Төрөөбүт тылы үөрэтии: хайатын талабыт?

Былырыын Арассыыйаҕа “Үөрэхтээһин туһунан” сокуон 14 ыст. 6 пуунугар уларыйыы киирэн, уһуйааҥҥа, оскуолаҕа киирэригэр төрөппүт эбэтэр сокуоннай бэрэстэбиитэл “мин оҕом бу тылынан үөрэнэрин көҥүллүүбүн” диэн сайабылыанньаны булгуччу биэрэр эбээһинэстээх. Ол эбэтэр, оҕо хара маҥнайгыттан хайа тылынан үөрэниэн баҕарара учуоттаныахтаах. Биллэн турар, манна оҕо санаата эрэ буолбакка, биир бастакынан төрөппүт туһаайыыта улахан суолталанар.

Бастакы кылааска ылыы

Быйыл маҥнайгы кылааска киириигэ электроннай сурутуу 22 улууска ыытылынна. Дьокуускайга электроннай сурутуу тохсунньу 19 уонна 26 күннэригэр буолла. Быйылгыттан интэриниэт нөҥүө эбии 13 улуус суруйтарар кыахтаммыта. Ол иһигэр Аллайыаха, Үөһээ Бүлүү,                                                                                            Дьааҥы, Бүлүү, Горнай, Кэбээйи, Мэҥэ Хаҥалас, Аллараа Халыма, Өлүөхүмэ, Орто Халыма, Усуйаана, Чурапчы уонна Эбээн Бытантай улуустарыгар аан бастаан ыыппыттара. Ааспыт сылга интэриниэт нөҥүө 9920 оҕо суруйтарбыт. “Бу – сурутуу бэрээдэгин олохтуурга көмөлөһөр”, – диэн СӨ Инновацияҕа миниистирин бастакы солбуйааччыта Николай Гришаев иһитиннэрбитэ. Урукку сылларга маҥнайгы кылаастарга оҕолорун “батара” сатаан, үстүү күннээх түүн оскуола олбуоругар уочараттаан туран этиһии бөҕө буоларын билэбит. Онтон бэрэпиискэнэн ылыы бэрээдэктэммитэ, ол кэннэ аны саҥа Федеральнай сокуонунан хас биирдии оҕо төрөөбүт тылын талан ылар кыахтаммыта. Аны туран, Федеральнай сокуоҥҥа нуучча тыла “родной язык” диэн ыстаатыстаах. Ол эбэтэр, эн саха да, эбэҥки да сирэйдээх буол, төрүөххүттэн нууччалыы саҥарар буоллаххына, нуучча тылын “төрөөбүт тылым” диэн билиниэххин сөп курдук.

Электроннай сурутуунан сайабылыанньа биэрбит төрөппүттэр салгыы оскуолаҕа бэйэтигэр тиийэн, сирэй көрсөн кэпсэтэллэр. Онно төрөппүт оҕотун ханнык тылынан үөрэтэр баҕалааҕын туһунан сайабылыанньаны биэрэр. Ол кэннэ, дьэ, сахалыы, нууччалыы тыллаах кылаастар диэн араараллар.

Татарстан уопута

“Үөрэхтээһин туһунан” Федеральнай сокуоҥҥа үөрэтии тылыгар уларыйыы киирбитин кэннэ, эрэгийиэннээҕи сокуону уларытарга 3 ый иһигэр “Федеральнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэриэхтээххит” диэн ирдэбил кэлбитэ. Билиҥҥитэ Саха сиригэр маннык уларыйыы киирэ илик. Арассыыйа үрдүнэн Коми уонна Марий Эл эрэ өрөспүүбүлүкэлэрэ ылыммыттара. Оттон маннык уларыйыы Татарстаҥҥа хайдах киирбитин билээри, Татарстан Судаарыстыбаннай Сэбиэтин үөрэххэ, култуураҕа, билимҥэ уонна национальнай боппуруостарга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Разиль Валеевка эрийэ сылдьыбыппыт. Разиль Исмагалиевич: “Бу олус уустук боппуруос, биирдэ ыллыҥ да быһааран кэбиспэккин. Бу сокуонтан татаар норуотун инникитэ тутулуктанар. Биһиэхэ сокуоҥҥа уларытыыны киллэриҥ диэбиттэрин, Үөрэх министиэристибэтигэр сорудахтаабыппыт. Кинилэр этии киллэрдэхтэринэ, дьокутааттар ылан көрүөхтээхпит. Билиҥҥитэ Үөрэх министиэристибэтиттэн этии киирэ илик, тобула сылдьаллар. Кинилэр саҥа ФГОС оҥоһулларын кэтэһэллэр”, – диэтэ. Татаардар курдук тыл боппуруоһугар күүскэ ылсан туруулаһар омук дойдуга суоҕун да кэриэтэ. Ону билиниэххэ наада. Оттон татаардар, төһө эмэ үөһэттэн соҥноотоллор, тиэтэйбэккэ, тугу эрэ кэтэһэн олороллоро араас санааны үөскэтэр, толкуйдатар даҕаны.

Мин татаар тылын булгуччулаах үөрэтииттэн ылан бырахпыттарын кэннэ, улахан долгуйуу тахсыбытыгар, былырыын Казаҥҥа бара сылдьыбытым. Онно төрөөбүт тыл туһугар туруулаһар уопсастыбанньыктары, учууталлары, төрөппүттэри уонна биир идэлээхтэрбин кытары көрсөн кэпсэппитим. Соторутааҕыта кэллиэгэбэр эрийэн “татаар тылын үөрэтии балаһыанньата билигин хайдах буолла?” диэн туоһуластым. Суруналыыс Эльвира Фатыхова Татарстаҥҥа бастакы кылааска киирэр оҕолорго татаар тылын үөрэтиини төрөппүттэр төһө талалларын ырытан баран маннык табылыыссаны ыытта:

2018-2019 үөрэх дьылыгар татаар тылынан үөрэниэн баҕалаахтар сайабылыанньалара (манна бөдөҥ оскуолалар киирбиттэр):

Татаардар баһыйар, олорор дэриэбинэлэригэр 100 бырыһыан татаар тылын талаллар эбит. Оттон бырамыысыланнастаах куораттарга көрдөрүү араа-бараа.

“Казаҥҥа биир эрэ татаар оскуолата”

Биллэр уопсастыбаннык Айрат Файзрахманов “биһиэхэ тыл кыһалҕата тирээн кэлбитигэр татаар оскуолаларыгар олус улахан болҕомто уурулунна” диир. Кини этэринэн, Казаҥҥа билиҥҥитэ аҥаардас татаар тылынан үөрэтэр биир эрэ оскуола ордубут! Кини национальнай оскуолалары сайыннарарга каталонецтар, басктар, валлийдар уо.д.а. Европа норуоттарын уопуттарыгар тирэҕирэн сайыннарыахха сөп диир. Бу омуктар сүтэрэ сыспыт тылларын чуолаан үөрэх систиэмэтин көмөтүнэн өрүһүйбүттэр.

Айрат Файзрахманов:

– Билигин төрөөбүт тылы дьиэ кэргэҥҥэ харыстыахха сөп диэн санаа күүскэ тарҕанна. Онон икки сытыы ыйытык үөскээн тахсар: 1) тоҕо төрөөбүт тылы харыстыах эрэ тустаахпытый? Оттон сайыннарбаппыт дуо? 2) билигин төрөөбүт тылын билбэт төрөппүт ахсаана улаата турар, оннооҕор эбэлэр, эһэлэр татаардыы билбэттэр. Оччотугар маннык балаһыанньаҕа төрөөбүт тылы дьиэ кэргэҥҥэ хайдах сайыннарабытый? Биһиэхэ инньэ 40-с сыллартан нууччалыыга көспүт көлүөнэ ахсаана кэҥээн барбыта. Оттон билигин чуолаан куораттарга маргынаал көлүөнэ өссө элбээтэ. Татаардар төрөөбүт тылларын куоракка кэлэн сүтэрэллэр. Тоҕо диэтэххэ, татаар тыла киин сиргэ миноритарнай (күннэтэ туттуллара аччаан, баһыйтарар тыл буолар) буолан хаалла. Информация биир үксүн нууччалыы кэлэр, тэрилтэлэргэ, уулуссаҕа, үлэҕэ, үөрэнэр сиргэ уо.д.а. киэҥ эйгэҕэ татаар тыла ахсааннаахтык иһиллэр. Ол кэннэ оҕо төрөөбүт тылын билбэт буолла диэн соһуйар олуона буолбатах дуо? Оттон оскуолаҕа, уһуйааҥҥа татаар тылын үөрэтиини кэҥэттэхпитинэ даҕаны, татаар оҕото бары татаардыы саҥаран барыа диэн сатаан санаабаппын. Иһэ үлүннэҕинэ, 20% үөрэнээччи туһаныаҕа. Билигин каникулга куораттан тыаҕа эбэлээх эһэлэригэр барбыт да оҕолор татаар буолан кэлбэттэр ээ. Кини көннөрү кэпсэтии тылын баһылыан сөп, оттон ааҕара-суруйара күчүмэҕэй буолуо.

Европа норуоттарын холобурга ылыахха

– Ол да буоллар “дьэ, тылбыт сүттэ, быһынна” диэн бэйэни өлөрөр-өһөрөр өссө да эрдэ. Мин татаардар курдук балаһыанньаҕа киирбит аҕыйаҕа суох норуоту холобурдуохпун сөп. Кинилэр хайдах уустук балаһыанньаттан тахсыбыттара холобур буолуох тустаах. Арассыыйаҕа тылларын тута сылдьар национальнай эрэгийиэннэри Европа кыра омуктарын кытары дьүөрэлиэххэ наада. Кинилэргэ эрэгийиэннээҕи тыллары тыа сиригэр эрэ туһаныллар тыл курдук ылыналлар этэ, сорох-сорохторго оннооҕор билиҥҥи татаар тылын балаһыанньатыттан уустук быһыы үөскээбитэ. Холобур, каталония тылын 1975 сыллаахха диэри бобо сылдьыбыттар, оттон билигин бүтүн автономия тыла буола сайынна дии! Каталония олохтооҕо үксэ төрөөбүт тылын билэр. Испанияҕа Баскония диэн автономияҕа эмиэ маныаха дьүөрэлии балаһыанньа. Билигин Баскония ыччата саастаах көлүөнэтээҕэр ордук төрөөбүт тылын билэр, онно “тыалар тыллара” диэн өйдөбүл номнуо суох. Баҕар, сорохтор миигин сепаратизм холобурун биэрэр диэн күтүрүөхтэрэ. Ол гынан баран ити эппит дойдуларбар төрөөбүт тылы сайыннарыы сепаратизм күөрэйиэн быдан инниттэн турбута ээ. Тыл сепаратизм сүрүн маркерынан буолар кыаҕа суох. Тоҕо эрэ Шотландия, Хотугу Ирландия (онно аангылыйа тыла баһыйар) арахсан бара сатыылларын сотору-сотору истэбит дии. Туспа бара сатаабат Уэльска ыччат валлий тылыгар төннүүтэ муҥутуурду күүһүрэн турар ээ. Билигин валлий тылын 5-14 саастаахтар ордук билэллэр (45 бырыһыаҥҥа тиийэн турар). Оттон 70-с сылларга ити көрдөрүү баара-суоҕа 15% этэ. Билигин онно төрөппүттэр валлий тылынан үөрэтэр оскуолаларга былдьаһа-тарыһа оҕолорун биэрэллэр. Тоҕо оннук буолла диэн интэриэһиргиэххит. Уопут уонна чинчийии көрдөрбүтүнэн, икки тыллаах (билингвиальнай) оҕолор математика курдук уустук биридимиэти баһылыыллара быдан күүһүрбүт. Тоҕо диэтэххэ, икки тылынан тэҥинэн саҥарар оҕо мэйиитэ ордук күүскэ үлэлиир буолар. Билигин Каталонияҕа испания тылынан үөрэтэр оскуолалар “муодаттан” тахсан тураллар, төрөппүттэр каталония тыллаах оскуолалары былдьаһаллар. Инньэ гынан, үрдүк үөрэххэ эмиэ каталония тылынан үөрэтэргэ күһэллибиттэр. Бельгияҕа Валлония эрэгийиэнигэр валлон тылынан 90-с сылларга үгүс киһи кэпсэтэрэ, билигин француз тылыгар күүскэ сабырыйтарар. Валлон тылын туспа биридимиэт эрэ быһыытынан үөрэтэллэр. Татаар тыла эмиэ оннук балаһыанньалаах. Татаар тылын туспа биридимиэт эрэ быһыытынан үөрэтии балаһыанньаны тупсаран барбата чуолкай. Куорат татаардара нэдиэлэҕэ 2-3-тэ татаар тылын үөрэппиттэриттэн төрөөбүт тылларын билэн барыахтара диэн улаханнык саарбахтыыбын.

“Күрэстэһэр кыахтаах оскуола баар буолуохтаах”

– Куорат усулуобуйатыгар күрэстэһэр кыахтаах оскуола эрэ баар буоллаҕына биирдэ үүнэр көлүөнэни төрөөбүт тылынан үөрэтэргэ угуйуон сөп. Маны сөпкө өйдөөн тыл бэлиитикэтигэр тумус туттар суол гыналлара буоллар! 90-с сс. Татарстан куораттарыгар татаар оскуолаларын тэрийиигэ күүскэ ылсыбыппыт. Онно үөрэммит дьоллоох куорат ыччата билигин олус үчүгэйдик тылларын, култуураларын, устуоруйаларын билэр. Маныаха кинилэр үрдүк үөрэххэ киирэн баран нууччалыы көһөллөрүгэр туох да ыараханы көрсүбэтэхтэрэ ээ. Оччолорго аны үрдүк үөрэххэ татаардыы үөрэтии саҕаламмыта. Татаардыы үөрэнэр куорат оҕото нууччалыыны атын эрэгийиэн оҕолорунааҕар туох да итэҕэһэ суох билэр. Оттон СКЭни үрдүк баалга туттарыыны, олимпиадаларга кыайыыны сахалыы үөрэммит оҕолор номнуо дакаастаан тураллар дии!

2000 сыллар бүтүүлэригэр СКЭ тиһигэ киириэҕиттэн татаар тылын позицията таҥнары түспүтэ. Тойотторбут төһө да: “Казаҥҥа татаар тылынан үөрэтии толору хааччыллар, татаардыы үөрэтэр 20-чэ оскуола, татаар кылаастаах 40 оскуола баар”, – диэтэллэр, барыта сымыйа. Аатыгар эрэ “татаар тыллаахтар”. Дьиҥэ, билигин Казаҥҥа татаардыы толору үөрэҕи биэрэр биир эрэ гимназия баар. Набережные Челны куоракка балаһыанньа бэрдэ суох. Татаар тылынан үөрэтэр оскуолалар атахтарыгар турбакка, өрүттүбэккэ номнуо сууллан эрэллэр. Социолингвистар систиэмэлээх, туһуламмыт тыл бэлиитикэтэ (ол иһигэр оскуолаҕа) түмүгү икки көлүөнэ буолан баран биирдэ биэрэр диэн бэлиэтииллэр. Оттон национальнай оскуолаларга Татарстан биир эрэ көлүөнэни үөрэттэрдэ. Биир бэйэм “национальнай оскуола” диэн тиэрмини соччо биһирээбэппин. Бастатан туран, нуучча нэһилиэнньэтин сотон кэбиһэр (баҕар, татаардыы үөрэниэн баҕалаах нуучча баара буолуо дии). Иккиһинэн, “национальнай” диэн тоҕо эрэ ордук “националистическай” диэнинэн иэҕиллэр. Оннооҕор сорох татаардар маннык оскуолалары “фольклор элэмиэннэрдээх, былыргы үгэскэ үлүһүйбүт” курдук ылыналлар. Үөһээ этэн аһарбыт Европа эрэгийиэннээҕи тыллары үөрэтэр оскуолалара бэйэлэрин “национальнай” диэн ааттамматтар. Каталонскай тылы үөрэтэр оскуолаларга элбэх испанеһы көрсөҕүн. Ол иһин мин национальнай оскуола имиджин уларытан, этнокултуурунай компоненын ылан баран “школа с татарским языком обучения” диэн киллэриэххэ диэн этиилээхпин.

Куораттарга национальнай үөрэҕи тэрийии

– Татарстаҥҥа татаар үс гыммыт иккитэ куоракка олорор, тыа сиригэр бэрэпиискэлээх, ол эрээри куоракка олорор татаар ахсаана аҕыйаҕа суох. Кэнники сылларга Казаҥҥа 100 тыһ. татаар эбиллибит дииллэр. Маннык урбанизация өссө да тэнийэр чинчилээх. Оттон куоракка киирбит татаар нууччатыйан хаалар. Ону хайдах тохтотобут? өрөспүүбүлүкэ былаастара татаар тыллаахтар үөрэнэр усулуобуйаларын тэрийбэтэхтэрэ билигин дьэ охсуулаах буолла. 2030 сылга диэри 1,5 мөл. Казаҥҥа сөптөөх инфраструктура тэриллиэ диэн киһи соччо итэҕэйбэт. Ол эбэтэр, татаар тыла мөлтөөн биэрэр чинчилээх. Минниханов “татаар патриотизма” диэн киэн туттар этиитэ аны куорат экзотикатыгар, туристар “абориген фишката” оҥостоллоругар эрэ кубулуйар кыахтаах. Ол иһин уһуйааныттан университетыгар тиийэ төрөөбүт тыл эйгэтин тэрийиэхтээхпит. Ити глобализация күүһүрбүт космополитичнай куорат уопсастыбатыгар татаар тылын сайыннарар биир сүдү күүс буолар кыахтаах. Билигин Үөрэх министиэристибэтэ национальнай үөрэхтээһини сайыннарыыга олус үчүгэй дорожнай хаартаны оҥордо, үөрэх хаамыытыгар татаар тылынан үөрэтиигэ көһөн эрэр. Казаҥҥа өссө биир татаар тыллаах оскуоланы тэрийэ сатаатылар да, нуучча тыллаах төрөппүттэр баайсаннар, кыаллыбата. Ол эрээри Арскайга татаардыы гимназия аһылынна.

Төрөөбүт тылынан тоҕо үөрэттэрбэттэр?

– Туох биричиинэнэн татаар гимназиялара уонна оскуолалар татаар тылынан үөрэппэттэрий? Бастатан туран, бэрэпиискэ института мэһэйдиир. Ол эбэтэр, татаар оскуолатын аттыгар бэрэпиискэлээх нуучча тыллаахтар киирэ сатыыллар. Онуоха оскуола хайдах да туорайдаһар кыаҕа суох. Бастакы кылааска сүүмэрдээһиҥҥэ куонкурус ыытар бобуулаах. Оскуолаларга үбүлээһин оҕо ахсааныттан тутулуктаах, инньэ гынан оскуолалары толоро сатаан кими баҕарар ыларга күһэллэллэр. Онуоха итини туоратарга маннык этиилэр бааллар: оҕо ханнык тылы билэринэн, бэрэпиискэлээх сиригэр үөрэх тэрилтэтин таларын тэрийии. Эбэтэр, татаар гимназияларыгар өрөспүүбүлүкэтээҕи үөрэх киинин ыстаатыһын бэрдэрии. Маннык ыстаатыстаахтар бэрэпиискэ институтуттан тутулуга суох, көҥүл буолаллар. Маныаха маннык кииннэр өрөспүүбүлүкэ таһымыгар бэйэ-бэйэлэригэр майгыннаспат, “уникальнай” буолуохтаахтар. Маннык кииҥҥэ хас да үөрэх кыһата уонна оҕо саада киирсиэхтэрин сөп. Холобур, Казань, Набережные Челны куораттар хас биирдии оройуоннарыгар татаар тыллаах өрөспүүбүлүкэтээҕи үөрэх киинин тэрийиэххэ сөп. Кинилэр бэйэлэрэ үөрэтэр хайысхалаах буолуохтаахтар – гуманитарнай, искусствоведческай, полилингвиальнай (холобур, илиҥҥи тыллары үөрэтэр), естественнонаучнай (татаар мэдиссиинэтэ татаар тыллаах исписэлиистэргэ наадыйар). Төрөппүттэр маннык кииннэргэ оҕолорун биэриэхтэрэ дуо? Татаар иккис гимназиятыгар куорат араас муннугуттан оҕолорун таһан үөрэттэрэллэр. Биэриэн баҕалаахтар ырааҕа бэрт диэн саллан биэрбэттэр. Онон кыаллар өттүн толкуйдаан олоҕурбут стереотиптары туора сотуохха эрэ наада.

Иккис биричиинэтэ – нуучча эрэ тылынан туттарыллар СКЭ. Оннооҕор национальнай оскуола төрөппүттэрэ татаар тылынан эрэ үөрэммит оҕобут кыайан туттарыа суоҕа диэн дьиксинэллэр. Маны ааһан, алын кылаас үөрэнээччитэ ВПР нууччалыы эрэ тылынан туттарар. Ол иһин төрөппүттэр сүрүн биридимиэттэри нууччалыы үөрэттэрэ сатыыллар. Маныаха Татарстан федеральнай киини кытары кэпсэтэн СКЭни татаар тылынан туттарары ситиһиэн сөп. Онуоха бэлиитикэ уларыйара, дипломатия тылынан кэпсэтии эрэ ирдэнэр. Биһиэхэ 9-с кылааһы бүтэрээччилэр ОГЭны татаар тылынан туттарыахтарын сөп дии, ама, СКЭ кыаллыа суоҕа дуо? Аны сорохтор естественнэй уонна туочунай билим биридимиэттэрин татаардыы үөрэтэр табыллыбат диэн сыыһа өйдөбүллээхтэр. Уонтан тахса сыллаах уопут отой атыны этэр ээ.

Дьэ, “бабат” диэхтэрэ

Оттон татаар тылын мөлтөхтүк билэр оҕолоох оскуолалары хайдах гынабыт? Манна хас бирдии оҕоҕо тус үөрэтэр, сайыннарар былаанын оҥорон ситиһиэххэ сөп. Онуоха үчүгэй учууталлары, дириэктэрдэри таһаарыахха наада. Анал пуонданы тэрийиэххэ, кинилэр истипиэндьийэнэн эҥин көҕүлүөхтэрин сөп. Арменияҕа оскуолаларга чааһынай биисинэһи сыһыараллар. Ити саамай сөп. Маны таһынан төрөөбүт тылы үөрэтиини бырапагаандалыырга PR тиийбэт. Нууччалыы тылынан төрөөбүт тылы билбэт буолуу туохха тиэрдэрин көрдөрөр курдук үлэ барыахтаах. Оччоҕо төрөппүттэр дьэ “бабат” диэн өйдүөхтэрэ. Татаар гимназиялара билигин олус мөлтөх материальнай базалаахтар. Кинилэр араас эриэйтиҥҥэ орто кэккэтигэр киирсэллэр. Кинилэр мажоритарнай тылга көһүөхтэриттэн ыла, көрдөрүүлэрэ эмискэ түһэн хаалла. Биир сүрүн +-тарынан сөптөөх иитиини, үөрэнээччилэр дьиссипилиинэлээх буолууларын ситиһии уонна национальнай эйгэни биэриилэрэ буолар. Ити ситиһии – кыра. Татаар билиҥҥи интэлигиэнсийэтэ оҕолорун татаар гимназияларыгар биэрэрэ буоллар, хартыына атын буолуо этэ. “Элиитэлээҕи” сырсыы хаһан баҕарар баар буолар.

Аан дойдуга аатырар финн үөрэҕин систиэмэтин холобурдуохха сөп. Финляндияҕа швед тыла – иккис судаарыстыбаннай. Хаһан эрэ уопсастыба финн оскуолалара аан дойдуга бастыҥнар кэккэлэригэр киириэ диэн ким да итэҕэйбэт этэ. Оттон билигин финн оскуолаларыгар уопут атастаһа диэн аан дойдуттан түмсэллэр. Финнэр араас тургутугу, эриэйтини сырсыбаттар, кинилэр эспэримиэннииллэрин сатыыллар. Финн умсугуйбут учууталлара оҕолор билиини иҥэринэллэригэр үөрэ-көтө баралларын, дьоллоноллорун ситиһэллэр. Национальнай оскуолалар итинник “эспэримиэннээн” аата-ахсаана биллибэт отчуоттан, эриэйтиннэртэн аккаастанан үлэлииллэрэ буоллар! Федеральнай “диктат” усулуобуйатыгар эспэримиэннээн ырааппаппыт да буоллар, эрэгийиэннэр оннук кыахтара билигин да баар эбээт! Казаҥҥа баар Павел Шмаков салайар “СОлНЦЕ” оскуолата олус үчүгэй холобур (бу оскуоланы Финляндияҕа үлэлии сылдьыбыт Павел Шмаков салайар, олимпиадниктары бэлэмниир анал бастыҥ оскуола аап.) Маны таһынан, национальнай өрөспүүбүлүкэлэргэ билингвиальнай уонна полилингвиальнай үөрэхтээһин бастыҥ холобурун тэрийиэххэ сөп. Маныаха аныгы үөрэтии мэтиэдьикэтэ наада. Оттон ону оҥорорго исписэлиистэри Уэльс, Квебек, Баск дойдутугар, Казахстаҥҥа ыытан стажировкалатыахха. Маннык оскуолалар баар ФГОС уонна судаарыстыбаннай үөрэх бырагыраама тиһиктэригэр хайдах баҕарар киирсэр кыахтаахтар.

Дмитрий ИВАНОВ.