Хотуларга ас сыаната үрдүү турар, үс бүк...

Бассаабынан хаартыска тарҕанна. Онно 2 лиитирэлээх “дьаат аһа” диэн ааттыыр утахпытын – кока-коланы 480 солк. атыылыы тураллар. Онтубут дьоллоох Дьокуускайга – 180 солк. Ханна буолуой? Сэрэйиллэрин курдук – хоту. Хаһан буолуой? Бадаҕа, бу күһүн.

Араас хайысханан сытар хоту улуустар – Үөһээ Дьааҥы, Абый, Орто Халыма – олохтоохторун кытта кэпсэтэн, ас-үөл, онтон да атын бородуукта бу күһүҥҥү сыанатын сурастым. Барытын суруйан тырыыппайдаһа олордоххо, миэстэ да, бириэмэ да барыыһы. Онон, хата, табылыыссанан көрдөрүүм. Тэҥнээн көрөргө диэн, кытыытыгар Дьокуускай куорат бүгүҥҥү сыанатын эмиэ суруйдум.

Бу – орто сыана. Уоптабай маҕаһыыҥҥа мантан арыый чэпчэки, оттон чааһынайдарга аҕыйах солкуобайынан ыарахан буолуон эмиэ сөп.

Былырыыҥҥыны кытта тэҥнээтэххэ, сыл иһигэр бородуукта сыаната хоту ортотунан 10-15 солк. үрдээбит. Холобур, киилэ саахар былырыын 90 солк. эбит буоллаҕына, билигин номнуо 100-110 солк. “Экстра” диэн саамай боростуой мокоруон былырыыҥҥы сыаната – 40-55 солк., быйыл – 50-70 солк. Оттон сорохтор – мас арыыта, халбаһы уо.д.а. -- билиҥҥитэ халбаҥнаабакка турар курдуктар. Сотору суол-иис сабылыннаҕына, дьэ, өрө биэрэн тахсара дуу.

Бурдук, саахар, куруппа курдук сүрүн бородуукталар сыаналарын, чэ, ыраах сыталларын быһыытынан син өйдүөххэ сөп эбит буоллаҕына, оҕуруот аһа, буруукта сыаната “күн өйүнэн олорор” киһи төбөтүгэр хайдах да батан киирбэт. Дьокуускайга луугу киилэтин 50 солк. атыылаһан төһө баҕарар кырдырҕаччы сиэхпитин сөп буоллаҕына, Дьааҥыга – 220 солк., Орто Халымаҕа букатын даҕаны 250 солк. атыылана турар. Биир киилэтэ! Оҕо сылдьан өйдүүбүн ээ, аска үксүн хаппыт (сухуой) луугу туттааччыбыт. Эриэппэ луук баар да буоллаҕына, салаакка эҥин кырбаныллааччы. Сымыыт соркуойдуур күн дьоро күҥҥэ тэҥнээҕэ. Тоҕо диэ? Тоҕо диэтэххэ, хоту ас-таҥас оннук кэмчи уонна оннук сыаналаах.

Анаабырдар, хайастыгыт?

Былырыын баччаларга эмиэ хоту улуустар сыаналарын туһунан матырыйаал бэлэмнии сырыттахпына, “Анаабырга сыана түстэ. Омуна суох эттэххэ, Дьокуускай сыанатынан атыылыы олороллор үһү” диэн сурах иһиллибитэ. Бу – хоту дойдуга сэдэх көстүү. Кырдьык, сэдэх буоллаҕа дии.

Анаабырдары кытта сибээстэһэ сылдьыбытым. “Якутопторг” тэрилтэ 2015 с. сабыллан хаалар. “Н.Андросов” муниципальнай-унитарнай тэрилтэ пилотнай бырайыакка киирсэн, “Якутопторг" табаардарын оператордыыр уонна дьон туохха наадыйарын көрөн быһаччы Архангельскайтан атыылаһан уу суолунан тиэйэр аҕалар. Ол түмүгэр ас-таҥас сыанатын икки бүк түһэрэр. Былырыын, чопчулаатахха, 2018 сыл күһүнүгэр, бурдук – 35,70 солк., гречка – 55.20 солк., саахар – 57,30 солк., луук – 45 солк., дьаабылыка – 135 солк., банаан 130 солк., о.д.а. атыылааммыта. Быйыл хайдаҕый? Маннык дьаһаныы салҕанан барар дуо?

Анаабыр улууһун экэниэмикэҕэ салалтатын начаалынньыга Анна Макарова бу курдук кэпсиир: “Салҕанан барар. Былырыын күһүнтэн саҕалаан “Н.Андросов” тэрилтэ чэпчэки сыаналаах бородууктанан хааччыйан олорор. Арай Арассыыйа үрдүнэн сыана үрдээн, бородуукталарын эмиэ кыратык үрдэттилэр. Үрүҥ Хайаҕа уунан элбэҕи аҕалан кэбиһэллэр, суол турдаҕына, Сааскылаахха тиэйэллэр.

– Ол чэпчэтиилээх бородуукта сылы эргиччи баар буолар дуу, эбэтэр кэллэр эрэ атыылана охсон бүтэн хаалар дуу?

– Сылы эргиччи тиийэ сыһар. Саахар, мас арыыта соторутааҕыта бүппүтэ. Тыа сиригэр олорооччулар, табаһыттар сыллааҕыларын кууһунан биирдэ ылан кэбиһэр буоланнар, ас-таҥас тиийбэккэ дьон эрэйдэнэр диир сыыһа. Сөбүгэр баар.

Сыананы ким хонтуруоллууруй?

СӨ Сыана бэлиитикэтигэр судаарыстыбаннай кэмитиэтэ ас-таҥас, табаар, өҥө сыанатын, дьиҥэ, хонтуруоллаан, көрөн-истэн олорор эбээт.

Хоту сир ыарахан усулуобуйатын туһанан, сорох урбаанньыттар, биирдиилээн атыыһыттар сыананы үллэ-балла үрдэтэ, тугу баҕарбыттарынан эбэ-саба олороллоругар орооһор, “саахар сыаната мантан, онтон ириис итинтэн үрдүө суохтаах” диэн быһа бааччы ыйар, сыана быһар кыахтаах дуо?

Сыл саҥатыгар “хоту улуустарга атыыланар сүрүн эрэ бородуукталар: саахар, бурдук, ириис, чэй уо.д.а. (алҕаһаабат буоллахпына, 32 эрэ бородуукта) сыаналарын хонтуруоллуур кыахтаах” диэн этэ. Ону даҕаны, эргиэн надбавкатын эрэ. Төһө надбавка эбиллэрин улуус дьаһалтата бигэргэтэр эбит. Атыыһыттар ол бигэргэтиллибит эрэ сууманы эбэр бырааптаахтар. Эппитим курдук, сүрүн бородуукталарга эрэ. Атын ас-таҥас сыанатыгар орооһор да, сыана бысыһар да бырааптара суох. Ол иһин буруукта, оҕуруот аһын сыаната үллэ-балла үрдээн тиийэр эбит диэн сэрэйиэххэ эрэ сөп. Онон улахан хонтуруол суох эбит диэн өйдүөххэ сөп.

Ыйытык

Эһиэхэ болдьоҕо тахсыбыт бородууктаны атыылыыллар дуо?

Раиса Киприянова, Орто Халыма улууһун тыатын хаһаайыстыбатын исписэлииһэ:

– Сиэниллэр болдьоҕо былыр үйэҕэ ааспыт, кууран-курсуйан хаалбыт бородууктаны атыылаабаттар быһыылаах. Биир бэйэм түбэһэн көрө иликпин. Арай болдьоҕо кыратык тахсыбыт эбэтэр тахсара чугаһаабыт ас-үөл атыылана турар буолааччы. Оннугу сыанатын түһэрээччилэр. Ылар киһи ылар. Сибиэһэйэ суох да буоллар, буруукта улуус киинигэр кэмиттэн кэмигэр атыыга кэлэр. Сыана бөҕөтө буолар. Дьаабылыка киилэтэ -- 400 солк., банаан – 450 солк. Хайыахпыт баарай, ол үрдүнэн онтубут начаас баҕайы бүтэр. Сыананы ким даҕаны анаан хонтуруоллаабат быһыылаах. Чааһынайдар хайдах быһаллар да, оннук атыылыыллар. Саҥа дьыл саҕана лаппа үрдэтэллэр. Үрдүк хамнастаахтар дии саныыллар да, орто хамнас, дьиҥэ, 30 000 солк.

Аска ыйга төһө харчыны ороскуоттуугунуй?

Мария Божедонова, икки оҕолоох ийэ, төрүт олохтоох, Үөһээ Дьааҥы:

– Күннээҕи аспытыгар төһө барарын этиэм. Кыра оҕолоох буоламмыт, күн аайы пүрүө ылабыт. Кыра бааҥка – 60-80 солк. Оҕолор бэчиэнньэни сөбүлүүллэр. Онтубут киилэтэ – 320 солк. Улуус киинигэр олорор буоламмыт, ынах үүтэ диэн суох. Бакыаттаах хотуобай убаҕас үүтү 120-140 солк. атыылаһабыт. Ол бүтэн хаалбыт буоллаҕына, “Сопьо Крима” диэн боростуой бороһуок үүтү 190 солк. ылабыт. Килиэппит – 60 солк. Кэмиттэн кэмигэр хопчуонай халбаһы (680 к/солк.) уонна сыыр (550 к/солк.) ылан сиибит. Онон, ааҕан таһаардахха, аспытыгар күн аайы 1200-1400 солк. ороскуоттуубут. Онно уопсай бородуукта сыанатын эптэххэ, балай эмэ элбээн тахсар. Харчыбыт уу курдук барар диэн суламмаппыт. Арассыыйаҕа олорорбут быһыытынан, буолар буолуохтааҕын курдук ылынабыт дуу, хайдах дуу.

Саҕалыырбар ахтан аһарбыт хаартыскам Үөһээ Дьааҥыттан “айаннаан” кэлбит эбит. Дьээбэҕэ диэн, биир дойдулаахтарбар, дьааҥыларга, эрийэ сырыттым уонна: “Ити утаххыт билигин төһө сыанаҕа атыылана турарый? Сыаната түстэ дуо?” -- диэн ыйыталастым. “Улуус киинигэр Баатаҕайга икки сылы быһа итинник сыанаҕа атыыламмыта. Күн бэҕэһээ 2 лиитирэлээх утах 270 солк. атыылана турар этэ”, -- диэн хоруйдаатылар. Тоҕо итиччэ үлүгэр ыарыы сылдьыбытын билбэттэр. Сураҕа, чааһынай урбаанньыт маҕаһыына үһү.

“Дьээбэҕэ” диибин да, ис-иһигэр киирдэххэ, туох да күлүүтэ, көрө-нара суох балаһыанньа. Киһи үөрбэт. Хомойор эрэ.

Диана КЛЕПАНДИНА.