубулутан кэбиһэбит. Чахчы, тылга киирсэн саҥарсыахтааҕар итинник хаадьылаһыы ньыматын тутуһар быдан ордук быһыылаах.
– Кэргэҥҥин төһө эрэнэҕиний? Биирдэ эмэ кэлэппитэ, атаҕастаабыта диэн баар дуу?
– Дьиҥэ, биһиги эйгэбитигэр “соблазн” баар бөҕө буоллаҕа. Эдэр сылдьан мээнэ сылтаҕа суох күнүүлэспитэ буолар этибит. Ол гынан баран ити чааһыгар Алексей бэрээдэк бөҕө киһи. Киһи эрэнэр киһитэ. Хаһан даҕаны өйбөр кэргэним ханна эрэ, кимниин эрэ сылдьара буолуо диэн күнүүлүүр, уорбалыыр санаа киирбэтэҕэ. Мин төбөбөр эмиэ атын эр киһиэхэ ымсыырыы, умсугуйуу туһунан биирдэ даҕаны охсуллан да ааспатаҕа.
– Туох кистэлэ кэлиэй, эр дьон айылҕаларынан да туора хаамар түгэннэрэ баар буолааччы. Ол туһуттан төһөлөөх ыал икки аҥыы барбыта буолуой?! Уопсайынан, итинник түгэҥҥэ дьахтар бырастыы гыныахтаах дуу, суох дуу?
– Бу ыйытыкка ылбычча киһи биир тылынан кыайан этэн кэбиспэт. Маннык буолуохтаах диэн этиллибэт, быһаарыллыбат, туочука туруоруллубат. Дьахтар бэйэтэ ол быһыы-майгы түгэниттэн көрүөхтээҕэ буолуо. Мин тус бэйэм итинник мөкү түгэҥҥэ түбэспэтэх буолан, бу сөп, ити сыыһа диир кыаҕым суох.
– Эһиги ыалга аҕа баһылыккыт – кэргэниҥ, ол тута өйдөнөр уонна көстөр. Оттон сорох дьахтар ордук баһылыыр-көһүлүүр оруолу тутан, эр киһитэ үлэлиэхтээх, баһылыахтаах хаһаайынныы моһуонун суох оҥорон кэбиһэр. Эн маны туох дии саныыгыный? Дьахталлар, чахчы, арыт наһаалыыбыт дуу, хайдах дуу?
– Эр киһи да, дьахтар да аҥаардас умайа сылдьар тапталынан эрэ муҥурдаммакка, бэйэ-бэйэлэрин кыратык да сыаналыыр, убаастыыр буоллахтарына, дьиэ кэргэн иллээх-эйэлээх буолар дии саныыбын... Биллэн турар, бастаан таптаһан, хайҕаһан кэргэннии буолаллар. Онтон бииргэ олорон дьиэтээҕи түбүккэ түстэхтэринэ, күннээҕи кыһалҕаҕа ыллардахтарына, таптал барахсан улам уостан, симэлийэн да барар буоллаҕа эбээт... Бу манна дьэ ити этэр өйдөһүүбүт, убаастабылбыт, сыаналааһыммыт тиийэн кэлэр. Бэйэ-бэйэни тэптэрэн биэрэн хайҕаһан, киэн туттары биллэрэн... Барыта кыраттан саҕаланар буоллаҕа. Күннээҕи олоҕу тэҥҥэ кэпсэтэн, үллэстэн, сонун-нуомас атастаһан, аахпыт кинигэни, көрбүт киинэни ырытыыттан... Манна дьахтар оруола олус улахан дии саныыбын. Ханнык баҕарар дьахтар, этэргэ дылы, бэйэтэ да билбэтинэн, ийэ айылҕатынан ону тобулар кыахтаах. Эр киһитин сэмээр эргитэр-урбатар кыахтаах. Ол да иһин “жена шея” диэн эрдэхтэрэ.
– Кэргэнниилэр бэйэ-бэйэлэригэр тапталлара сойдоҕуна арахсарга эрэ тиийэллэр диэн өйдөбүл баар. Эн маны туох дии саныыгыный?
– “Одна голова хорошо, а две лучше” диэн эмиэ мээнэҕэ этиллибэтэх өс хоһооно баар дии... Дьиэ кэргэн бэлиитикэтин, тутулун, ис эйгэтин икки төбө тэҥинэн ситэрсэн-хоторсон оҥороллор дии саныыбын. Дьахтар мэйиитэ “стерео” барытын ырааҕынан эргитэн, ойуулаан көрөр. Эр киһи ситиһиитин, түһүүтүн-тахсыытын, кыайыытын-хотуутун дьахтар оҥорор дии саныыбын. Кини кэмигэр сүбэлээн, хайҕаан, убаастаан, сыаналаан биэриэхтээх. Оҕолоругар бэйэтин холобурунан ону көрдөрүөхтээх, иҥэриэхтээх. Эр киһитин кытта тэҥҥэ биир кэккэҕэ туруохтаах, үрдүк да, намыһах да буолуо суохтаах. Туохтан эмэ киҥэ-наара холлон эбэтэр кыратык “амсайан” кэлбит буоллаҕына, кырдьык, тылын үрдүгэр түһэрэн тоһуйара табыллыбат буоллаҕа. Кэмигэр саҥата суох хаалыы бэйэтэ туһунан муударас. Хайа-хайалара “мин бэрпин, мин эрэ эппитим сөп” диэн буолбакка, “былааһы” былдьаспакка, дьахтар мындыр, били “стерео” өйүнэн дьиэ кэргэн сылаас эйгэтин оҥоруохтаах. Икки төбө сүбэтэ, кыаҕа элбэҕи кыайар, ситиһэр. Эр киһигин дии, эн табыгас буолуохтааххын диэн буолбакка, иккиэн икки өйүнэн.
– Эр киһи ойоҕор интэриэһэ сүппэтин, таптала умуллубатын диэн тугу гыныахтааҕый?
– Мин санаабар, дьахтар лиичинэс быһыытынан сайдан иһиэхтээх. Бэйэтэ туһунан дьарыктаах, үгэстээх, көрүүлээх, санаалаах, этиилээх буолуохтаах. Кэргэнигэр интэриэһинэй өттүттэн көстүөхтээх. Ону таһынан кэрэ дьахтар буоларын хаһан да умнуо суохтаах, хайдахтаах да балаһыанньаҕа бэйэтин сэбэрэтин, таҥаһын-сабын, быһыытын-таһаатын көрүнэ сылдьыахтаах. Кылаабынайа бэйэтин бэйэтэ таптыахтаах, үрдүктүк тутуохтаах, сыаналыахтаах. Оччоҕо эрэ кэргэнигэр бэйэтин убаастатар, таптатар буоллаҕа.
– Эн соҕотохсуйаргын төһө сөбүлүүгүнүй?
– Дьэ, саас аайы кэргэним тыаҕа үүтээнигэр кустуу, бултуу бардаҕына, ''соҕотохсуйабын''. Ол гынан баран бэйэ-бэйэттэн кыратык тэйсэн ''сынньана'' түһүү хайаан да наада быһыылаах. Алешам үүтээнигэр бардаҕына, дьэ, мин дьиэм иһин уларытарым, кырааскалыырым киирэр. Бу чааһыгар көҥүл буолабын. Ким да миигин аралдьыппат, тыыппат. Кыһыны быһа төбөм иһигэр иитийэхтии сылдьыбыт былааммын таспар таһаарабын. Дьиэбин араастаан уларытарбын-тэлэритэрбин наһаа сөбүлүүбүн. Дьыбааммын, ороммун миэстэлэрин уларытан, сыҕарыттаран оҕолорбун ''сордуубун''. Онон Алешам үүтээниттэн кэлэригэр ''обновленнай'' киһи көрсөбүн. Эбиитин ханан тугу саайтарыахтаахпын, тугу уһаннарыахтаахпын барытын ''былааннаан'' тоһуйабын. Хата, Алешам үөрэнэн хаалан, утарылаһа барбат.
Сирэй көрсөн кэпсэтиини бары да суохтуубут...
– Билигин биллэр дьон инстаграмҥа олохторун барытын кэпсииллэрин, көрдөрөллөрүн туох дии саныыгыный?
– Дьон санаатыгар оннук ини. Дьиҥэ, кинилэр даҕаны быстар быһаҕаһын эрэ кэпсииллэрэ буолуо дии саныыбын. Олоччу барытын аһаҕастык ууран биэрбэттэрэ чахчы. Мин, холобур, ыйга биирдэ инстаграммар дьоҥҥо, баҕар, наадалааҕа буолуо, баҕар, туһаныахтара дии санаабыппын эрэ угабын. Кыратык сүбэлээн-амалаан, санаа атастаһан биэриэхпин сөп. Сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри бүүс-бүтүннүү олохпун бүтүннүү көрдөрдөхпүнэ, киһи аатыттан ааһар буоллаҕым. Онто да суох билэн олордохторо. Бу эмиэ кэпсии олордоҕум дии. Син биир ол курдук, баҕар, эмиэ санааларын аһаҕастык этэллэрэ буолуо.
– Хас биирдии киһи санаатын үллэстэр, сүбэлэһэр-амалаһар чугас доҕоттордоох буолар. Эһиги чугас доҕотторгут кимнээҕий, кинилэри кытары төһө көрсөҕүтүй?
– Дьиҥэ, билсэр, алтыһар, көннөрү табаарыстаһар дьоммут элбэхтэр бөҕө буоллаҕа. Эдэр дьон уопсайга, сэргэстэһэ турар хосторго олорон, эн-мин диэн бодоруһан, төттөрү-таары сыбыытаһан, оҕолорбутун хардары-таары көрсөн, көмөлөсүһэн, хампаанньанан көр-нар, бырааһынньык бөҕө буолан кэллэхпит. Үлэбитинэн бииргэ алтыһан үлэлээбит, чугастык алтыспыт дьоммут эмиэ элбэхтэр. Ол эрээри эдэр эрдэхпититтэн Мохначевскайдары кытары ыкса доҕордоспуппут. Иннэлээх сап курдук бииргэ сылдьарбыт. Алексей Володялыын, мин Валябын кытары. Хомойуох иһин, Володябыт олохтон туораабыта, Валябыт (Валентина Чиркова) хоту улууска баран үлэлээбитэ үс сыл буолла.
– Билигин сүрдээх уустук кэм. Чугас дьоҥҥун да көрсүөххүн туттунаҕын. Эһиги дьон болҕомтотун ортотугар сылдьан баран, эмискэ бэйэҕит бэйэҕитигэр хаалаҕыт. Илэ алтыһаргын, көрсөн кэпсэтэргин төһө суохтуугунуй?
– Дьэ, дьаабы олох кэлэн турар. Былырыын өссө кэнсиэр, ол-бу тэрээһин бобуллан турар кэмигэр, дьэ чахчы, ыарахан этэ. Тууйуллан өлө сыспыппыт. Билигин кэм, хааччахпыт кыралаан өһүллэн, култуурунай тэрээһин онон-манан ыытыллар. Ол гынан баран урукку курдук дьиэнэн төттөрү-таары ыалдьыттаһарыҥ ыарыы баарын тухары тохтуур чинчилээх. Бэйэҥ дьоҥҥун, аймахтаргын да кытары көрсөрүҥ кутталлаах курдук. Хата, бассаап, фейсбук, инстаграм баар буолан, син төлөпүөнүнэн алтыһа, билсэ олоробут. Урут хас бырааһынньык аайы аймахтаргын кытары көрсөр эбит буоллаххына, билигин сылга биирдэ-иккитэ улахан эрэ бырааһынньыктарга көрсөҕүн. Сирэй көрсөн, атах тэпсэн олорон кэпсэтэрбитин, сэлэһэрбитин, ама, ким ахтыа суоҕай?! Илэ көрсөн кэпсэтии хаһан баҕарар үчүгэй буоллаҕа. Киһи ис-иһиттэн аһыллан, иэйэн кэпсэтэр.
– Хааччах, харантыын кэмигэр элбэх киһи дьоҕура арыллыбыт үһү. Бэл, сорох биллэр дьон ас астаан атыылыыллар. Эн тугунан эмэ дьарыгырдыҥ дуу?
– Суох. Мин туох да талааным арыллыбата. Эдэр эрдэхпиттэн кыайан иистэммэппин, тимэх да сатаан тикпэппин (күлэр)...
Дьахтар дьоло – дьиэ кэргэнигэр
– Оҕолоруҥ олохторугар төһө орооһоҕунуй?
– Олох орооспоппун. Оҕолорбут холбоһон ыал буолалларыгар биһиэхэ олорбуттара. Бастаан улахан уол кэргэнин кытары олорбута. Кинилэр туһунан барбыттарын кэннэ кыра уол кэргэнин кытары олорбуттара. Бастакы сылбытыгар чуҥнаһыы барбыта быһыылааҕа. Кийиит да соччо чугаһаабат, мин даҕаны кэтээн көрөбүн. Ордук хос тугу даҕаны саҥарбаппыт. Онтон улам ыаллаһан, чугасаһан барбыппыт. Улахан ыалларбыт үөрэнэр кэмнэригэр бастакы оҕолорун иккиэннэрин бэйэбит көрбүппүт. Онон биһиги оҕолообут, ииппит сиэннэрбит буолаллар. Кыра уолум аах бастакы оҕолорун эмиэ көрсүбүппүт. Икки кэнники сиэннэри бэйэлэрэ көрдүлэр. Улахан сиэммит билигин сүүрбэлээх. Оҕолорум, сиэннэрим хас өрөбүл аайы кэлэ тураллар. Дьэ, онно дьиэ кэргэн эбиэтин тэрийэбит, ахтыспыт дьон быһыытынан ирэ-хоро сэһэргэһэбит, былаанныыбыт.
– Кийииттэргин тута бэйэҕэр чугаһаппытыҥ дуу?
– Кийииттэрбин тута сөбүлээбитим. Билигин миэхэ чугас дьүөгэлэрим курдуктар. Туох эмэ санааҕа ылларбыт буоллахпына, бастакынан кинилэр билэллэр.
– Тыымпыга бардаххына “куорат мааны даамата” буолан бүтэр буоллаҕыҥ?
– Былааппытын баанан кэбистибит да тэбис-тэҥҥэ оттуу барабыт, ынах ыаһабыт. Урут оннук этэ. Билигин олохпут сайдан, тиэхиньикэ элбээн, үксүн эр дьон бэйэлэрэ сылдьаллар. Дьахталлар сир астыыбыт, дьиэҕэ ас, өйүө бэлэмнээччинэн хаалабыт. Сайын эр дьон сотору-сотору балыктыыллар. Биһигини, чүөчэлэри, биирдэ эмэ илдьэ бараллар, дьэ онно тиийэн сынньана, аһыы, сөтүөлүү таарыйа тэҥҥэ балыктаан кэлэбит.
– Дэриэбинэ олохтоохторо соччо сонургуу көрбөттөрө, бары үөрэннэхтэрэ да буолуо.
– Оннук буоллаҕа дии. Эдэрбититтэн быһа көрөн-кэпсэтэн кэллэхтэрэ. Дэриэбинэ биир саамай мустуулаах сиригэр лааппыга тиийдэххэ: “Кэтириис, кэлбит эбиккит дуу? Куоракка туох сонун-нуомас баар?”– диэн ыйыталлар. Биирдэ кэпсээбитиҥ кэннэ бүттэ, иккиһин ону-маны ыйыппаттар.
– Сайын аайы тыаҕа сайылыыргытын ордороҕут быһыылаах дии, соҕуруу муораҕа баран сынньанааччыгыт дуу?
– Сайын хаһан даҕаны соҕуруу барбаппыт. Бэйэбит кылгас сайыммытыгар дэриэбинэҕэ баран, астына-дуоһуйа оттоон, сир астаан сайылыыбыт. Кыһыҥҥы уһун өрөбүллэргэ соҕуруу көтөөччүбүт. Тоҕо эрэ мэлдьи Тайылааны ордорон барааччыбыт. Билигин ыарыы баар кэмигэр тохтуу сылдьабыт, эһиил эҥин арыычча намыраатаҕына барыахпыт.
– “Дьахтар хараҕа хаһан да туолбат” диэни хайдах ылынаҕыный?
– Хайдах да ылыммаппын... Мин бэйэм, кэргэним туох кыахтаахпытын билэбин, онтон ордукка тууһугурбаппын. Бэйэбэр сөп буолар, кыайан толорор ыра санааларбын сыал-сорук оҥостобун. Туолар сыалы туруорунабын. Кэргэммиттэн ''Ыйы ылан кулу'' диэбэппин...
– Дьахтар дьоло диэни хайдах ылынаҕыный? Билигин “толору дьоллоох дьахтарбын” диэн этэҕин дуо?
– Дьахтар дьоло дьиэ кэргэнигэр таптала, аттыгар баар дьоно-сэргэтэ. Олоҕум барахсан араас тургутууларын кэргэмминиин иккиэн тэҥҥэ үллэстэн кэллэхпит... Оҕолорум, сиэннэрим этэҥҥэ сылдьаллара, киһи-хара буола сатыыллара – барыта мин олоҕум, мин дьолум! Алешабыныын эн-мин дэһэн, сарсыарда чуумпутук да чэйдии олорорбут – мин дьолум! Кэргэммэр бүк эрэнэрим – мин дьолум! Бииргэ төрөөбүттэрбит иккиэммитин ытыктыыллара, өрө туталлара – эмиэ мин дьолум! Үлэбитигэр ситиһиилэрбит – мин дьолум!
– Чахчы даҕаны, аттыгар эрэллээх эркиниҥ, оҕолоруҥ, сиэттэриҥ, аймах-билэ дьонуҥ баалларыттан, кинилэр эйигин муҥура суох таптыылларыттан, ама, хайа дьахтар, “толору дьоллоохпун диэ суоҕай?! Өссө да дьол кымыһын ыймахтаа, тапталлаах ырыаһыппыт!
