Дойду аэропуортарыгар Арассыыйа таһымыгар улахан кылааты киллэрбит улуу дьон аатын иҥэриигэ куоластааһын бара турар. Мин ол хаамыыны сэмээр кэтээн көрдүм , бэйэм санаабын этэрим дуу , эппэтим дуу диэн кэтэмэҕэйдэнним.
Биир үксүн М.Е Николаевка уон сыл көмөлөһөөччүнэн үлэлээбитим мэһэйдээтэ быһыылаах, туох да диэбитим иһин, ама, “Николаевын өйөөбүтэ” диэхтээхтэр.Ону ааһан Ил Дархан А.С. Николаев бэйэтин санаатын , кими өйүүрүн норуокка тиэрдэн кэбистэ. Дьиҥинэн былаас кыттыһыа суохтаах, норуот бэйэтэ билэринэн куоластыахтаах буоллаҕа дии.Баҕар ол да иһин М.Е Николаев билиҥҥи Ил Дархаҥҥа А.С Николаевка сибис гымматаҕа буолуо. Этиката табыллыбат буоллаҕа дии.
Летчик Кузьмин чахчы авиацияҕа улахан өҥөлөөх, биллэр киһи, социалистическай үлэ геройа. Ол гынан баран, кини ситиһиитэ биэдэмэстибэ иһинээҕи уонна эрэгийиэннээҕи, ол аата – Саха сирин иһинэн эрэ буолан хаалар. Саха биир чулуу бэрэстэбиитэлэ Платон Алексеевич Слепцов – Ойуунускай улуута эмиэ саха сирин эрэ иһинэн буолан хаалар. Слепцов диэн официальнай араспаанньатынан, докумуон быһыытынан репрессияламмыт дьыалатын эрэ үчүгэйдик билэр буолуохтаахтар. Оттон Ойуунускайын туһунан улаханнык билбэт да буолуохтаахтар.
Билиҥҥи туругунан ырытан көрдөххө, Владивостокка Муравьев Апостол, Камчааткаҕа – Круженстейн, Хабаровскайга – Хабаров ааттара бастаан иһэллэр.Ол аата Илин Сибиири арыйсыбыт,олохтоспут дьон инники күөҥҥэ тахсыбыттар. Итинэн сылыктаатахха, Арассыыйа олохтоохторо кинилэр курдук үтүөлээх-өҥөлөөх дьоҥҥо охтор быһыылаах. Онтон Саха сирин ылан көрөр эбит буоллахха, Дьокуускайы олохтообут киһи Бекетов тахсан кэлэр. Ол кини төһөлөөх саханы өрүскэ тимирдибитин Арассыыйалар билбэт да буолухтаахтар. Кинини кытта Арассыыйа уонна аан дойду таһымнаах М.Е Николаев эрэ тардыалаһыан сөп эбит. Кини аан дойду таһымыгар Хотугу Форуму олохтуур, Соҕуруу Кэриэйэҕэ, Вьетнамҥа, Филиппиныга, Сингапурга, Финдляндияҕа, АХШга о.д.а дойдуларга Арассыыйа делегацияларын баһылаан, сүрдээх улахан үгүс кэпсэтиилэри, дуогабардары туһэрсэн турар. Федерация Сэбиэтин уонча сыл бэрэссэдээтэлэ буолан олорон, суҥкэн элбэх үлэни ыыппыта.Ити үлэтэ Арассыыйа уонна аан дойду таһымыгар буолар.Онтон Саха сиригэр ыыппыт үлэтин бэйэҕит да билэҕит уонна М.В.Мучин дириҥ ис хоһоонноох ыстатыйа суруйан турар.Иван Николаев ыстатыйатыгар “М.Е Николаев бу куонкуруска кыттар кыаҕа суох, тоҕо диэтэххэ – тыыннаах. Тыыннаах дьон аата иҥэриллибэт диэн Ил Дархан ыйааҕа баар”, – диэн. Кырдьык оннук ыйаах баар. Сокуон да буолбатах – ыйаах. Онтон бу ыытыллыбыт күрэх Арассыыйа таһымнаах ээ. Ил Дархан ыйааҕа Саха сиринэн ыытыллыбыт тэриллиилэргэ эрэ тарҕанар. Онон, М.Е Николаев бу конкурска кыттар толору бырааптаах. Онтон Ил Дархан ыйааҕын ойдом ылан ырытан көрдөххө, баҕар кыра омсолоох да буолуон сөп.Тоҕо биһиги уһулуччулаах дьоммутун ол дойдуга баралларын кэтэһиэхтээхпитий? Аан дойду холобуругар тыыннаах улуу дьоҥҥо аат иҥэрии, пааматынньык туруоруу холобурдара элбэхтэр ээ. Холобур, Павел Пинигин саха биир чулуу уонна улуу бэрэстэбиитэлэ буолар.Кини спорка сөҕүмэр ситиһиилэринэн саха дьоно киэн туттар. Тоҕо биһиги кини тыыннааҕар бэйэтин туһунан киинэ оҥорбопутуй? Павел Пинигин аатын «Өрөгөй» кииҥҥэ иҥэрэр тоҕо сатамматый? Киһини тыыннааҕар сыаналыахха наада.
Дьэ онон ырытыыбын тумуктээн этэр эбит буоллахпына М.Е Николаев уонна Бекетов эрэ хаалаллар эбит. Дьэ ону бэйэ5ит ыараннатан керун уонна быьаарынын.Танара кемелестун сыыспатах буоллахпына.
Макар Яковлев , Арассыыйа үтүөлээх юриһа, ХИФУ профессора.
