Соторутааҕыта “Саха тылын быһаарыылаах улахан тылдьытын” 14-с туома бэчээттэнэн, күн сирин көрдө. Өр сыллаах, омуна суох эттэххэ, хас да көлүөнэ тыл үөрэхтээхтэрэ оҥорбут тылдьыттара Гуманитарнай чинчийэр институттан үөскээн, сайдан таҕыста. Билигин Новосибирскайга тылдьыт тиһэх 15-с туома бэчээккэ баран сытар. Тылдьыт – академическай. Ол аата билиҥҥи саха тылын баайын барытын хабар сыаллаах-соруктаах. Биллэн турар, тыл хамсыы, уларыйа, эбиллэ-көҕүрүү турар “тыыннаах” эттик буоларынан, тылдьыкка да ол эмиэ көстөр. Хас биирдии тыл, тыл ситимэ сахалыыттан нууччалыы тылбааһа баара күннээҕи олоххо туһанарга бэрт табыгастаах.
Биллэрин курдук, туроктар Э.К. Пекарскай тылдьытын толору туһананнар билиҥҥи турок тылын үөскэтэн, тилиннэрэн тураллар. Ол экземпляры уу харахтаахха барытыгар көрдөрбөттөр, дьэҥкир таас нөҥүө ааннарын сэрэнэн сэгэтэллэр. Өрөспүүбүлүкэ буолбут саҥа Турция бастакы салайааччыта Кемаль Ата Тюрк илэ бэйэтинэн саха тылын тылдьытын ирдээн-тордоон, дьаһайан турок тылдьытын оҥорторбута, түүрдүү тыыннаабыта билигин да бастыҥ холобур буолар. Оттон башкирдар бу билиҥҥи быһаарыылаах тылдьыкка тирэҕирэн, үөрэтэн көрөн баран бэйэлэрин академическай тылдьыттарын оҥоро охсон таһаардылар. Ону “эһигиттэн, сахалартан, үөрэннибит, үтүгүннүбүт” диэн бэйэлэрэ да этэллэр.
Быһаарыылаах тылдьыт киирии тылыгар маннык суруллар: “...төрөөбүт тылларын бары сэҥээрээччилэргэ ананар”. Дьэ, төһө киһи сэҥээрэр, төһө чыыннаах-хааннаах дьоммут бу сүдү үлэни ытыс үрдүгэр түһэрэн атыылаһар эбитий? “Саха тыла сайдарын туһугар” диэн луосуну дьокутааттар өйөөннөр, тылдьыты эбии сакаастаан, сыанатын түһэрэн, атыыга киэҥник таһааран, тарҕатан дьаһайаллара буоллар, төһөлөөх ааттара ааттаныа, суон сурахтаныа этэй?
P.S.: Тылдьыт Гуманитарнай чинчийэр институт кинигэ маҕаһыыныгар атыыланар.
Е. Николаев.
Сэҥээриилэр