Биһиги мэлдьи даҕаны эспэримиэнниир былаһаакка буолан иһэбит. Ол курдук, ЕГЭ буоллун (кэлим судаарыстыбаннай эксээмэн), НСОТ, КПМО эҥин диэн уларыйыылар – бары биһиэхэ бастакынан “пилотнай” бырайыак курдук боруобаланан олоххо киирбиттэрэ. Ыытыллыбыт реформалар сүүс бырыһыан көдьүүстээхтэр диир кыахпыт суох – ол түмүгүнэн туох эмэ анаалыс дуу, чинчийии дуу ыытыллыбытын көрө-истэ иликпит. Оттон үөрэхпит хаачыстыбата да, тиһик үлэтин уопсай тупсуута да суоҕун курдук суох...
Дьэ, аны Санкт-Петербурга буолан ааспыт Аан дойдутааҕы экэнэмиичэскэй пуорумҥа Саха сиригэр өссө биир “пилотнай” бырайыак киирдэ диэн сонуну иһиттибит. Ол курдук, РФ Внешэкономбаана, Уһук Илин уонна Байкаллааҕы эрэгийиэн сайдыытын Пуондата, ВШЭ (Высшая школа экономики) диэн ааттаах билим-чинчийэр институт уонна Саха өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбата буоланнар, Саха сиригэр эмиэ “Арассыыйаҕа маҥнайгы” социальнай бырайыакка сөбүлэһии түһэрсибиттэр.
Илии баттаһыыга ити тэрилтэлэр сүрүн сирэйдэрэ: ВЭБ.РФ чилиэнэ Светлана Ячевская, Пуонда генеральнай дириэктэрэ Андрей Чекунков, ВШЭ билимҥэ салайааччыта Исаак Фрумин ону кытта СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Владимир Солодов, Внешэкономбанк салайааччыта Игорь Шувалов уонна СӨ баһылыга Айсен Николаев сылдьыбыттарынан сылыктаатахха, добуочча суолта ууруллубут.
СӨ Үөрэҕин министиэристибэтин уопсай үөрэхтээһиҥҥэ салаатын салайааччыта Лена Борисовна Тен “Кыым” ыйытыытыгар маннык кэпсээтэ.
– Лена Борисовна, бырайыак ис хоһоонун кылгастык сырдатыаҥ дуо?
– Бу бырайыак 2018 сыллаахха атырдьах ыйыгар Владивостокка буолбут Илиҥҥи пуорум чэрчитинэн “рамочнайдык” ылыллыбыта. Быйыл бигэргэннэ. Үөрэх түмүктэрин тупсарар сорук турбутунан, бу “Социальнай дьайыы бырайыага” (SIB(Social impact bonds, SIB)) ол соругу быһаарар мэхэньиисим. Бырайыак 3 сыллаах. Тэрийээччитэ уонна инвестора – Уһук Илин уонна Байкаллааҕы эрэгийиэн сайдыытын пуондата (ВЭБ филиала). Олоххо киллэрээччи – Экэниэмикэ Үрдүкү оскуолата (Высшая школа экономики – ВШЭ).
Бырайыагы үбүлээһин тэрийээччи суотугар оҥоһуллар – киниэхэ субсидия быһыытынан, “Социальнай дьайыылаах бырайыагы олоххо киллэриигэ” диэн 68 мөл. суумалаах грант көрүллэр.
Бырайыак Хаҥалас улууһугар олоххо киллэриллиэ. Манна барыта 28 (ол иһигэр 8 кыра кэмпилиэктээх, 3 аҕыйах ахсааннаах оҕолоох) оскуола кыттыаҕа.
Бырайыак пааспарыгар этиллэринэн, 2019 сыл бэс ыйыттан 2022 сыл бэс ыйыгар диэри тэрийээччилэртэн 60 мөл. солк. киирэрэ былааннанар. Ол үс сылга кэрдиистэринэн барыаҕа.
– Туох үлэ ыытылларый?
– Туруоруммут сыалын ситиһэргэ диэн аналитика, мониторинг, чинчийэн көрүү барыахтаах. Бырайыагы олоххо киллэрэр инфраструктура уонна сибээстиир ситим тэриллиэхтээх. Нуорма уонна мэтиэдикэ докумуоннара оҥоһуллуохтаахтар. “Хас биирдии оҕоҕо – ситиһии оскуолатын” диэн аатынан араас таһымнаах эбии бэлэмнээһин тэриллиэхтээх: оҕону кытта сирэй дьарыктаныы, сайыҥҥы оскуоланы туһаныы, 21 үйэҕэ туттуллар сайдыы аныгы мэтиэдикэлэрин туһанан. Уопсастыбаны көҕүлүүр наадаттан бырайыагы информационнай хааччыйыы (уопсастыбаннай дьүүллэһиилэри ыытыы, консултаассыйалар, СМИгэ матырыйааллары бэлэмнээһин) оҥоһуллуохтаах.
Маны таһынан, «Көдьүүстээх оскуола» диэн баар буолуоҕа: ол эбэтэр, аныгы бырагыраамалары олоххо киллэриигэ анаан, салайар хамаанданы уонна оскуола учууталларын бэлэмнээһин, таһымнарын үрдэтэр тиһиктээх үлэ. Оскуола сайдыытын быагырааматын, идэни сайыннарыыга тус былааны оҥоруу уо.д.а. буолуохтара. Бырайыакка төрөппүттэри, уопсастыбаннаһы уонна биисинэһи кытыннарыы сабаҕаланар.
– Бырайыак туох түмүктээх буолуохтааҕый?
– Хаҥалас улууһугар пилотнай бырайыак түмүгүнэн, холобур, маннык көрдөрүүлэр үрдүөхтээхтэр. Базовай мэтиэдьикэнэн үөрэнээччилэр КСЭҕэ орто бааллара, базовай уонна профильнай матымаатыкаҕа үөрэнээччилэр КСЭҕэ орто бааллара үрдүөхтээх. Бүтүн Арассыыйатааҕы олимпиадаҕа кыттан миэстэлэспит 11 кылаас үөрэнээччилэрин, эрэгийиэннээҕи олимпиадалар түһүмэхтэригэр кыттыбыт уонна бириистээх миэстэни ылбыт үөрэнээччилэр ахсааннара эбиллиэхтээх.
Уопсайынан, үөрэх көрдөрүүтүн уопсай түмүгүн ииндэксэтэ 10% үрдээтэҕинэ, хаачыстыба ситиһилиннэ дэниэ. Түмүгү тутулуга суох эспиэрдэр таһаарыахтара. Кинилэри эмиэ туспа киритиэрийинэн талыахтара.
– Махтал!
Түмүккэ
Дьиктитэ, өскөтүн “бырайыак түмүгэ ситиһиллибит, хаачыстыба 10% тупсубут” диэн буоллаҕына, биһиги өрөспүүбүлүкэбит инвесторга – Внешэкономбааҥҥа – 70 мөл. солк. төннөрөр диэн усулуобуйалаах Бырайыак уратыта онуоха.
Көтүллүбүт да уураахха, бу да эспэримиэҥҥэ Хаҥалас улууһа наар инникилии сылдьара дьэ өйдөнөн эрэр. Дьиҥинэн, ол хаҥаластар дуу, кимнээх дуу, өҥөлөрө – буруйдара буолбатах. Кинилэр үөрэх хаачыстыбатын тупсарарга соруктаммыт үлэни ыытан саҕалаабыттара добуочча буолла. Онно араас бырайыак ылыллан, педагогтар бэлэмнэригэр болҕомто ууруллан, үлэлээбиттэрэ ыраатта. Сыл аайы форум ыытыллар. Үлэ түмүгэ мониториннанан иһэр. Онон ханнык да ВШЭ кыттыгаһа да суох, үлэ бара турдаҕа. Чопчу бэйэтэ ситиһиилэрдээх, бэлэм кэриэтэ олорор улуус диэххэ сөп. Ону “пилотнай” гынан баран, “үлэ түмүгэ үчүгэй” диэн отчуоттуур хайдаҕа эбитэ буолла?
Аны өссө биир түгэн. Бырайыагы толорооччу – ВШЭ. Оттон бу тэрилтэни араастаан суруйбуттара эмиэ ыраатта. Саамай кылгаһа уонна өйдөнөрө – “Арассыыйаҕа үөрэхтээһин тиһигин алдьаппыт, суох гыммыт, урусхаллаабыт тэрилтэ” диэн. Научнай салайааччы Исаак Фрумины саамай чэпчэкитэ, “үөрэхтээһин тиһигин ликвидатора” диэн ааттыыллар. “Билимҥэ да, педагогикаҕа да туох да сыһыана суох киһи, карьератын менеджер быһыытынан дабайбыта” диэн ааттыыллар.
Оттон Арассыыйа Үөрэҕириитин министиэристибэтин бэйэтэ тус позицията суоҕун, бу ВШЭ “кутуругар” кубулуйбутун үгүстүк буруйдууллар. Буолумуна. ВШЭ салайааччыта – Ярослав Кузьминов – РФ Бырабыыталыстыбатын солбуйааччы бэрэссэдээтэлэ Эльвира Набиуллина хоойго сытар холоонноох доҕоро. Онон туох холумтаннаах тэрилтэ буолара өйдөнөр буоллаҕа... Оттон биһиги тыа оскуолатын үөрэҕин хаачыстыбата ВШЭ “социальнай дьайыытыттан” тупсуо диэн эрэнэрбитигэр тиийэр буоллахпыт. Ханнык аптаах ньыманан эбитэ буолла?
Нина ГЕРАСИМОВА.
