Владимир ЕГОРОВ: “Үөрэхтээһиҥҥэ бары сомоҕолоһуохтаахпыт”

Аны аҕыйах хонугунан үөрэх саҥа сыла саҕаланыа турдаҕа. Үөрэхтээһин – хайа да норуокка үйэ тухары тыын суолталаах боппуруос. Оттон бу уустук эйгэни иилиир-саҕалыыр миниистир Владимир Егоров туох санаалааҕый? Ити туһунан уһун-киэҥ кэпсэтиибититтэн быһа тардыыны тулуйан ааҕаргытыгар көрдөһөбүн.

 – Владимир Анатольевич, аны аҕыйах хонугунан, үгэс курдук, учууталлар атырдьах ыйынааҕы сүбэ мунньахтара буолуохтаах. Ити туһунан кылгастык кэпсэтиэххэ.

– Быйылгы сүбэ мунньах “Консолидация в образовании: новые модели и механизмы” диэн ааттаах тэриллэр. Бары билэргит курдук, Ил Дархан Сомоҕолоһуу сылынан биллэрбитэ. Былырыыҥҥы мунньахха үөрэҕирии туһунан “үтүө уларыйыылары күөртээччи” диэн этэн турар. Инньэ гынан үөрэхтээһиҥҥэ сомоҕолоһорбут саамай сөптөөх суол. Уопсастыба дьон-сэргэ үөрэхтээх буоларыгар интэриэһэ улахан. Аны туран, билигин араас бырайыак олоххо киирэригэр үөрэхтээһин биир тоҕоостоох суол буоларын бары өйдүүбүт. Билигин цифровизацияны тумус туттан араас хайысхаҕа балысхан бырайыактар киирэллэр. Онон саҥа технологиялары үөрэхтээһиҥҥэ туһаныы саамай тоҕоостоох буолан турар. Хаһааҥҥытааҕар даҕаны үөрэхтээһин интэриниэккэ күүскэ киирэн, аһаҕас буолла. Интэриниэт көмөтүнэн үөрэнээччи бэйэтинэн эбии билиини ылар кыаҕа улаатта. Маныаха учуутал оруола эмиэ уларыйда. Кини аҥаардас билиини эрэ биэрээччи буолбакка, настаабынньык оруолун толорор аналланна. Үөрэх үлэһиттэрин атырдьах ыйынааҕы сүбэ мунньахтара 20-21 күннэригэр ыытыллыаҕа. Онно 700 дэлэгээт кыттыаҕа. Маны тэҥэ, быһа трансляция нөҥүө дьүүллэһии, кэпсэтии эмиэ барыаҕа.

Национальнай бырайыактары олоххо киллэрии туһунан улахан кэпсэтии тахсыаҕа. Биһиги үөрэхтээһиҥҥэ, демографияҕа, сыыппара экэниэмикэтигэр уонна билимҥэ национальнай бырайыактар чэрчилэринэн, уопсайа, 9 бырайыагы олоххо киллэрэбит.

– Тыын суолталаах туох боппуруостар бу мунньахха көтөҕүллүөхтэрэй?

– Бастатан туран, инфраструктураҕа, материальнай базаны хаҥатыыга сыһыаннаах боппуруостар туруохтара. Билигин 180 оскуола тобус-толору туолан турар, оттон 144 оскуола – аҥаарынан эрэ. Хаарбах туруктаах олус элбэх оскуола баар. Холобур, сыл саҥатыгар 53 оннук оскуола баар эбит буолаҕына, билигин номнуо 60-ҥа тиийдэ. Ити барытыгар инбэнтэрисээссийэ ыытыллыан наада уонна, биллэн турар, саҥа оскуола дьиэтин тутуллуохтаах. Билигин сыл ахсын 10 оскуоланы тутан үлэҕэ киллэриэхтээхпит. Быйыл былаан быһыытынан 12 саҥа оскуола үлэҕэ киириэхтээх. Федеральнай киини кытары бу хайысхаҕа үлэлэһэн балачча үбү анатабыт. Быйыл ол чэрчитинэн Амма Бөтүҥэр саҥа оскуола үлэҕэ киириэхтээх. Маны таһынан, Мэҥэ Петровкатыгар федеральнай үбү эбии туруорсуу түмүгэр үлэ салҕанар. Саха сирэ, атын эрэгийиэннэргэ холоотоххо, оскуолалары тутууга көрүллүбүт үбү мэлдьи толору туһанар. Маны таһынан, элбэх уһуйааны тутабыт. Ити, биллэн турар, үгүс үбү эрэйэр. Саҥа оскуола, уһуйаан тутулуннаҕына, тэрилинэн, миэбэлинэн, каадырынан хааччыйыахпытын наада. Оттон ол барыта эбии үбү эрэйэр, инньэ гынан федеральнай киини кытары бу хайысхаҕа үлэ дьаныардаахтык барар. Оттон эбии үп көрүллүбэтэҕинэ, бэйэбит кыайан уйуммаппыт, ол иһин экэниэмийэлии сатыыбыт. Уопсайынан, биһиги хайысхабытыгар үбү-харчыны кыайан кэмчилээбэтэхпитинэ, билиҥҥи кыһалҕабытын кыайан быһаарбат турукка киирэбит. Ол иһин бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ бу тиһиги бэрээдэктииргэ оробуочай бөлөҕү тэрийэн үлэлэтэр. Онно министиэристибэлэр бэрэстэбиитэллэрэ, дьокутааттар киирсэллэр. Онон бу мунньахха ити тыын боппуруоһу биир бастакынан кэпсэтиэхпит.

Өскөтүн бу иннинэ, 202-с уураахха нэһилиэнньэ, үөрэнээччи ахсааныгар сигэнии баар эбит буоллаҕына, билигин хас биирдии нэһилиэккэ, оскуолаҕа усулуобуйаны барытын учуоттаан (материальнай база, үөрэх хаачыстыбата, о.д.а.), барыларыгар тус-туһунан ыйыы-кэрдии бэриллиэхтээх. Онно туһааннаах үлэни улуустар ыыта сылдьаллар, онтон салгыы Экэниэмикэ министиэристибэтигэр сөбүлэҥи ааһаллар, ол кэннэ премьер В.В. Солодов салайар хамыыһыйатыгар этиилэрин киллэрэллэр. Дьэ, онно улуустар этиилэрин барытын көрөн олорон ырытыахтара, ханнык “ыарыылаах” хайысхаҕа салгыы хайдах дьаһаналларын быһаарыахтара. Онон улуустар санаалара биир бастакынан учуоттаныаҕа. Улуустар ханнык эбийиэктэри холбуулларын, уларыталларын, эбийиэктэри сөпкө хайдах туһаналларын, оскуолалары, оҕо саадтарын холбуулларын быһаарыахтара.

– Ол үлэ хаһан түмүктэниэҕэй?

– Балаҕан ыйын 1 күнүгэр диэри 23 улууска бу сорук быһаарыллыахтаах. Кыраапык баар, билиҥҥитэ сөпкө салаллан иһэр. 13 хотугу уонна арктическай улууска ахсынньыга диэри болдьохтоотубут, онно, дьэ, балаһыанньа уустук.

– Ити хотугу улуустарга Арктика сайдыытын стратегиятын кытары сибээстээх дуо?

– Ону кытары эмиэ. Ити улуустарга сыһыан арыый атын. Эн МШР (мобильное штатное расписание) туһунан этэн аһардыҥ дии. Ити МШР хас биирдии үөрэх кыһатын, систиэмэтин хаарыйар, тоҕо диэтэххэ, үлэ сүнньэ итинтэн салаллар. Сорох улуустар көрүллэр үбү кыайан тыырбаттар, тоҕо диэтэххэ, ыстааттара чопчуламмат. Кимнээххэ эрэ сиэри таһынан ыстаат көрүллэр эбэтэр сорохторго ирдэбилгэ ыйыллар да ыстаат тиийбэт буолар. Биһиги бастакы МШР оҥорорбутугар нуорма-быраап аактарыгар, ирдэбиллэргэ, сокуоннарга, үөһээҥҥи министиэристибэ ыйыытыгар олоҕуран оҥорбуппут. Онтубут ситэтэ суох этэ диэн билиниэххэ наада, ол иһин уопсастыба утарбыта. Онтон анал хамыыһыйа тэрийэн, онно улуустар бэрэстэбиитэллэрин киллэрэн саҥа МШР-2 оҥоһуллубута. Онтон онно олоҕуран МШР-3 оҥоһулунна. Ити саҥа МШР-3 билиҥҥитэ сөбүлэҥи ааһа сылдьар. Онно көстөрүнэн, төттөрүтүн, федеральнай ыстандаарт ирдииринэн саҥа ыстааттар эбилиннилэр. Холобур, дефектолог ыстаата. Уопсайынан, МШР педсастаап элбиирин курдук оҥоһулунна. Оттон көмө персонал кыччаан биэриэхтээх. Тыа сиригэр бүддьүөттэн үбүлэнэр үлэни биэрээччи оскуола, уһуйаан эрэ баарын бэркэ өйдүүбүт. Ол эрээри үөрэхтээһиҥҥэ көрүллэр үп, бастатан туран, үөрэнээччигэ туһаныллыахтаах диэн өйдүөхтээхпит. Сорох оскуолаҕа үлэһит ахсаана үөрэнээччитээҕэр элбэх, ону бэрээдэктиир уолдьаста. Көмө персонал ахсаана толкуйданан оҥоһуллуохтаах. Бастатан туран, оҕоҕо сүрүн болҕомто уурулларыгар үлэлиэх тустаахпыт.

– Төһө “толкуйданан”?

– Ол барыта МШР-га киирэ сылдьар. Онно үөрэнээччи ахсааныттан тутулуктанар. Сорох улууска сөпкө дьаһанан олороллор. Оттон сороххо бас баттах барбыт.

– Оттон салайар персоналы сарбыйыы барыа дуу?

– Биллэн турар. Сорох оскуолаҕа дириэктэр солбуйааччыта 10 баар! Ону дириэктэр “бу миэхэ наадалаах солбуйааччыларым” диэн быһаарар. Мин 13 солбуйааччылаах биир дириэктэри билэбин (Саха сиригэр буолбатах). Кини миэхэ ити солбуйааччылара таах быар куустан олорботторун быһаарар, бары син биир тугу эрэ үлэлии-хамныы сылдьаллар диир. Холобур, Москубаҕа 2-3 тыһ. үөрэнээччилээх оскуолаҕа дириэктэр 3-4 солбуйааччылаах. Онон солбуйааччылар ахсааннарын оптимизациялыыр наада. Чунуобунньук олус элбэх, солбуйааччы эмиэ диэн сэтэрииллэр дии. Оттон кинилэр да бары үлэлээх дьон ээ. Кинилэр ахсааннарын аҕыйаттахха, атыҥҥа элбиэхтэрэ, оттон элбэттэххэ, син биир үлэлэрэ элбэх курдук буолуоҕа.

– Оччотугар “көмүс ортотун” хайдах булабыт?

– Ити барыта салайыы сатабылыттан тутулуктанар. Дириэктэргэ көрүллүбүт чопчу үпкэ кини 3 солбуйааччыны хамнастыыра эбэтэр улахан көдьүүһэ суох 6 солбуйааччыны хамнастыыра бэйэтиттэн тутулуктаах.

– Оттон дириэктэрдэр, учууталлар үөһэттэн отчуот бөҕөтүн ирдииллэр, ол иһин кыаммаппыт дииллэр...

– Отчуоттан муҥатыйар дириэктэрдэр, төттөрүтүн, араас кумааҕыны “төрөтөллөр”.

– Үөрэх миниистирэ Ольга Васильева бастаан ананан кэлэригэр “кумааҕы отчуотун аччатыам” диэбиттээх. Хайаста?

– Биһиги ханнык эрэ боппуруоһу быһаарарбытыгар хайаан да иһитиннэриини ирдиибит. Туһааннаах отделлар, эппиэтинэстээх дьон ону салгыы улуустарга “ыытыҥ” диэн сорудахтыыллар, оттон үөрэх управлениета – оскуола дириэктэрдэригэр, оттон дириэктэр – бэйэтин солбуйааччытыгар, ол солбуйааччы – атын солбуйааччытыгар, ол киһиҥ салгыы учууталга утаарар. Ол иһин үөһээҥҥилэри аччатыахтаахпыт. Ол гынан баран, саҥа технологиялары киллэрэн истэхпитинэ, биир кэлим цифровой үөрэх эйгэтэ баар буоллаҕына, быһа автоматизированнай тиһигинэн ыыттаран, ити үлэ хаамыытын судургутутуо этибит. Онно дьулуһабыт. Москубаҕа итини сатаан туһанар буоллулар.

– Москубаны уонна Саха сирин тэҥнии тутар сыыһа соҕус буолуо ээ...

– Саатар, бастаан киин куораппытыгар киллэрэр тоҕо сатаммат буолуой? Биһиэхэ саамай элбэх солбуйааччы ханна баарый? Биллэн турар –Дьокуускайга. Ол иһин манна административнай үлэҕэ сыыппара технологиятын туһанан дьаһаналлара буоллар, мин санаабар, ноҕурууска быдан кыччыа этэ.

– “Сыыппара технологията, айти технология” эҥин диэн хас түрүбүүнэ ахсын этэҕит. Ол гынан баран ону олоххо киллэрэргэ усулуобуйа баар дуо?

– Атын эрэгийиэннэргэ холоотоххо, биһиэхэ даҕаны саҥа информационнай технологиялары туһаныыга инники күөҥҥэ сылдьар үөрэх кыһалара бааллар. Холобур, Өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй Уһук Илиҥҥэ тутулуга суох эриэйтин ааҕыныстыбата таһаарбыт эриэйтинигэр ырааҕынан куоһаран инники күөҥҥэ тахсыбыта. Маны таһынан ФТЛ, Дьокуускай куораттааҕы лиссиэй уо.д.а. бастыҥнар кэккэлэригэр бааллар.

– Оттон тыа сирин оскуолалара?

– Тыаҕа да хаалсыбаттар. Кыыллаах орто оскуолата информационнай технологияны туһаныыга атыттарга холобур эрэ буолар кыахтаах. Биһиги оскуолаларга эрэ буолбакка, орто анал үөрэх кыһаларыгар эмиэ сыыппара технологиятын кимиэллээхтик киллэрэбит. “Сколково” бырагырааматынан 7 колледж үлэһитэ анал кууруһу ааспыта. Инньэ гынан сөптөөх базаны бэлэмнииргэ үлэ барар. Биһиги айти салааны сайыннарыыга күүскэ үлэлэһэбит. Холобур, айти-лиссиэй кэнсиэпсийэтин бэлэмнии сылдьабыт.

– Үйэ ирдэбилинэн айти технология, биллэн турар, сайдыахтаах. Онуоха оскуолаттан саҕалаан үөрэх ыытыллара саамай сөп. Ол гынан баран биһиги эрэгийиэммитигэр интэриниэппит хаачыстыбата олус мөлтөх, быт хаамыыта түргэннээх. Оннооҕор киин куораппытыгар сорох сиргэ интэриниэппит мөлтөх дии...

– Киин куоракка оннук мөлтөх дии санаабаппын. Оттон улуустарга, биллэн турар, баҕарбыт курдук буолбатах. “Цифровая экономика” диэн федеральнай бырагыраама чэрчитинэн биһиги үөрэх кыһаларыгар 100 мб/с, оттон тыа оскуолаларыгар 50 мб/с түргэннээх интэриниэтинэн хааччыйыахтаахпыт. Онно анаан үгүөрү үп көрүллэр. Инновация министиэристибэтэ 17 улууска оптоволокно киириэхтээх диир, соторутааҕыта Горнайга үлэ номнуо саҕаланна. Инньэ гынан бу 17 улууска сыыппара үөрэхтээһинин кииннэрин арыйыахтаахпыт. Маннык киин Кыыллаахха номнуо баар. Кинилэр спутник интэриниэтин туһанан олороллор. Дириэктэр Иннокентий Малгаров бу хайысхаҕа күүскэ үлэлэһэр, улахан соруктары туруорар. Маннык кииннэр баар буоллахтарына, биһиги биир кэлим үөрэх куйаарын тэрийиэхпит. Онно, холобур, тыа оҕото дистанционнай ньыманан куорат уопуттаах учууталыгар көмпүүтэр нөҥүө үөрэнэр кыахтаныа.

– Дириэктэр эрэ барыта информационнай технологиялары ылыммат, өйдөөбөт. Аны туран, оскуолалар бары анал идэлээх информатика учууталларынан толору хааччыллыбаттар...

– Ити баар. Ол иһин биһиги ХИФУ Математика уонна информатика институтун, АГИИК уонна колледжтарбытын кытары ситимнээхтик үлэлиибит. Маныаха кыһалҕа информатика учууталлара тиийбэттэригэр эрэ сыппат. Информатика учуутала оҕолорго билиини биэрэр, оттон учууталлар бэйэлэрэ саҥа технологиялары баһылаабыт буолуохтаахтар. Оччоҕуна эрэ үөрэх хаамыыта хаачыстыбалаах буолар. Учууталлар ону сөпкө өйдөөн үлэлэригэр киэҥник туһаныахтарын наада.

– Тыа оскуолаларыгар сырыттахха, “сетевая школа” чэрчитинэн элэктэриэн сурунаалы толорорбутугар интэриниэппит наһаа бытаан буолан, оскуолаҕа хоммоппут эрэ диэн үҥсэргээччилэр.

– Ити сетевой оскуола көдьүүһэ улахан. Төрөппүттэр оҕолорун ситиһиилэрин интэриниэтинэн кэтии олороллоро табыгастаах. Биллэн турар, үгүс оскуолаҕа интэриниэт мөлтөх. Хайаан да барыларын түүннэри олорон толоруохтааххыт диэн ирдэбил туруорбакка, хара маҥнайгыттан усулуобуйаны тэрийиэхтээхтэр. Онуоха олохтоох дьаһалта, тэрийэн таһаарааччылар төбөлөрүн сынньаллара наада.

– Аҕыйах оҕолоох оскуолаларбыт туох диэн буоллулар?

– Оо, дьэ, бу – төбө ыарыыта. “Малокомплектнай” оскуола бэйэтэ буолбакка, оҕо ахсаана аҕыйаҕа – төбө ыарыыта.

– Сокуоҥҥа “малокомплектнай” оскуола туһунан чопчу нуорма дуу, ыстандаарт дуу баар дуо?

– Суох. Ол иһин биһиги Госдума дьокутаата Г.И. Данчикованы кытары бу кыһалҕаҕа федеральнай таһымҥа үлэни ыыта сатыыбыт. Үөрэхтээһин туһунан сокуоҥҥа малокомплектнай оскуола туһунан чопчу өйдөбүл баар буоларын ситиһэ сатыыбыт. Ити сокуоҥҥа малокомплектнай оскуола туһунан суруллар да, чопчу хайдах буолуохтааҕын туһунан суох. Онно эрэгийиэн бэйэтэ быһаарарынан, үөрэнээччи ахсаанын, аттынааҕы нэһилиэнньэлээх пууннартан төһө ырааҕын көрөн быһаарар диэн. Бу өйдөбүллэр тустарынан чопчу тугу быһааралларын, ону хайдах өйдүүллэрин, ханнык кэмбинээссийэҕэ сигэнэллэрин эҥин субъектар бэйэлэрэ көрөн быһаарыахтаахтар дииллэр. Баҕар, ити сөп буолуо, ону сокуону оҥорооччу билэн эрдэҕэ. Ол эрээри ити миэстэтигэр чопчу быһаарарга мэһэйдиир. Холобур, биһиги министиэристибэбит үөрүүнү кытары барыларын “малокомплектнай оскуола” диэн билиниэ этэ уонна ону туспа нуорма быһыытынан, дууһатынан көрөн буолбакка, дьиҥнээх ороскуотун көрөн үбүлүө этэ. Бастатан туран, биһиги оскуолалары малокомплектнай буолалларыгар көҕүлүө этибит, ол эбэтэр, 110 оҕолоох оскуола 109 үөрэнээччилэммэтигэр интэриэстээх буолуо этэ. Иккиһинэн, ороскуоппут улаатыа этэ. Онон ити бопуруос судургута суох уонна чопчу быһаарылла илик. Арай малокомплектнайынан биллибит оскуолалар үбүлээһини номнуо ыла олороллорун быһыытынан үчүгэй.

– Хас малокомплектнай оскуола баарый?

– 207. Манна тырааныспар хайдах сылдьара үөскээн тахсар. Арассыыйа киин эрэгийиэннэригэр үчүгэй суоллаах-иистээх уонна чугас-чугас нэһилиэнньэлээх пууннар баар буоланнар, оҕону таһан үөрэттэрии кыаллыан сөп. 10-ча км. айанныаха сөп буоллаҕа. Оттон биһиэхэ 10 км. олох атын 10 км. ээ. Биһиги килиимэппитигэр уонна суолбутугар-ииспитигэр оҕону тиэйэн үөрэттэрии кутталлаах. Ол иһин федеральнай таһымҥа ити боппуруоһу быһаартара сатыыбыт. Биһиги ыарахан усулуобуйаҕа олорор оскуолаларбытын эмиэ малокомплектнай буолалларын билиннэриэхпитин баҕарабыт, оччотугар кинилэр арыый элбэх үбүлээһиннээх буолуо этилэр.

– Оттон көс оскуолалар?

– Сокуоҥҥа көс оскуола туһунан чопчу өйдөбүл суох. Ол иһин федеральнай министиэристибэ оробуочай бөлөҕүн кытары үөрэх сокуонугар көс оскуола туһунан чопчу өйдөбүл баар буоларын ситиһэ сатыыбыт. Биһиги этиилэрбитин киллэрбиппит. Онно көс оскуола диэн көһө сылдьар оскуола эрэ диэн буолбакка, онно, бастатан туран, төрүт үгэстэри харыстыыр сыал-сорук турарын этэбит. Биһиэхэ 11 көс оскуола баар, олортон үһүгэр эспэримиэн быһыытынан 3 булуогу (көһөрөргө табыгастаах оскуолалар) оҥорбуппут. Олор билигин үлэлии тураллар, ол гынан баран сырыы аайы көһөрөн иһэр соччо табыгаһа суох диэн, ону салгыы табыгастаах гына ситэрэн, тупсаран биэриэхтээхпит. Аны туран, көс оскуола сокуоҥҥа чопчу ыйыллыбатах эрэ диэн кыһалҕа тирээбэт, манна өссө лиссиэнсийэ чааһыгар ыарахаттар бааллар. Лиссиэнсийэни ыларга оскуола хайаан даҕаны чопчу биир аадырыстаах буолуохтаах, оттон туундара киэҥ куйаарыгар тэлэһийэ сылдьар оскуолаҕа ханнааҕы аадырыс кэлиэй? Инньэ гынан, бу боппуруоһу быһаартарарга эмиэ Москубаны кытары үлэлэһэбит.

– “Үөрэх хаачыстыбата” диэн тугуй?

– Аҥаардас научнай литэрэтиирэҕэ эрэ сигэннэххэ, үөрэх хаачыстыбатын туһунан отучча быһаарыыны биэриэххэ сөп. Үөрэх сокуонугар хаачыстыба диэн оҥорор өҥөҕө төһө сөп түбэһэрэ, баар ыстандаартарга эппиэттэһэрин туһунан ыйыллар. Оттон үөрэҕирии диэн аҥаардас үөрэтии эрэ буолбатах, манна оҕону иитии эмиэ киирэр. Үөрэх хаачыстыбатын туһунан этэллэригэр тоҕо эрэ үөрэтии эрэ туһунан ахтыллар. Ити соччо сөбө суох. СКЭ, ОГЭ туһунан этэрбитигэр үөрэх хаачыстыбата буолбакка, үөрэтии хаачыстыбата ыйыллыахтаах. Биллэн турар, эксээмэн түмүгэ эмиэ хаачыстыбаны, таһымы көрдөрөр. Тоҕо диэтэххэ, выпускник эксээмэни хайдах туттарбытыттан кини төһө күрэстэһиэн сөбө быһаарыллар. Академическай билии улахан оруолу ылар. Ол эрээри билигин портфолионы, үөрэнээччи ситиһиилэрин көрөр буолбуттара мээнэҕэ буолбатах. Үөрэхтээһин лиичинэһи үөскэтэр. Инньэ гынан, хаачыстыбаны ким хайдах ылынарынан, сыаналыырынан көрөн, араастаан быһаарыахха сөп. Тыаҕа хаачыстыба атын, оттон куоракка эмиэ атын.

– Ол эбэтэр үөрэх хаачыстыбатын туһунан чопчу, бигэ өйдөбүл суох буоллаҕа?

– Үөрэх хаачыстыбатыгар сөп түбэһии туһунан сокуоҥҥа чопчу ыйыллыбат. Ол эрээри биһиги киһи бэйэтин кыаҕын толору арыйарын ситиһэ сатыахтаахпыт. Мин өйдүүрбүнэн, хас биирдии киһи тус-туһунан дьоҕурдаах, тус көрүүлээх, ол да буоллар, бастатан туран, биһиги бу киһи ханнык хайысхаҕа ордук дьоҕурдааҕын көрөн, ону арыйа сатыахтаахпыт. Ону сатыыр буоллахпытына, ол аата хаачыстыбалаах үөрэҕи биэрэбит.

– Владимир Солодов хаста да “Саха сиригэр үөрэх хаачыстыбатын таһыма, атыттарга холоотоххо, мөлтөх” диэбитэ. Кини СКЭ, ОГЭ көрдөрүүтүн этэр дуо?

– Кини үөрэтии хаачыстыбатын туһунан этэр. Кырдьык, биһиэхэ СКЭ көрдөрүүтэ Арассыыйа орто таһымыттан кыра. Ол эрээри үөрэхпит таһыма мөлтөх диэн этэр сыыһа. Биһиэхэ олус элбэх оҕо 9-с кэннэ онус кылааска барар. Саха сирэ тохсус кэннэ орто анал үөрэххэ туттарсыы эриэйтинигэр саамай бүтэһик турар эбэтэр онус кылааска тохсус кэннэ киириигэ инники күөҥҥэ сылдьар. Оттон онус кылааска СКЭ-ни туттарар таһымнаах, күүстээх оҕолор буолбакка, мөлтөх бэлэмнээх оҕо киирэн СКЭ орто баалын намтатан кэбиһэр.

– Ол эбэтэр, эн санааҕар, мөлтөхтөр салгыы уопсай орто үөрэҕи ылбакка, сүрүннээн, оробуочай идэлэри баһылыахтаахтар дуо?

– Суох, инньэ диэбэппин, баар чахчыны этэбин. Биһиэхэ 9 кылаас кэнниттэн 10-с кылааска салгыы үөрэнии көрдөрүүтэ үрдүк. Итиннэ хас да фактор баар. Бастатан туран, биһиги наар үрдүк үөрэҕи баһылыырга эрэ дьулуһабыт, ити – историческай баар чахчы. Иккиһинэн, төрөппүттэр тохсус кэннэ, сэбиэскэй саҕанааҕы курдук СПТУ эрэ баарын курдук саныыллар, СПТУ “престижнэйэ суох” диэн олоҕурбут өйдөбүллээхтэр. Үсүһүнэн, орто анал үөрэх систиэмэтэ тохсус кэннэ олус элбэх оҕону ыларга бэлэмэ суох. Дьиҥэ, туттарсыыга куонкурус баар аҕай ээ. Колледжка киирэргэ ачыстаат орто баала төһө буолуо дии саныыгын?

– Ханныгыттан көрөн ини. Холобур, медколледжка быһа холоон 4,8 эҥин буолуо...

– Сорох кыһаҕа 5,0 бааллаахтар күрэстэһэллэрэ эмиэ баар. Арааһа, мин онно кыайан туттарсан киириэм суох этэ. Биһиги орто анал үөрэҕи хаачыстыбалаах, “престижнэй” гыннахпытына, күрэстэһии аҥаарыгар тэҥнэһэрэ буолуо Холобур, Татарстаҥҥа оннук. Аны туран, биһиги үксүн сир баайын хостуур тэрилтэлэргэ оробуочай идэлэри бэлэмниибит, оттон ол тэрилтэлэр вахтовиктары ыларга дьулуһаллар.

– Мин санаабар, Татарстан үөрэхтээһиҥҥэ бэйэтин кэмигэр олус үчүгэй инбэстииссийэни укпута дьайар...

– Ити баар. Биһиэхэ да 90-с сылларга Михаил Ефимович итинник гыммыта, ол түмүгэр Хореография училищета, Муусука Үрдүкү оскуолата, Билим аччыгый академията, олимпийскай эрэллэр училищелара, “Юные якутяне” ресурса киинин курдук эбийиэктэр ситиһиилээхтик үлэлииллэр. Маннык хабааннаах тэрилтэ элбэх.

– СКЭ көрдөрүүтүн түмүгэ мөлтөх диэтибит. Биричиинэтэ тугуй?

– Биһиэхэ оннооҕор хас үһүс выпускник нуучча тылын 70 баалтан элбэххэ туттарар. Онон аһара мөлтөх диир табыллыбат. Орто көрдөрүү намыһах, ити үрдүк көрдөрүүнү биэрэр оҕолору сэргэ аҕыйах бааллаах выпускниктар баалларыттан тахсар. Оттон, дьиҥэ, билим араас кэмпириэнсийэтигэр, олимпиадаларга кыайыыларбытынан биһиги сүүрбэ иһигэр киирэбит. Билигин ити “аллара тардааччылары” кытары утумнаахтык үлэлиэхпитин эрэ наада. Онуоха учууталлар таһымнарын үрдэтэбит, ВШЭни кытары бииргэ үлэлиибит уо.д. а. дьаһаллары ылынабыт.

– Учууталларынан хааччылыы хайдаҕый?

– Каадырынан хааччыллыы – мэлдьи баар кыһалҕа. Сыл ахсын 1 тыһ. кэриҥэ үлэ миэстэтэ тахсар, ол эрээри ити барыта туолбат. Үөрэҕи бүтэрбит ыччаттар бары талбыт идэлэринэн үлэлээбэттэр, үлэлии бардахтарына да, быраҕан кэбиһэллэр, сыстыбаттар. Биһиги оскуолабыт 70 бырыһыана тыа сиригэр баар. Онно усулуобуйа барытыгар баар буолбатах.

– “Земский учитель” үлэлиир дуо?

– 2020 сылтан үлэлээбитинэн барыахтаах, онно, биллэн турар, кыттыһыахпыт. Федеральнай киин бу бырагыраама хайдах үлэлиирин билиҥҥитэ чопчу биллэрэ илик. Арай 1 мөл. солк. эдэр учууталларга эрэ буолбакка, саастарыттан тутулуга суох барыларыгар төлүүр буоларын билэбит.

– Төрөөбүт тылынан үөрэтиини аны төрөппүт сайабылыанньалаан талар. Оттон төрөппүттэр “төрөөбүт тылы үөрэтии эбии ноҕурууска” диэн тала сатаабат буолуохтара диэн дьиксинии баар...

– Оннук дьиксинии, чахчы, баар. Биһиэхэ норуот быһыытынан бэйэни өйдөөһүн улаатар, инньэ гынан үгүстэр төрөөбүт тылынан үөрэтиини талаллар. Холобур, 2017 сыллаахха төрөөбүт тылынан 19 905 оҕо үөрэнэр эбит буоллаҕына, 2018 сылга номнуо 30 тыһ. тахсыбыта. Дьокуускайга 13 оскуолаҕа бары биридимиэккэ саха тылынан 1688 оҕо үөрэнэр, 39 оскуолаҕа төрөөбүт тылы 10277 оҕо үөрэтэр, 6199 оҕо саха тылын судаарыстыбаннай тыл быһыытынан үөрэтэр. Бырамыысыланнастаах улуустары ыллахха, Алдан улууһугар 5 оскуолаҕа саха тылын төрөөбүт тыл быһыытынан үөрэтэллэр, 6 оскуолаҕа – судаарыстыбаннай тыл быһыытынан. Ленскэйгэ – 5 оскуола төрөөбүт тыл быһыытынан, Мииринэйгэ – 3 оскуолаҕа, Нерюнгрига үөрэппэттэр. “Эбии ноҕурууска” диэн өйдөбүл буолбакка, “эбии билиини ылар” диэн өйдөбүл киириэн наада.

Дмитрий ИВАНОВ кэпсэттэ.