Саха Өрөспүүбүлүкэтин суолга-иискэ эппиэттиир салаата Бүлүү умнаһын улуустарыгар айанныыр соҕотох, арыый да удамыр сыананан дьону таһар таксыыларга туох баар ыарахан боппуруоһу – суол күчүмэҕэйдэрин аҥардастыы сүктэрбитэ манныкка тиэртэ.
Холобур, мииринэйдэр, ленскэйдэр, удачнайдар, Дьокуукайга диэри сөмөлүөппүт айанын сыаната 21 тыһыынча солк. Айан олус ыараан, таксыы өҥөтүнэн туһанарга күһэллэбит.
Таксыылар күнтэн күн аҕыйыы тураллар. Биричиинэтэ – бэнсиин уонна дизельнай уматык ыарааһына, араас түһээннэр, паромнар сүгүн туораппакка эрэйдээһиннэрэ, күргэлэр суохтара, понтуоннар алдьаныылара.
Хомойуох иһин, таксыы сулууспаларын өттүттэн айаннааччыга сыһыан биллэрдик мөлтөөтө. Таксыыстар Мииринэй куоратыттан Сунтаарга айаннаары сорунар дьону хааллараллара элбээтэ. Айаннааччыларга көнөтүнэн “Дьокуускайдыыр дьону эрэ ылабыт. Чугас барааччылар эрийимэҥ. Дьокуускайга диэри айаннааччыбытын олордор миэстэбит суох!” дииллэр.
Сорох иҥсэлээх таксыыстар Мииринэйтэн Сунтаарга диэри “биэс тыһыынчаны төлүүр буоллаххына эрэ толкуйдуохпут, баҕар ылыахпыт, баҕар суох” диэн тыллаахтар. Аны туран, Мииринэйтэн чугас сытар улуустарга айанныыр дьону ылбат, хаалларар кэмэлдьилэрин бэйэлэрэ да чарааһаабыт таксыы сулууспаларыгар барыларыгар соҥноотулар.
Социальнай ситимнэргэ, Интэиниэккэ бэйэтин куруук арбанан, уруһуйданан аҕай биэрэр таксыы “сулууспата” Сунтаар улууһугар аҕатын көмө бараары көрдөспүт киһини атаҕастабыллаахтык хаалларбыта. “Инбэлииппин, бука диэн ылыҥ” диэн ааттаспыт киһиэхэ Мииринэй уонна Дьокуускай икки ардыларыгар сылдьар хас да таксыы сулууспалара кыккыраччы аккаастаабыттара. Бу маннык быһыылары инникитин харса суох борокуратуураҕа үҥсэн иһиэххэ наада эбит. Таксыы суоппардара киһини кытары сүгүн кэпсэппэттэр, төлөппүөннэригэр хаһан да бүппэт муусука холбоон кэбиһэллэр, эбэтэр «абонент не доступен» диэни эрэ истэҕин. Аны айаҥҥар таксыы билиэтин биэриэхтэрэ дуо? Саараама. Мииринэйтэн Дьокуускайдыыр айан олус эрэйдээх. Ол курдук илин-арҕаа диэки айаннааччы лаппа элбээн, Мииринэйтэн Дьокуускайдыыр таксыылар төрүт кыаммат буоллулар. Аны туран, Дьокуускайга айаннааччы үгүс таксыылар бэрээдэктэрэ мөлтөх буолааччы. Холобур, Мииринэйгэ таксыылар дьону тоҕус чаастан ыла хомуйталаан баран, эбиэккэ биирдэ Дьокуускай диэки айанныыллар. Оҥоһуллубатах дьыалалара бу элбэҕин! Аны аанньа утуйбакка сылдьаллара өтө көстөр. Харахпыт кып-кыһыл. Дьэ уонна хайдах бачча ыраах элбэх киһини илдьэллэр?! Мииринэйтэн хойутаан туруналлар уонна парому баттаспатыбыт диэн куоһур оҥостуу бөҕөтө. Хаста Үөһээ-Бүлүү утары хоннорбуттарын ааҕан сиппэккин. Оттон парому баттаспаккытын билэ-билэ кэмигэр утуйуҥ, эрдэ туруҥ ээ. Оннук хойутаан Мииринэйтэн хоҥнон баран, айанньыттарын Кириэстээх, Сунтаар, Устье, Ньурба чайнойдарыгар букатын да аһаппакка, хам аччык тиэйэ сылдьааччылар. Холобур, саахар диабеттаах киһи, булгуччу чайнойга үссэниэн наада. Оннук гымматаҕына ыарыытын тиһигэ киирэр. Араас ыарыылаах дьон баар. Ол иһигэр бүөр-быар, сүрэх, уйулҕа ыарыһахтар. Бу дьон сылаас, саахардаах чэйи булгуччу иһиэхтэрин наада. Эн ыалдьаргар таксыыстар төрүт кыһаллыбаттар. Аны туран айанньыттарга сыһыаннара хаҕыһын, куруубайдарын! Биир эмээхсин суоппардарга туһулаан тугу эрэ этинээхтээбитигэр таксыыс “эмээхсиээн, сөбүлээбэт буоллаххына бэйэҥ массыыналан!” диэн ордоотообутугар, “солбуйааччы суоппара” солуута суох күлэн алларастаабытыгар кэлэйэ, хомойо санаабытым. Доҕолоҥ, торуоскалаах эмээхсиҥҥэ кэрээниттэн тахсыбыт киһи эрэ итинник тыллаһыан сөп. Эбиитин кинилэр өҥөлөрүнэн туһанар дьону аһаҕастык сэнииллэрин, айанньыттары туохха да уурбаттарын билэбин. Оннооҕор айанньыттарын атын таксыыска көһөрөрө көҥүл. Айанньыттан ыйыппат, кини быраабын билиммэт толоос идэлээхтэр. Ол эрэ буолбатах. Бэрээдэкпит туруга үчүгэйэ суох. Хас да сыллааҕыта ыы-быччары дьонноох таксыыга олорон киин куораттан дойдубар айаннаан турабын. Дьокуускайтан Мииринэйгэ диэри арыгы, пиибэ ыһыктаах, түөрт турбут-олорбут уоланнаах хампаанньа олорсубута (хата кэнники олбохторго). Бу дьоммут арыгылаан, содуомнаан кутталы үөскэтэ сылдьыбыттара. Оччолорго бэйэбит да ыгыта симиллибит айанньыттар тыыммыт-быарбыт ыгыллан испитэ. Ол содуомнаах айаҥҥа арыгыларын чаана төбөлөрүгэр тахсан, сагдаччы сачайбыт эристииннэр лахсыырдара таксыы салонун толорбута. Кэккэлэһэ айаннаһан испит дьоннорун эмиэ арыгылатан, аһатан-сиэтэн барбыттара. Аны арыгы маҕаһыыныгар булгуччу тохтотоллор. Таксыыстар ким эмэ таһырдьа тахсаары көрдөстөҕүнэ сороҕор истэ да барбакка көтүтэ турааччылар. Эбэтэр кырдьаҕас дьон ыарытыйан аптеканы ыйыттахтарына соруйан истибэтэҕэ буолааччылар. Оттон бу арыгыһыт хампаанньаҕа суоппардар элэккэйдэрэ, сымнаҕастара! Киһи да бэркиһиэх.Ол итирикситтэр “чэйдээһиннэрэ” Горнай кыраныыссатыгар тиийбэккэ да сылдьан саҕаламмыта. Бүлүү умнаһын биир улууһун киинигэр тиийиибитигэр, массыынабыт алдьанан автомастарыскыай өҥөтө наада буолбута. Массыыналарын айанныах иннинэ да көрүммэттэр. Ол кэмҥэ били итирикситтэрбит чайной остуолун тилэри киэптээн, тото арыгылаабыта. Салгыы сөп буолбут дьону кытары айаннаатахпыт дии. Ол тухары таксыыстартан биир да сэмэ иһиллибэтэҕэ. Оннук ампаалыктанан, сорох итирбит табаарыстар салон иһигэр астарын тобоҕун өҕүйбүттэрэ, дьон суумкаларын, таҥастарын марайдаабыттара, амырыын сыт турбута. Ааны аһаллара-сабаллара, таһырдьа тахсаллара үксээбитэ. Өлүү түбэлтэлээх аан таһыгар кыра оҕолоох дьахтар олороохтообута. Ол дьахтар сэмэтин истэн да бэрт. Итирэн баран сүгүн айанныахтара дуо?! Эдэр айанньыт кыргыттарга иҥээҥнээһин, килиэр-малаар көрүү, өҥнөнүү, кинилэр эрэ баалларын курдук даххаһыйыы...Аны утуйуохтара баара дуо! Дьэ бу эрэттэр чуҥкуйан, босхо арыгыласпыт саҥа доҕордорун үрдүгэр түспүттэрэ. “Маҕаһыыҥҥа тахса сылдьыбыт бириэмэбитигэр, массыынаҕа собус соруйан хаалан суумкабытыттан харчыбытын уордуҥ”, - диэн уолуктаан турбуттара. Онно сөп буолбакка кырбаан киирэн барбыттара.
Таксыыстар онно дьэ уһуктан, туох эрэ буолаары гынна диэн массыыналарын тохтотон дьэ орооспуттара. Биир-икки саҥалаах киһи баар буоламмыт үлтү хаһыытаталаан, полицияланыах эҥин буолан суоһурҕанан дьэ арыый уоскуталаабыппыт. Ити курдук арыгы-хотуо сытынан аҥылыйбыт таксыынан алмаастаах Мииринэйгэ айаннаан кэлбиппит. Испитигэр, алдьархайдаах быһылаан тахсыбатаҕар таҥараҕа махтана санаабыппыт. Дьэ, ити курдук эрэй муҥунан Мииринэй уонна Туймаада хочотун икки ардыларыгар мүччүргэннээхтик айаннааччыбыт. Онон Дьокуускайтан Мииринэйгэ диэри ньурбалар “Аргыс” тэрилтэлэрин курдук дьону тиэйэр оптуобустары сырытыннарар уолдьаста. Түөрт Бүлүү улуустарын таһынан, Горнайы хабар, Дьокуускайтан 1200 биэрэстэ ыраах сытар, Саха сирин арҕааҥҥы үһүс бөдөҥ куоратыгар – Мииринэйгэ диэри айан суола олус уһунун учуоттуохха наада. Бу айан суолунан алмаас, ньиэп-гаас тэрилтэлэрин үлэһиттэрэ куруук айанныыллар. Сунтаартан, Ньурбаттан, Үөһээ-Бүлүүттэн, Бүлүүттэн, Кыһыл-Сыыртан, ааһа баран Дьокуускайтан, Мииринэйгэ уунан үлэлиир дьон, баахтабыыктар ахсааннара элбиир. Итинэн сибээстээн, олох сайдыытын сиэринэн, Мииринэй уонна Дьокуускай икки ардыларыгар киэҥ-куоҥ салоннаах, транковай сибээстээх, ЫБММ, полиция, суһал көмө диспиэччэрдэрин кытары холбонуулаах оптуобустар сылдьаллара – олох ирдэбилэ. Оттон дьонтон үҥсүү киирэр таксыы сулууспаларын Роспотребнадзор, прокуратура уонна былаастар болҕомтоҕо ылаллара уолдьаста.
Станислав Алексеев, Мииринэй куорат.
