Оччугуй Ботуобуйа күргэтэ 2020 сылга тутуллан бүтүө диэн эрэннэрэллэр. Хайаһар?

От ыйын ортотуттан ыла Оччугуй Ботуобуйабыт хаатыттан тахсан, понтуон сүһүөхтэрэ туура баран, ыһыллан, тимирэн, айан суол улахан харгыһа буолла.

Оччугуй Ботуобуйаны туоруур күргэ быйыл төрдүс кыбаарталтан ыла тутуллуохтаах диэн буолла. Тендер ыытыллыбыт. Бэдэрээччик көстүбүт. Миллиардтан тахса үп-харчы бу тутууга көрүллүбүт.

Ол аата тутуу боппуруоһун хамсаппыттар. Дьэ хайдах буолаллар? Тус бэйэм эрэнэр, итэҕэйэр туруктан тахсан турабын. Кэлэйбитим, хомойбутум элбэҕэ бэрт. Сэбиэскэй кэмнэргэ, үп-харчы судаарыстыба хааhынатыгар дэлэйдик баарын саҕана суоллар ситэ-хото тутуллубатахтар. Саха АССР 70-с, 80-с сылларга Амыр уобалаhын кытары холбуур АЯМ(«Амуро-Якутская магистраль») айан суолугар эрэ болҕомтотун уурбута. Кэлин бу суол (1.800 биэрэстэ) «М56» «Лена» федеральнай суол диэн буолбута. Ханна да поруомнамматтар, понтуоннамматтар, биһиги курдук хаайтаран эрэйдэммэттэр. Оччолорго Бүлүү умнаhын улуустарын суолларын букатын дьаалайа да барбатахтара. Сылы быhа тохтоло суох сылдьыhар суолу тэлиигэ Саха АССР Yрдүкү Сэбиэтэ уонна Госплан үлэлии да барбатахтар. Авиация бэтэрээ улуустарга эстэн, чээрэтэ эрэ хаалан турар. Сиринэн суолтан атын, Дьокуускайы кытары сибээстиир, арыый да чэпчэки сыаналаах айанныыр суол суох. Мииринэйи, Сунтаары холобурдуохха. Бэл диэтэр, айан суолун тутуутун бүттүүн симиэтэтигэр икки улахан туорааhыннаах сирдэргэ – Оччугуй Ботуобуйа уонна Бүлүүчээн үрэхтэригэр күргэлэри тутуу бырайыактарын киллэрбэтэхтэрэ. Инньэ гынан, бөдөҥ, дохсун Түүкээн, Чыбыыда, Танара үрэхтэрин урут эмиэ күргэлээбэтэхтэрэ. Кэлин эрэ, Чыбыыда уонна Танара муосталанан норуот абыранна ахан.Урут ону оройуоннар салалталара туруорсубатахтар.

Норуокка суол-иис тыын суолталааҕын аахса барбатах туох “тойотторо” олороохтообуттара буолла?! Ити түмүгэр, Бүлүү умнаhыгар баар үрэхтэр толору уулаах кэмнэригэр аччыгый тиэхиньикэни состорон туоратар буолбуттара. Холобур, Оччугуй Ботуобуйаны күн устата оломунан үлүгэр тиэхиньикэ тиэстэрэ. Ону состоруу «УРАЛ», «МАЗ» курдук массыыналар суоппардарыгар туох да балысхан барыhы тосхоторо. Соҕотох массыынаны туоратааччы усулуобуйатыттан көрөн 2.500 солк диэри сыана быhан туораталлара. Биир күн устата ортотунан үрэххэ кэлэн сүүсчэкэ массыына хаайтарар. Табылыннахтарына биир күн устата туоратааччыларга 200 тыhыынча солкуобайы тэбэн биэрэллэрэ! Ол эбэтэр, маннык дьарыктаах икки киhи биир ый устата ньиргиччи үлэлээтэхтэринэ, мөлүйүөнтэн тахсалыы харчыны хармааннарыгар укталлар. Бу урукку сыананан. Үлүгэрдээх элбэх харчы буолбат дуо?! Маннык туоратааhын элбэх киhини сытыйа байыппыта. Мииринэй биир сорсуннаах коммерсаана Оччугуй Ботуобуйа, Бүлүүчээн үрэхтэр бойом сирдэригэр кыра массыыналары туораталаан, Иркутскай куорат Смоленщинатыгар коттедж туттубутун, тиэхиньикэ эгэлгэтэ атыыласпытын билэбин.   Дьэ аны, үрэх син-биир хаhан эрэ уута түhэр, чычааhырар. Бу маннык чычааhаата да, кыра массыына олому батыhа ууну кэстэрэн тахсар. Оттон ол суолтан аhаан олорооччуларга төрүт барыhа суох. Ол иhин, кыбар идэлээх дьон, Оччугуй Ботуобуйа үрэх сүнньүн модун тиэхиньикэнэн күүскэ хастарар буолбуттара. Дьаама дириҥээн кыра массыыналар батыллыылара элбээбитэ. Бу түмүгэр, кыра массыыналар анараа биэрэккэ кыайан тахсыбаккалар ыксаан «Уралынан» туоратааччыга ботуччу харчы куду анньан, анараа биэрэги булар дьоллонор буолбуттара. Yрэх сүнньүн хастарааччылар түүҥҥү кэмнэргэ ороспуонньуктуу кэмэлдьилэнэн Оччугуй Ботуобуйа үрэх түгэхтэрин хастартаан аппа-дьаппа оҥортолообуттара. Yгyс туруорсуу, айдаан кэнниттэн эрэ, Оччугуй Ботуобуйаны туоратыыны торумнаан барбыттара.

Уһук Илин байыаннай инженернэй чааһыттан атыылаһыллыбыт понтуон күргэ 2011 сыл бэс ыйын 24 күнүгэр Оччугуй Ботуобуйа уутугар түспүтэ. Ону МУАД тэрилтэтэ оҥорбута. Ол понтуоммут үрэх букатын дьаратыйар кэмигэр эрэ ууруллар буолан эмиэ сатала суохтук дьон туһугар эрэйдээхтик үлэлээтэ. Оттон быйыл от ыйын ортотуттан ыла, быыстала суох ардахтар содулларыгар күүстээх сүүрүк понтуону ыһан кэбистэ.

Онон үгүс үҥсүүнэн-харсыынан да буоллун, Оччугуй Ботуобуйа үрэх күргэтин тутуутун 2018 сыл 4 кыбаарталыгар саҕалыылларын ситиһиэхпитин наада. Бу күргэ 30-ча туонна уйуктаах тыраанспардаахтары уйар кыахтаах буолара эрэйиллэр. Тоҕо диэтэххэ, мантан инньэ нефтяниктар тиэхиньикэлэрэ, атын ыарахан уйуктаах тыраанспар элбиирэ чуолкай.Бу күhүн Оччугуй Ботуобуйа туорааһыныгар дьон эрэйдэммитэ аны хатыламматын.

Оччугуй Ботуобуйаҕа күргэ тутуллан бүттэ да, Сунтаар улууһугар Кириэстээх аннынан күргэ тутулларын ситиһиэхтээхпит. Эмиэ бу курдук Yөhээ Бүлүү аннынан Бүлүү Эбэ Хотуну туоруур улахан күргэ тутулларын норуот туруорсуохтаах. Ону баара, Түүкээн да Марха да күргэлэнэ иликтэрэ хомотор. Ньурба, Сунтаар уонна Мииринэй туhаайыыларыгар айан суол, дьыл ханнык да кэмигэр уустук кэриҥнээх. Бүлүү өрүһү туорааhын элбэх. Эбэни туоратар паромнар эргэлэр, ССРС саҕаттан сылдьаахтыыллар. Элбэх тиэхиньикэни туоратар кыахтара суох. Дэлэҕэ, аҕыйах сыллааҕыта Yөhээ-Бyлyy паромуттан Мииринэйгэ айаннааччы, таһаҕас ыгыччы тиэммит «КАМАЗ» халтарыйан ууга түhүө дуо?! Дьолго, кытыгырас суоппар мүлчү туттаран хабыынатыттан ыстанан былдьамматаҕа. Үөһэ этиллибити билинэн туран, Бүлүү улуустара Дьокуускайга диэри ханна да хаайтарбакка сылы быhа айанныыр кыаҕы ылаллара уолдьаста.

Бу күргэни тутууга алмаастан,ньиэптэн киирэр үп-харчы туhанылыннын.Бүлүү Эбэни туоруур күргэлэри тутууну түөрт улуус сомоҕолоһон туруорсара эрэйиллэр! Бүлүү сүнньүгэр билиҥҥитэ онно-манна өссө көһөр санаата суох сүүс тыhыынча киhи олорор эбээт.Туруорсуохха наада!

Станислав Алексеев, Мииринэй куорат.