«Ол дойдуга айан» сыаната төһөнүй?

“Киһи кэмнээх, балык ыамнаах” дииллэр. Биллэн турар, бу дойдуга букатын кэлбит суох, онон ыйаахпыт быһыытынан хаһан эмэ син биир өбүгэлэрбитигэр барыахпыт турдаҕа. “Хара күҥҥэ” күн бүгүҥҥүттэн хаһааммытынан барар сыал-сорук да туруорбатарбыт, киһилии харалларбытыгар төһө үп-харчы наадатын эрдэттэн сэрэйбит да үчүгэй курдук. Онон бу сырыыга “ол дойдуга киһилии хараллан барарбар туох уонна төһө үп нааданый?” диэн эмискэ тэһэ кэйэр ыйытыыга хоруйу көрдөөн көрүөҕүҥ.

Тугу гынабыт?

Өлүү дэгиэ тыҥыраҕа кимтэн да ыйыппакка соһуччу кытаахтаан илдьэр. Өскөтүн чугас киһиҥ өллөҕүнэ, бастаан утаа тугу гыныллыахтааҕый? Киһи балыыһаҕа сытан өллөҕүнэ, аан бастаан морга тиийэн өлбүтүн туһунан туоһу суругу ылыллар. Ол докумуону туппутунан, МФЦ-га эбэтэр ГТАС-ка (эбэтэр дьаһалтаҕа) тиийэн гиэрбэлээх туоһу сурукка уларытаҕын. Онто суох киһини кыайан көмпөккүн. Оттон дьиэҕэ сытан өллөҕүнэ, бастаан полиция үлэһитин уонна учаастактааҕы бырааһы ыҥыраҕын эбэтэр түүн өлбүт буоллаҕына, суһал көмө биригээдэтин ыҥырыллар. Быраас түргэнник кэлэрин наадатыгар “бу киһи өйүн сүтэрдэ” диэн ыҥырдахха, биллэн турар, түргэнник кэлиэхтэрэ. Өлбүт киһиэхэ улаханнык тиэтэйэ сатаабаттара өйдөнөр буоллаҕа. Кинилэр киһи чахчы өлбүтүн бигэргэтэллэр уонна боротокуол толороллор. Быраас саньытаардар биригээдэлэрин ыҥыран өлүгү морга илтэрэр. Ити барыта босхо оҥоһуллуохтаах. Кинилэр кэлиэхтэригэр диэри өлбүт киһи пааспарын, бэйэҕит пааспаргытын уонна өлүктээх ОМС (суһал көмөҕө наада) бэлэмниигит. Киһи өлүгүн хайаан да морга илдьиллиэхтээх дуо? Кэлиҥҥи сылларга оптимизациянан сибээстээн, улуустарга баар моргтар бөдөҥсүтүллэн, хас да сиргэ сабыллан, ыаллыы улууска илдьэргэ күһэллэҕин. Федеральнай сокуоҥҥа “морга илдьэртэн аккаастыахха сөп” диэн суруллубат. Ол гынан баран өлүгү арыйан көрүү быраабылата сокуоҥҥа ырылхайдык сурулла сылдьар. Ону паталогоанатом эрэ оҥоруохтаах. өскөтүн быраас уонна полиция өлүгү арыйары соҥнообот буоллаҕына, ону бэйэҕит көрөн быһаараҕыт. Арыйыыттан аккаастанарга анал сайабылыанньа суруллуохтаах. Ону сокуоҥҥа сурулларын курдук “религиозные или иные мотивы” диэҥҥэ сигэнэн. Соһумардык өлбүт буоллаҕына, хайаан да арыйан көрөллөр. Өскөтүн киһи балыыһаҕа сытан өлбүт буоллаҕына уонна бүтэһиктээх диагноз туруоруллубатаҕына, эбэтэр киһи сыыһа эмтээһинтэн эбэтэр импиэксийэттэн суох буолбут буоллаҕына, өлүгү арыйаллар. Маннык быраабыла хат дьахтарга уонна субу төрөөбүт дьахтарга эмиэ булгуччу тутуһуллар.

Кылабыыһаҕа сири хайдах ылылларый?

Өскөтүн өлбүт киһи бэрэпиискэлээх сиригэр көмүллэр буоллаҕына, сири буор босхо ылаҕын. Ити “О похоронном деле” сокуоҥҥа сурулла сылдьар. Ол гынан баран, босхо сири баҕарбытыҥ курдук, бэриллибэт, ханна миэстэ баарынан аныыллар. Арай урууҥ аттыгар миэстэ баар буоллаҕына эрэ, көрдүүр сиргэр биэриэхтэрин сөп. Маны даҕаны ол “урууҥ көмүллүбүтэ 15 сыл ааспыт буоллаҕына” диэннээх. Маныаха олохтоох кылабыыһа дьаһалтатыгар эрийэн, тиийэн чуолкайдык билиэххэ наада.

Көмүүгэ төһө харчы ороскуоттанарый?

Аһаҕас кылабыыһаҕа миэстэ буор босхо бэриллиэхтээх. Ону атыылыы сатааһын эҥин сокуонунан көҥүллэммэт. Ол гынан баран син биир харчы төлүүргэ күһэллэҕин: кылабыыһа үлэһиттэрэ көмүү сирин бэлэмнииллэрин, иини хаһалларын, хоруобу түһэрэллэрин уонна сири кытары сабалларын иһин. Ити өҥө 8 тыһ. солк. саҕаланар (Дьокуускайга муниципальнай да, чааһынай да тэрилтэлэр бааллар). Ону дьаһалтаттан эбэтэр чааһынай хонтуораларга тиийэн сакаастыыгын.

Кремация

Билигин арҕааҥҥы дойдуларга өлүгү уматыы “муода” буолан турар. Сорох дьон тыыннаахтарыгар анаан-минээн күлгэ кубулуйуохтарын баҕаралларын туһунан кэриэс-хомуруос тылы хааллараллар. Ол гынан баран Дьокуускайга крематорий диэн суох. Крематорий 600 тыһ. нэһилиэнньэлээх куораттарга эрэ баар. Чугастыы Хабаровскайга уонна Владивостокка сакаастыахха сөп. Онуоха өлүгү сөмөлүөтүнэн ыытарга, уматтарарга эҥин эбии ороскуоту уйунарга күһэллэҕин. Хабаровскай крематорийыгар уматтарыы 4 тыһ. солк. саҕаланар. Сиргэ кистииргэ 2 тыһ. солк. көрдүүллэр эбит эбэтэр колумбарий диэн анал харайар сиргэ уурдараллар үһү. Ол сыанатын токкоолоһо барбатыбыт.

Көмүү сиэрэ-туома

Киһини көмүү сиэрэ-туома хайдах ыытыллара дьиэ кэргэн баҕатыттан көрөн оҥоһуллар. Быраабыла быһыытынан көмүү сиэрэ-туома үс түһүмэхтэн турар:

- бырастыылаһыы. Куоракка биир үксүн панихиданы анал ритуальнай сааланы куортамнаан ыыталлар. Ритуальнай сааланы куортамныырга чааһа ортотунан 5 тыһ. солк. саҕаланар. Сорох саалаҕа хоруобу, кириэһи, веногу, көлөнү барытын кинилэргэ сакаастыыр буоллахха, сааланы босхо биэрэллэр. Онон интэриниэтинэн эҥин көрөн билсэр наада;

- көмүү;

- ахтыы, өлбүтү кэриэстээһин.

Бу түһүмэхтэр ханна, хаска ыытылларын эрдэттэн сэрэтиллэр. Маны таһынан эрдэттэн өлүгү тиэйиигэ көлөнү түүлэһиигэ уларсыахха наада уонна бырастыылаһааччылары кылабыыһаҕа диэри илдьэргэ-аҕаларга эмиэ анал оптуобуһу сакаастыыллар. Оттон ахтыы киэһэтэ дьиэҕэ ыытыллыбат буоллаҕына, эрдэттэн анал аһыыр сааланы булуохха наада. Биллэн турар, ол барыта – харчы. Холобур, Дьокуускай куоракка 11 миэстэлээх уонна хоруоп батар массыынатын 4 тыһ. солк. саҕалаан уларсаллар.

Оттон аҥаардас хоруобу моргтан ритуальнай саалаҕа диэри илтэрии эмиэ, ортотунан, 2 тыһ. солк. буолар. Хоруоп үс көрүҥэ киин куоракка ордук тарҕаммыт. Бэһинэн оҥоһуллубут, аалай баархат бүрүөһүннээх саамай чэпчэки хоруоп 4,5 тыһ. солк. саҕаланар. МДФ матырыйаалтан оҥоһуллубут лаахтаах хоруоп 15 тыһ. солк. саҕаланар, бэһинэн оҥоһуллубут, элиитэлии, солотуулаах хоруоп, ортотунан, 28 тыһ. солк. саҕаланар. Дууп хоруоп 40 тыһ. саҕалаан 400 тыһ. солк. тиийэр. Манна эбии өлүөхсүт таҥаһын-сабын, хоруопка сытар сыттыгын, бүрүөһүнүн эҥин туспа атыылаһыллар. Веноктар сыаналара эмиэ араас буолар. Саамай боростуой, чэпчэки 500 солк. саҕаланар. “Элитнэй” диэҥҥэ киирсэр венок, чэпчээбитэ, 4,5 тыһ. саҕаланар уонна 30 тыһ. солк. кытары тиийэр. Кириэс сыаната эмиэ араас-араас буолар. Мас кириэс, саамай чэпчээбитэ, 4500 солк. саҕаланар. Тимир кириэс 8 тыһ. солк. саҕаланар. Өлүөхсүт аатын-суолун, хаартыскатын туруортарар табличка эмиэ туспа сыаналаах. Пааматынньык арааһа баар: мыраамар, хара таас уо.д.а. Хайдах быһыылаах, туох ойуулаах, төһө кээмэйдэх, хаартыскалаах эҥин буоларыттан көрөн сыана араастаан халбаҥныыр. Саамай “эконом вариант” диэннэрэ 4,8 тыһ. солк. саҕаланар уонна 200 тыһ. солк. диэри тиийиэн сөп. Кэлииккэ эмиэ араас сыаналаах буолар, эмиэ ким хайдаҕы баҕарарыттан көрөн. Саамай чэпчэки кэлииккэ 7-8 тыһ. солк. саҕаланар.

МОРГа тугу илдьиллиэхтээҕий?

Морга өлүөхсүт хараллар таҥаһын-сабын (ис таҥастан саҕалаан уһун сиэхтээх таҥаһыгар, атаҕын таҥаһыгар тиийэ) уонна кыраасканы илдьиэххэ сөп. МОРГ өлүгү сууйууну-сотууну, таҥыннарыыны уонна хоруопка угууну босхо оҥорор. Маны таһынан өлүк нэдиэлэ устата босхо сытыан сөп. Төлөбүрү сорох өҥө эрэ иһин ылар бырааптаах: холобур, өлүөхсүт суол быһылааныгар эчэйбит буоллаҕына, ону көннөрөллөрүн иһин. Биллэн турар, морга өлүгү илдьэн баран хоруобу, веногу, бүрүөһүнү атыылаһыллар уонна эрдэттэн тырааныспары сакаастыыллар.

Чэпчэтии баар дуо?

Хас биирдии киһиэхэ көмүүгэ анаан чэпчэтии, араас көмө көрүллэр. Үлэлээбит сириттэн көмө харчыны ылыан сөп. Биэнсийэлээх киһи өллөҕүнэ, олорор сириттэн Биэнсийэ пуондатын салаатыттан, оттон үлэлээбэт киһи таҥаралаатаҕына – социальнай харалта управлениетыттан, оҕо өллөҕүнэ, эмиэ онтон ылыллар. Аны туран, байыаннай сулууспаҕа сылдьан өлбүт буоллаҕына, байаҥкамаакка тиийэн билэҕит. Кинилэргэ босуобуйаны Оборуона министиэристибэтэ биэрэр. Өлбүт киһи социальнай страховка Пуондатыгар (ФСС) страховкалаах буоллаҕына, босуобуйаны ФСС төлүүр. Киһи өлбүтүн кэннэ сыл аҥаара ааһа илигинэ ити босуобуйаны төлөттөрүөххэ наада. Биллэн турар, ити судаарыстыбаттан кэлэр харчы олус кыра, ороскуоту саппат. 2019 сылга ити босуобуйа кээмэйэ – 5946 солк. 47 кэп. тэҥ. Маны таһынан, ис дьыала уорганнарын үлэһитэ, Чернобыль саахалын кыттыылааҕа, сэрии бэтэрээнэ өллөҕүнэ, судаарыстыбаттан көрүллэр харчы арыый улахан.

Груз-200

Өлүгү дойдутугар илдьэн харайар буоллахха, сөмөлүөтүнэн көтүтэргэ үбү-харчыны барытын бэйэҥ уйунаҕын. Ону даҕаны миэстэ булар олус эрэйдээх буолар, сөмөлүөттэр куруук толору тиэнэллэр. Холобур, “Полярные авиалинии” авиахампаанньа Орто Халымаҕа диэри груз-200 илдьэригэр биир кг. 300 солк. тарыыптаах эбит, маныаха 50 бырыһыаҥҥа диэри чэпчэтиини көрөр. Груз-200 ыытарга хайаан да туспа быраабылалаах: өлбүтүн туһунан туоһу суругу, СЭС-тэн анал ыспыраапканы, хоруоп ыпсыыларынан холбоммутун туһунан ыспыраапканы ирдииллэр. Хоруоп сыыҥкабай буолуохтаах уонна мас дьааһык иһигэр сытыахтаах. “Полярные авиалинии” 2 миэтэрэ үрдүктэн уонна 60х80 см. кэтиттэн улаханы тиэйбэт. Ону эмиэ учуоттуохха наада. Өлүгү бэйэтин эрэ ыытыллыбат, хайаан даҕаны арыалдьыт баар буолуохтаах. Онон арыалдьыкка эмиэ билиэти атыылаһарга тиийэҕин. “Якутия” авиахампаанньа Орто Халымаҕа диэри тарыыба 22 000 солк. Уопсайынан, тарыып ханна көтүтэргиттэн араас-араас буолар. Ону таһаҕаһы тиэйэр отдел менеджерин кытары кэпсэтэн чуолкайдаһаҕын.

Түмүк

Уопсайынан, киһини көмүү олус ороскуоттаах уонна сүүрүүлээх-көтүүлээх. Онон, төһө кыалларынан, түргэнник дьаһаныахха наада. Эһигини өлөр өлүү ырааҕынан тумнан аастын!

kyym.ru