Кэтэһиилээх уоппускам кэмигэр кумах куйаарынан бүрүммүт, былыргы дьыллар чып кистэлэҥнэрин саба тардыммыт, киһи аймах устуоруйатыгар цивилизацияны аҕалбыт, элбэх таабырыны илдьэ сылдьар Египет дойдутугар икки нэдиэлэ сынньанан кэллим. Бу сырыыбыттан тугу бэлиэтии, сэҥээрэ көрбүппүн ааҕааччыларбын кытары үллэстиим.
Путевка сыаната
2015 сыл алтынньы 31 күнүгэр Синай арыытыттан (Шарм-эль-Шейх куораттан) Санкт-Петербург Пулково аэропордугар “Коголымавиа” быһа эриэйсэни оҥорон испит сөмөлүөтү террористар дэлби тэптэрбиттэрэ. Ол саахалга 224 киһи (экипаж 7 чилиэнэ уонна 224 пассажир) өлбүтэ. Ити саахал аан дойду авиациятыгар саамай элбэх Арассыыйа киһитэ өлүүлээх хааннаах испииһэккэ киирбитэ. Бу дэлби тэптэриигэ ИГИЛ (Арассыыйаҕа бобуулаах) террористар тэрилтэлэрэ эппиэтинэһи ылбыта, билиҥҥээҥҥэ диэри ким да сууттана илик. Бу быһылаан кэнниттэн Египет уонна Арассыыйа икки ардыгар туристар сылдьар куораттарыгар чартернай эриэйсэлэри тохтоппуттара. Ол түмүгэр аҥаардас Арассыыйа туристарынан айаҕын ииттинэн олорор Египет экэниэмикэтигэр улахан охсуу буолбут.
Арассыыйа дьоно сөбүлээн тоҕуоруһар Кыһыл муораларын кытылыгар путевканы икки сылтан бэттэх эрэ атыылыыр буолбуттара. Ону даҕаны Тель-Авив (Израиль), Анталия (Турция) куораттарын нөҥүө. Быһа эриэйсэ суох буолан, эргийэ көтөр, биллэн турар, сылаалаах. Билигин Египети уонна Арассыыйаны кытары Москубаттан Каирга көтөр бастайааннай эриэйсэ эрэ баар. Онон биһиги Москубаттан Каирга диэри 5 чаас көтөн баран, салгыы Хургадаҕа диэри (40 мүн.) көппүппүт. Уопсайа Дьокуускайтан тута көтөр буоллахха, кэтэһэн-манаһан, аҥаардас айан суолугар 27 чааһы ыытаҕын. Путевка сыаната отель хас сулустааҕыттан эҥин тутулуктанар. Биһиги 4+ сулустаах отельбитигэр икки нэдиэлэ устата биир киһиэхэ 60 тыһ. солк. ороскуоттаабыппыт. Манна эбии Дьокуускай–Москуба–Дьокуускай хайысхатынан билиэт сыанатын эбэн кэбиһэҕин. Маай бырааһынньыктарын быдан инниттэн, эрдэттэн чэпчэтиилээх билиэти ылбыт буолан, икки нэдиэлэҕэ сөптөөх ороскуот буолла. Египет Турция курдук “все включено” систиэмэнэн үлэлиир, ол эбэтэр күҥҥэ 4-тэ босхо аһыыгын, пляһы туһаныы босхо, утаҕы иһии эмиэ босхо. Маны таһынан, отель фитнес-киинин эҥин босхо туһанаҕын. Бэйэҕиттэн эбии экскурсияҕа сылдьар эрэ буоллаххына төлүүгүн.
Таможня
Тас дойдуга тахсыы хаһан баҕарар таможняттан саҕаланар. Египеккэ киириигэ визаны көтөн кэлэн баран төлүүгүн. Москубаттан таможняны туоруурга соччо-бачча атахтаабаттар, ханна да буоларын курдук, “дьуһуурунай” ыйытыылары биэрэллэр, базаҕа бэрэбиэркэлээн баран, ыытан кэбиһэллэр. Каирга көтөн кэлээккин кытары, таможняны ааһыах иннинэ анал хаассаҕа тиийэн 35 дуоллары (2310 солк.) төлүүгүн. Ол кэннэ халыҥ уочараты ааһан, ыраахтан тобулу көрөн олорор Египет таможеннигар тиийэҕин. Каир – Египет киин куората, манна 22 мөл. киһи олорор. Аны туран, биһиги, салгыы Хургадаҕа көтөр буоламмыт, олохтоох эриэйсэлэри оҥорор атын терминалтан көтүөхтээхпит. Онон малбытын ылан баран, кымырдаҕас уйатын курдук кыймаҥнас киһилээх терминалтан атын терминалга бардыбыт. Биһиги быһа эриэйсэнэн барбатах буоламмыт, сакаастаабыт турхампаанньабыт бэрэстэбиитэлэ Хургадаҕа биирдэ көрсөр. Онон айанныы үөрэммэтэх киһи Каирга мунуох да курдук. Терминалтан тахсааккын кытары паранджалаах, хиджабтаах араап бөҕөтө килиэккэ быыһынан көрөн тураллар. Ол быыһыгар, мэлдьи да буоларын курдук, таксыыһыттар саба түһэллэр. Аэропорт үлэһититтэн барыахтаах терминалбытын ыйдараары гыммыппытыгар киһибит “5 дуоллар” диэтэ. Ол да буоллар, син ыйыыны-кэрдиини батыһан, ороскуотурбакка эрэ сөптөөх терминалбытын буллубут.
Египет туһунан аҕыйах тыл
Египет Араап Өрөспүүбүлүкэтэ Хотугу Африкаҕа уонна Азия Синай тумул арыытыгар сытар судаарыстыба, онон икки материкка киирсэр. Олохтоохтор бэйэлэрэ Маср диэн ааттыыллар. Араап тылынан саҥараллар, суннит-мусульман итэҕэллээхтэр уонна 9% христиан итэҕэллээх арабтар бааллар. Хотугулуу-Илин өттүгэр – Израилы кытары уонна ситэ билиниллибэтэх Палестинаны, соҕуруу – Суданы, оттон арҕаа өттүгэр Ливияны кытары быысаһар. Средиземнэй уонна Кыһыл муоралар усталлар, оттон ортотунан аатырбыт Нил өрүс сүүрүгүрэр. Икки муораны Суэцкай ханаал холбуур. Маннык ханааллаах буолан абыраммыттар эбит. Бу ханаалынан ааһалларын иһин Египет экэнэмиэкитэгэр саамай элбэх түһээни төлүүллэр. Быһата, онтон аһаан-таҥнан олороллор. Ол кэннэ туризм уонна гаас-ньиэп атыытыттан харчылаһаллар. Египет 4 эрэ бырыһыана өҥ быйаҥнаах почвалаах, онтон атына – кумах куйаар. Итии дойду, биһиги сылдьар кэммитигэр, 36 кыраадыс куйаас этэ. От, атырдьах ыйдарыгар 50 кыраадыска тиийэр эбит. Күн киирдэҕинэ, биллэ сөрүүдүйэр. Сылга иккитэ эҥин эрэ ардаан ылар үһү. Биһиги сылдьар кэммитигэр “тыал сезона” буолан, арыый салгыннаах. Египеккэ араап-египтяниннар, нубиецтар (хара тириилээхтэр) уонна бедуиннар диэн омуктар олороллор. Ливияны кытары соччо-бачча эйэтэ суох эбиттэр. Сотору-сотору сэриилэһээри тииһэллэр үһү. Ливия уонна Египет кыраныыссатынан наркотик ааһар сирэ эбит, онон ол эҥээргэ турист сылдьыбат, быһата, олус кутталлаах үһү. Израилы кытары эйэ дуогабардаахтар эрээри, эмиэ соччо-бачча өйдөспөттөр эбит. Ол да буоллар туристар Египеттэн туох да хааччаҕа суох Иорданияҕа баран кэлиэхтэрин сөп, онуоха экскурсия эрэ дэлэй. Оттон олохтоохтор улахан наадата суох ол диэки тардыспаттар. Израилы “дьэбириэйдэр бэйэлэрин тустарыгар египтяннары туһаналлар” диэн саныыллар эбит, ол иһин онно сылдьыбыт дьону былаастар оһуобайдык хасыһаллар, бэрэбиэркэлииллэр үһү. Египеккэ оҕо төрүөҕэ олус үрдүк. Нэһилиэнньэ уопсай ахсаана – 94 мөл. тахса (1939 сыллаахха баара-суоҕа 16 мөл. киһи олороро). Территорията кумах куйаар буолан, үксүн биир сиргэ түптээн олороллор. Каир олус элбэх киһилэнэн, билигин саҥа куораты туталлар. Баай дьон аһара байар дойдута эбит (10 бырыһыан), орто баайыылаахтар (инженердэр, быраастар, байыаннайдар, уопсайа 30 бырыһыан), дьадаҥылар (тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктаналлар) уонна быстар дьадаҥылар араҥалара (балар дьиэлэрэ-уоттара да суох, үксүн кылабыыһаҕа, уулуссаҕа олороллор).
Бедуиннар
Бедуиннар диэн көс биистэри ааттыыллар. Дьиҥэ, бары атын-атын биистэр үһү, ону, уопсайынан, бедуиннар дииллэр эбит. Бедуин диэн кумах куйаарга көһө сылдьан барааннары, козалары, тэбиэннэри мэччитэр, былыргылыы укулааттаах олохтоох норуоттары ааттыыллар. Кинилэр бары арааптыы саҥараллар, ислам итэҕэллээхтэр (арай Сирияҕа христианнар бааллар үһү). Египет бедуиннарын уопсай ахсаанын ким да билбэт. Туох да докумуоннара эҥин суох, арай биис баһылыга, төһө эмэ ааҕар-суруйар буолан, куоракка киирэн, атыылаһан тахсар эбит. Бедуиннар диэриэбинэлэригэр муҥутаан 50 буолан олороллор. Биһигини илдьэ сылдьыбыт бедуиннар дэриэбинэлэрэ туристарга көрдөрүү быһыытынан тутуллубут, онон бу дьиҥнээх бедуиннар диэн этэр кыаҕыҥ суох. Арай, египтяннарга холоотоххо, бедуиннар хачаайылар, иҥиирдээхтэр уонна тириилэрэ быдан харатыҥы. Балар кыргыттарын 12 саастарыгар халыым иһин эргэ биэрэллэр эбит. Аны туран, ол халыымнара общинаҕа хааллын, атын общинаҕа барбатын диэн толкуйтан бэйэ общинатын иһигэр холботтууллар. Онон уруутугар да эргэ таҕыстаҕына көҥүл үһү. Инньэ гынан кэлиҥҥи кэмҥэ араас итэҕэс-быһаҕас, ордук альбинос оҕо төрүүрэ элбээбит. Египет былаастара бедуиннары куоракка олохсутаары, бэлиитикэ бөҕөнү ыыппыттар үһү да, олох аҕыйах киһи куоракка көспүт. Кумах куйаарга сир анныттан ууну тэбиэн булар үһү. Онон тэбиэнэ суох бедуиннар табыллыбаттар. Биир тэбиэн 35 сыл олорор үһү, ырыынакка саамай кыччаабыта 1,5 тыһ. дуолларга турар.
Туристары угуйуу
2015 сылтан ыла Арассыыйа туристара кэлэллэрэ олох аҕыйаабыт. Үксүн Германия, Австрия, Украина, Беларусь, Чехия, Польша, Словения дьоно кэлэллэр. Кэнники сылларга кытайдар тоҕуоруһар буолбуттар. Суруналыыс быһыытынан туризм департаменыгар киирэ сырыттым. Украинаттан төрүттээх, онно ааҕынынан үлэлиир биир киһи саамай үчүгэй отеллэри көрдөрдө, Хургада аэропорда куттал суоһаабатыгар туох үлэни ыыппытын билиһиннэрдэ. Кини этэринэн, Арассыыйаны кытары сибээс быстыаҕыттан Египет отеллэрэ саамай сезоннарын да кэмигэр 40 эрэ бырыһыан туолар эбит. Ити – экэниэмикэҕэ улахан охсуулаах диэн үһү. Хургадаҕа ситэ тутуллубатах отель эрэ элбэх. Дойду салалтата үбү киллэрэр туризмы мэлдьи өйүүр эбит. Инньэ гынан, Шарм-эль-Шейх, Хургада аэропортарыгар улахан үлэ ыытыллыбыт. Бу сыл алтынньытыттан урукку курдук быһа эриэйсэлэр баар буолуохтар үһү. Онуоха муус устарга Арассыыйаттан эспиэрдэр кэлэн, сыана быһан барбыттар дииллэр. Урут Хургада, Шарм-эль-Шейх аэропортарыгар Каир киэнин курдук күүстээх хонтуруол ыытыллыбат эбит, үлэһиттэр биометрическай хонтуруолу эҥин ааспаттар үһү. Ол иһин билигин ити аэропортарга балачча сыаналаах, ирдэбилгэ эппиэттиир тэриллэри туруораллар. Маны таһынан, холобур, Турция Арассыыйаҕа биир чартернай эриэйсэни көтүтэргэ 6 тыһ. дуоллары субсидиялыыр эбит буоллаҕына, Египет былаастара 2 тыһ. биэрэллэр эбит. Билигин ити сууманы улаатыннарар курдук кэпсэтии барар дииллэр. Маны таһынан, эһиилгиттэн Турция турпутевканы евронан аахсар буолар үһү, онон туристар Египеккэ кэлиэхтэрэ диэн бигэ эрэллээхтэр. Египет валютата – “египетский фунт”. Биир дуоллар 17,5 египет фунтатыгар тэҥнэһэр. Баҥкамаатынан ылаллар, дуоллар, евро туһаныллар. Египет атыыһыттарын кытары кытаанахтык түһэрсиэххэ наада. Арай бигэтик олохсуйбут сыаналаах маҕаһыыннарга эрэ бүтэһиктээх сыана турар.
Таксыы
Отель таһыттан күүлэйдии тахсаргар син биир таксыыланаргар тиийэҕин. Маныаха биһиги “Индрайвербытыгар” майгынныыр “Карим” диэннээхтэр. Массыына начаас кэлэр уонна тиийэр сиргэр кэллэҕинэ, төһө харчыны биэрэргин этэр. Уопсайынан, туристар элбэхтик тоҕуоруһар буоланнар, куорат олохтоохторо, ордук атыыһыттар, таксыыһыттар аангылыйа, нуучча, оннооҕор кытай тылынан холкутук быһаарсаллар. Оттон уулуссаттан туттахха, эбэтэр отель таксыытын сакаастаатахха 2-3 төгүл үрдүк буолар. Каирга ВАЗ массыынаны хомуйар собуот баар эбит, онон биһиги “ладаларбытын” Египет уулуссатыгар балай да көрөҕүн. Эрэстэрээҥҥэ аһыыр буоллаххына, мөньүүгэ ыйыллыбыт сыана бүтэһиктээх буолбатах. Уопсай счёкка эбии 18 бырыһыан НДС тутуллар эбит.
Нолуоктан босхолонуу
Египеккэ сылдьан дьиэлэрэ ситэ тутуллубатаҕын, сарайа суоҕун тута бэлиэтии көрөҕүн. Онуоха “бу хаһан тутуллан бүтэр дьиэлэрий? Тоҕо кырыысата суоҕуй?” диэн ыйыттахха “Египет сокуонунан ситэ тутуллубатах дьиэ буоллаҕына, дьиэ нолуогуттан босхолоноҕун. Оттон сарайа суох – ол аата ситэ тутуллубатах. Инньэ гынан 90 бырыһыан – сарайа суох дьиэ” дэһэллэр. Ардах сылга иккитэ эрэ таммалаан ааһар дойдутугар сарайа да суох олоруохха сөп буоллаҕа дии.
Экскурсия
Балаһа кээмэйэ кыратынан Египет аан дойдуга аатырбыт археологическай пааматынньыктарыгар тохтуу барбаппын. Египет пааматынньыктарын үөрэтэр оннооҕор туспа билим салаата баар – египтология диэн. Манна аан дойду “7 чудес света” ааттаммыт пирамидалар бааллар. Египеккэ билигин биллэринэн, 138 пирамида баар эбит. Олортон 9-һа Гизаҕа (Каиры кытары сыста турар, бу икки куораты Нил өрүс араарар) (аатырбыт Хеопс, Сфинкс манна бааллар). Экскурсия сыаната араас-араас, интэриниэттэн чэпчэкигэ булуохха сөп. Сыана 25 дуоллартан саҕаланар.
Туристары ордук Кыһыл муора угуйар. Бу муора, кырдьык, олус ыраас, кумах түгэхтээх, кораллара кырасыабайа, уута сылааһа, балыга элбэҕэ! Муора түгэҕэ ыраахтан көстөр ыраас уулаах. Уопсайынан, киһи эт-хаан, өй-санаа өттүнэн сынньанарыгар, сайдарыгар бэртээхэй дойду!
Дмитрий ИВАНОВ.
