“Олоҥхо дойдутугар умнуллубат түгэннэр, Бүлүү эбэ кытылыгар ыччаттар түмсэллэр , күлэн-үөрэн көрсүһэн...” диэн тыллардаах ырыаны нойосуус кэриэтэ биллим. Бу күннэргэ “Ютуб” ханаалыгар “Ферма 2 – Дьол тааһа” бырайыак киэҥ араҥаҕа тахсан, өссө элбэх көрөөччү биһирэбилин ылла. Бырайыак ааспыт сыл ахсынньытыгар саха тэлэбиидэнньэтигэр көстүбүтэ. Билигин, реалити-шоуттан тэттик видеолар “Инстаграмҥа” субу-субу көстөн ааһаллар, “сүрэх”, кэмэнтээрий бөҕөтүн хомуйаллар.
Самаан сайын сатыылаан турар кэрэ кэмигэр Сунтаар улууһун Күндэйэ нэһилиэгин Таас сайылыгар “Ферма 2 – Дьол тааһа” реалити-шоу тэриллибитэ. Манна Амматтан, Үөһээ Бүлүүттэн, Ньурбаттан уонна Сунтаартан биэстии сулумах кыргыттар уонна уолаттар сэттэ күн устата сайылык, ферма олоҕун билсэн, араас тургутууну ааспыттара. Ыччаттар сайылыкка олорон, ферма олоҕор буһан-хатан, бырайыак түмүгэр олохторун дьолун тааһын булуохтаахтарын туһунан сыал-сорук турар эбит. Кинилэр паараларынан арахсан, нэдиэлэ устата күрэстэспиттэрин түмүгэр, Сунтаартан сылдьар Илья уонна Үөһээ Бүлүүттэн Мария кыайыылаахтарынан тахсыбыттара.
Киирии тыл
Мария Кобельянова-Тускулаана, режиссер, эрэдээктэр:
-- Бу бырайыагы “Саха” НКИХ Сунтаардааҕы филиала олохтоон таһаарбыта. Аан бастаан 2013 сыллаахха “Сэттэ күн” диэн реалити-шоуну күөх экраҥҥа көрдөрбүппүт. Ити “Сэттэ күнтэн” саҕыллан, иккис бырайыакпытын тэлэбиидэнньэҕэ уонна “Ютуб” ханаалыгар көрдөрөн, дьон-аймах болҕомтотун тартыбыт.
Оттон ааспыт сайын уһуллубут “Ферма 2 --Дьол тааһа” бырайыак олус интэриэһинэй буолла. Бу иннинэ “Ферма кыргыттара” диэн Таатталар устууларыгар реалити-шоу баара, ол да иһин биһиги бырайыакпытын “Ферма-2” диэн сүрэхтээбиппит. Манна эбии, Таас диэн сайылыкка буолбутунан, “Дьол тааһа” диэни эбэн биэрбиппит. Ону сорохтор, “Дом 2” курдук саныыллар эбит. Бырайыакка айар дьоҕурдаах хамаанда тэриллэн үлэлээбитэ. Ол курдук, дириэктэр Ольга Захарова, миигин кытта кэллиэгэм Ньургуйаана Харчасова уонна уолаттар Вячеслав Борисов, Ярослав Филиппов, Роман Уаров, Радомир Сергеев, Михаил Сивцев буолан бэркэ табыллан үлэлээбиппит. Бырайыак сүрүн идиэйэтин, син биир “Сэттэ күн” бырайыакпытыттан ылбыппыт. Хата, барыта биир сиргэ уһуллан, устуу үлэтэ арыый чэпчэкитик барбыта. Онно Сунтаар улууһун дьаһалтата, бэйэбит хампаанньабыт, урбаанньыттар уонна Элгээйи, Кэппэндээйи, Күндэйэ дьоно-сэргэтэ сүрдээҕин көмөлөстүлэр. Ол иһин истиҥ махтал! Бу үлэ сүрүн сыала-соруга -- ферма, сайылык олоҕор ыччаты сыһыарыы, саха төрүт дьарыгын өрө тутуу, сөргүтүү. Бэйэҕит да билэр буолуохтааххыт, аныгы үйэ дьоно ферма, сайылык олоҕуттан тэйиччи сылдьалларын. Иккис сыалбыт, сулумах уолаттар, кыргыттар, баҕар, аналларын көрсүөхтэрэ диэн анаан-минээн оҥорбуппут. Кыттааччылары бассаап ситиминэн, кастинг курдук тэрийэн булбуппут. Бу бырайыакка олус чаҕылхай оҕолор кытыннылар. Ордук Вилюялаах, Стас бырайыагы олус киэргэттилэр. Кинилэр тус санаалаах, үлэлээх-хамнастаах, олоххо көхтөөх көрүүлээх буоланнар хас биирдиилэрин кытта алтыһар олус интэриэһинэй.
Билигин интэриниэт ситимигэр, маннык хабааннаах бырайыакка кыттыан баҕалаахтар суруйан аҕай эрэллэр. Онон бу үлэбитин салгыыр туһунан санаалар бааллар. Төһө даҕаны, саха киһитигэр реалити-шоу барсыбатын үрдүнэн, биһирээбит, сөбүлээбит көрөөччү элбэх. Тэрийээччилэр уонна устар хамаанда бу сайын дьиэни-уоту, оҕону-урууну умнан туран, туох баар өйбүтүн-санаабытын түмэн, сатабылбытын толору туһанан үлэлээбиппит. Биллэн турар, араас кыһалҕалар да бааллара. Холобур, кыттаачччылары куйаар ситиминэн сүүмэрдээбиппит. Ол иһин бырайыак иннинэ кыттааччылары кытта атах тэпсэн олорон сэһэргэһии суоҕа. Ити, Ньурба кыыһа бырайыак ортото баран хаалбыта олус хомолтолоох. Кини ыалдьан, сорохтору кытта тапсыспакка уонна “таах сибиэ кэлэн” диэн санаалаах барбыта. Кэнэҕэски өттүгэр кыттааччылары сүүмэрдииргэ ордук болҕомтону ууруохха уонна көрөн-истэн ылыахха наада эбит. Арай, ити курдук, бары баран хаалбыттара буоллар, үлэбит халтайга хаалыа этэ. Онон тэрийээччилэргэ, бастатан туран, хас биирдии кыттааччы иннигэр сүрдээх улахан эппиэтинэс сүктэриллэр.
Кыйыылаахтар – Мария уонна Илья
Мария Николаева, Үөһээ Бүлүүттэн:
-- Мин билигин Дьокуускай куорат 17-с №-дээх “Күнчээн” дьыссаатыгар иитээччинэн үлэлиибин. Иллэҥ кэммэр кыргыттарга бүрүчүөскэ оҥоруутунан дьарыктанабын. Өссө үҥкүүлүүбүн уонна йоганан интэриэһиргээн дьарыктанан эрэбин. Бу бырайыакка кыттар туһунан этиини эдьийим Марина сүбэлээбитэ. Кини ыччаты кытта билсэн кэл, сайылык олоҕун эккинэн-хааҥҥынан бил диэбитигэр, толкуйданан баран, сөбүлэспитим. Онон бу тэрээһиҥҥэ кыттыым мин олохпор сүҥкэн суолталаах буолла. Элбэххэ үөрэнэн кэлбитим. Санаан көрүҥ ээ, бырайыак иннинэ бэйэбитин билбэт дьон, сэттэ күн устата иллээх дьиэ кэргэн курдук доҕордуу буолбуппут. Оннооҕор, Вьетнамҥа төрдүө буолан сынньанан кэлбиппит. Кырдьык даҕаны, “ким доҕордоох – ол дьоллоох”. Онон доҕотторбор сайыны туһалаахтык, үөрэ-көтө атаарбыппытыгар барҕа махталлаахпын.
Илья Иванов, Сунтаартан:
-- Дьэдьэн уга тэллэхтээх, хатыҥнардаах кырдаллардаах Илимниир нэһилиэгэр 1994 сыллаахха күн сирин көрбүтүм. Оҕо эрдэхпиттэн успуордунан сөбүлээн дьарыктанабын. Тутуу идэлээхпин. Үөрэхпин бүтэрэн, аармыйаҕа сулууспалаан баран, дойдубар эргиллэн кэлбитим. Мин олоххо актыыбынай көрүүлээх буоламмын, итинник тэрээһиннэргэ кыттарбын сөбүлүүбүн. “Бырайыакка кытын” диэбиттэригэр, тута, үлэбиттэн көҥүллэтэн кыттыбытым. Олус кылгас кэм иһигэр, олохпор умнуллубат түгэннэр буоллулар. Бырайыакка саамай элбэхтик алтыспыт киһим Мария буолар. Кинини кытта күүстээх санааны ылынан, модун санаанан кыайыы өрөгөйүн билбиппит.
-- Эһиги Мариялыын бырайыак кыайыылаахтара буолбуккут дии. Путевкаҕытын туһаммыккыт дуо?
-- Вьетнамҥа баран сынньанан кэлбиппит.
Биэрии дьоруойдара салгыы кэпсииллэр
Клим Васильев, Сунтаартан:
-- Мин 1990 с. олоҥхо дойдутугар Сунтаарга, түөрт уол оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ күн сирин көрбүтүм. Игирэ аҥаардаахпын. Үөрэх, билии-көрүү туһунан кэпсээтэххэ, икки орто үөрэхтээхпин уонна билигин кэтэхтэн үрдүө үөрэххэ үөрэнэбин. Билигин Сунтаар нэһилиэгин дьаһалтатыгар ыччат уонна успуорт бэлиитикэтин исписэлииһинэн үлэлиибин. Бырайыакка кыттарга, сулумах буоламмын, уһуну-киэҥи толкуйдаабакка сөбүлэспитим. Бэйэм кыахпын, дьоҕурбун, тургутан көрөөрү күрэхтэһэ барбытым. Маны таһынан, билсээри-көрсөөрү, сайылык олоҕун иһиттэн түптээн-таптаан билээри диэххэ. Маннык бырайыак күөх экранынан көстөрө наһаа улахан суолталаах. Биһиги, саха дьоно, сүрүн баайбыт-дуолбут тыа сирэ буоллаҕа дии. Ону ыччат өйдүөхтээх уонна билиэхтээх. Ол иһин, тыа олоҕун көрдөрөр элбэх биэрии баар буолуохтаах. Бэйэ оҥорон таһаарар бородууксуйата доруобуйаҕа туһалааҕын ким мэлдьэһиэй? Бу бырайыакка оҕолору кытта барыларын кытта тэҥҥэ алтыспытым. Ити, Вилюя кыыс кэпсээнэ-ипсээнэ быар быстыар диэри көрүдьүөс буолааччы. Түгэнинэн туһанан, манны бырайыактар өссө элбээн иһэллэрин баҕарабын уонна бырайыак ааптардарыгар, истиҥ көрөөччүлэрбитигэр махталбын тиэрдэбин!
Вилюя Родионова, Үөһээ Бүлүүттэн:
-- Мин Москубаҕа РФ Бэрэсидьиэнин иһинэн норуот хаһаайыстыбатын академиятыгар, Судаарыстыбаннай уонна муниципальнай салалта идэтигэр үөрэммитим. Үөһээ Бүлүүгэ күн сирин көрбүтүм, онно улааппытым. Бырайыакка кими да кытта соччо алтыспатаҕым. Машаны эрэ барыларыттан ордордум. Сайылык олоҕуттан сөтүөлүүрбүн сөбүлээбитим, саамай эрэйдээх – балыктааһын эбит. Оннооҕор ынах ыыр чэпчэки эбит ээ.
Ольга Захарова, Сунтаартан:
-- Мин үрдүк үөрэхтээх үҥкүү уһуйааччытабын. Сунтаардааҕы оҕо муусука оскуолатыгар үлэлиибин. Иллэҥ кэммэр улахан дьону фитнескэ дьарыктыыбын. Кырдьыгынан эттэххэ, миигин бу бырайыакка көрдөһөн туран илдьэ барбыттара. Ол иһин сайын устата таах мээнэ сылдьымаары, бириэмэни туһалаахтык атаараары сөбүлэспитим. Сайылык олоҕо наһаа ыарахан эбит.Хас биирдии ынаҕы көрүү-истии, ыаһын сүрдээх улахан үлэттэн тахсар. Кыттааччылары кытта бииргэ үлэлээн-хамсаан, оонньоон-көрүлээн бириэмэни олус түргэнник атаарбыппыт.
Трофим Алексеев, Сунтаартан:
-- 2018 сыл балаҕан ыйыттан төрөөбүт дойдубар Сунтаар улууһугар үөрэхтээһин салаатыгар үлэлии киирбитим. Оттон “Ферма 2” бырайыакка соһуччу баҕайы барбытым. Сайын үлэ көрдөнө сылдьан дьонтон истэн, этии киирбитигэр барбытым. Бу маннык үчүгэй тэрээһини тэрийбиттэрин наһаа сөхпүтүм. Онон улууспар үлэбин бачча үчүгэй бырайыактан саҕалаабыппыттан олус астынабын. Билигин сүрүн үлэм таһынан, уопсастыбаннай үлэнэн дьарыктанабын. Эдэр учууталлары, үөрэҕэрии үлэһиттэрин мунньан, кыра уопсастыбаннай түмсүүнү тэрийдибит.
Бырайыактан элбэх доҕоттор баар буоллулар. Холобур, Стас ыаллыы олорор, оҕо сааһым доҕоро буоллаҕына, билигин эмиэ чугастыы алтыһар буоллубут. Өссө Климниин биир эйгэҕэ үлэлии сылдьабыт. Уопсайынан, бу бырайыакка кыттаммын, улууһум көхтөөх ыччаттарын кытта билсиспиппиттэн, доҕордоспуппуттан наһаа астынабын.
Анна Иванова, Сунтаартан:
-- Барыларын кытта тэҥҥэ алтыһан сылдьыбыппыт. Тэрийээччилэри да, кыттааччылары да кытта уопсай тыл түргэнник булбутум. Бырайыак устата Машалыын чугастык алтыһан, биир хоско олорон, кэпсэтэн-ипсэтэн, уруккуттан билсэр кэриэтэ чугас дьүөгэм буолла. Оттон АНКЛ хамаанда буолуохпуттан, Климниин бэккэ тапсан, күрэстэспиппит. Кини наада буоллаҕына сөбэлээн, көмө-тирэх буолан, элбэххэ үөрэппитэ. Биһигини эрдэттэн билсэр, “фиктивнэй” пааралар диэбиттэр этэ (күлэр). Дьиҥэр, төһө да биир улуустан сырыттарбыт, урут бэйэ бэйэбитин билбэт этибит. Онтон Оля, Илья, Стас уонна Трофим бары наһаа кэпсэтинньэҥ, сытыы-хотуу дьон. Стас биһиги хампаанньабыт “тэбэр” сүрэҕэ этэ. Кини наһаа элэккэй уонна аһаҕас майгылаах буолан, бырайыагы олус киэргэттэ. Манна эбии, өссө Вилюя туспа кэпсээнэ, көрдөөх түгэннэрэ отой умнуллубаттар. Омос көрдөххө, элбэх саҥата-иҥэтэ суох курдук эрээри, билсэн бардахха олус бэһиэлэй киһи эбит.
Стас Максимов, Сунтаартан:
-- Мин билигин Сунтаарга “Алмаасэргиэнбаан” тэрилтэҕэ IT салаатыгар үлэлиибин. Үлэм таһынан, эбии атын дьарыгым суох. Киһи наада диэн эрийбиттэригэр, кыттар буолан хаалбытым. Тута сөбүлэспитим. Дьиҥэр, бырайыак элбэххэ үөрэттэҕэ дии. Тыа сирин олоҕун эппинэн-хааммынан биллим. Бэйэм дьэллэм, саҥалаах буоламмын, барыларын кытта алтыспытым. Онон кими да чорбоппоппун. Саамай өйдөөн хаалбыт түгэним, ити ыам кэмэ. Уонна... Били, Вилюя оонньууга бытыылкалары дэлби саайталыыр түгэнэ өйбүттэн тахсыбат. Наһаа күлүүлээх этэ. Чэ, ити курдук.
Бырайыак кыттыылаахтарын курдук тыа сиригэр талаһар, үлэһит, ыарахаттартан чаҕыйбат ыччаттар баалларыттан киһи астынар. Кинилэр түмүккэ биир киһи кэриэтэ, “тыа олоҕун биллибит. Дьиҥнээх саха олоҕо сайылыкка баар эбит” диэн санааларын астына кэпсииллэр. Маннык бырайыагы, дьон-аймах сүрдээҕин сөбүлүүрүн, “Ютуб” ханаалыгар күн ахсын көрөөччү ахсаана элбээн иһэрэ туоһулуур.
Балаһаны бэлэмнээтэ
Екатерина АФАНАСЬЕВА.
