Кыталыгы саха киһитэ үйэ тухары ытыктаан, сүгүрүйэн, өрө тутан кэллэҕэ. Дьолу түстээччи, олох салҕанан барыытын кэрэһилиир ытык көтөрү “Стерх” эрэгийиэннээҕи страховкалыыр хампаанньа аатыгар ылынан, хара тэриллиэҕиттэн саха дьонун араас страховой түгэннэртэн араҥаччылыы сылдьыбыта. Ол эрээри, алтынньы 27 күнүгэр Арассыыйа Киин Баана хампаанньа лиссиэнсийэтин былдьаата, инньэ гынан тэрилтэ үлэтэ тохтоото. Билигин саха өссө биир “уйуктаах” тэрилтэтин көмөргө, “Кыталык” кынатын бүтэһиктээхтик тоһутарга үлэ саҕаланна. Ол эбэтэр, хампаанньаны моҥкуруут ыытан, атын тэрилтэ илиитигэр туттарар үлэ баран эрэр. Номнуо быстах кэмҥэ хампаанньаны салайар дьаһалта тэрилиннэ.
Быыһыыр кыах суох
2018 с. көрдөххө, үчүгэй баҕайытык тигинэччи үлэлии турбут “Таатта” баан эмискэ эстибитэ, хас да урбаанньыт, биирдиилээн дьон кураанаҕы кууһан хаалбыттара. Моҥкурууттааһын чэрчитинэн ылардаах дьон бары ылыахтаахтарын ылбатылар. Тиһэҕэр бааны суулларыыга ким да эппиэти сүкпэтэ даҕаны. Аны бу иннинэ эрэкэлээмэ бөҕө буолан олорбут, үбүлүөй бөҕөнү ыыппыт, тустуу чөмпүйэнээтигэр успуонсардаабыт, омос көрдөххө, атаҕар туран, тигинэччи үлэлиир тэрилтэ лиссиэнсийэтин былдьаан кэбистилэр. Ону “бырабыыталыстыба бэйэтэ туруорсан” диэн быһаардылар.
“Стерх” хампаанньа Уһук Илиҥҥэ инники күөҥҥэ сылдьар уонна эрэгийиэннээҕи страховкалыыр хампаанньалар истэригэр биир саамай бөдөҥнөрө этэ. Ааспыт сыл түмүгүнэн 3,1 млрд солк. страховой усунуоһу хомуйбута, онтон сүрүнэ – ОСАГО полистарыттан ылбыта (69%). Бу дьыл тохсунньу 18 күнүгэр Ил Дархан уонна бырабыыталыстыба дьаһалтатын пресс-сулууспата ыыппыт матырыйаалыгар Айсен Николаев “Алмазэргиэнбанк” уонна “Стерх” хампаанньа үлэлэрин түмүгүн билсэн баран, улаханнык биһирээбитин туһунан суруллар. Онуоха хампаанньа быйылгы көрдөрүүлэрин улаатыннарар, өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, атын эрэгийиэннэргэ эмиэ инники күөҥҥэ тахсар соруктааҕын эппит. Айсен Николаев “хампаанньа салгыы сайдарыгар уонна үп өттүнэн бигэ туруктаах буоларыгар өр кэмнээх стратегическай былаанынан үлэлиэхтээх” диэн сүбэлээбит. Ити – сыл саҥатыгар. Сылы кыайбакка, хампаанньа 4 млрд солк. “дьөлөҕөстөнөн”, сабыллар аатыгар барда.
Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Владимир Солодов алтынньы 29 күнүгэр “Инстаграмынан” быһа эпииргэ тахсарыгар: ““Стерх” хампаанньа ыарахан балаһыанньаҕа киирбитин туһунан өссө 4 ый анараа өттүгэр истибиппит. Хампаанньаны быыһыыр кыаҕы тобула сатаабыппыт да, балтараа млрд солк. күнү-дьылы уларытыа суоҕун өйдөөбүппүт. Ити кэмҥэ хампаанньа номнуо 4,5 млрд солк. “дьөлөҕөстөммүт” этэ, инньэ гынан биһиги Арассыыйа Киин Бааныгар балаһыанньа дириҥии илигинэ, эрдэтинэ “лиссиэнсийэни ылыҥ” диэн көрдөспүппүт. Тэрилтэ тоҕо маннык балаһыанньаҕа киирбитин этэр уустук. Ол эрээри хас да фактор төһүү буолбутун билиниэх тустаахпыт: менеджмент мөлтөхтүк үлэлээбит, маны таһынан кэккэ ыйытыыны биһиги быраабы араҥаччылыыр уорганнарга ыыттыбыт – быһаарсалларыгар төһүү баар” , – диэтэ.
Алтынньы 27 күнүгэр хампаанньа лиссиэнсийэтин былдьаабыттарын туһунан иһитиннэрии биллибитин кэннэ, өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Алексей Стручков Бэчээт дьиэтигэр брифинг ыыппыта. Онно кини хампаанньа лиссиэнсийэтин былдьыылларын туһунан бырабыыталыстыба тыл көтөхпүтүн эппитэ:
– Ити уустук быһаарыныы этэ. Арассыыйа Киин Баана тэрилтэ үбүн-харчытын бэрэбиэркэлээбитэ. Ол түмүгүнэн хампаанньаны чөлүгэр түһэрэргэ былааннаах үлэни ыытарга ыйыы-кэрдии бэриллибитэ. Онуоха өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата хампаанньаны илиитигэр ылан үлэлэтиэн сөптөөх, интэриэстээх тэрилтэни көрдөөбүтэ. Онуоха хампаанньаны үп өттүнэн бигэ туруктаах оҥоруон сөптөөх тэрилтэ быһыытынан, эрэгийиэннээҕи страховкаҕа баай уопуттаах “Югория” СК диэн тэрилтэни булбуппут. Салгыы 1,5 млрд солк. хантан булары былааннаабыппыт. Биһиги 2020 сыл олунньутугар диэри бу боппуруоһу паритетнай саҕалааһын быһыытынан бырабыыталыстыба уонна “Югория” быһаарыахтара дии санаабыппыт. Онтубут отой да аудит бэрэбиэркэтин кэннэ, тэрилтэҕэ судаарыстыбаннай көмө быһыытынан, били, балтараа миллиарды көрүөхпүт дии санаабыппыт, үс төгүл улаатан хаалбыта – 4 млрд 100 мөл. солк. ирдэнэр диэн буолбута. Бырабыыталыстыба, “Стерх” хампаанньа сүрүн аахсыйалааҕын быһыытынан, Киин Бааҥҥа лиссиэнсийэни былдьыырыгар уонна быстах кэмнээх дьаһалтаны аныырыгар көрдөспүтэ. Киин Баан анаабыт быстах кэмнээх дьаһалтата тэрийэр үлэни ыытарга номнуо үлэлээн барбыта. Быстах кэмнээх дьаһалта тэрилтэ үбүн-харчытын барытын сыныйан ааҕыахтаах. Ол түмүгүнэн, кырдьык, салгыы үлэлииргэ үптэрэ тиийбэтин билиннэҕинэ, моҥкуруут барарга күһэллиэҕэ. Моҥкуруут барбыт, лиссиэнсийэтэ былдьаммыт тэрилтэ, сокуон быһыытынан, страховой түгэн тосхойдоҕуна, төлөбүрү уочаратынан ыытар. Оттон ОСАГО дуогабарыгар баттаспыт дьон сокуонунан көмүскэллээхтэр. Билиҥҥитэ автостраховщиктар Арассыыйатааҕы сойуустара кэмпэнсээссийэ пуондатын тэрийбитэ. Оттон атын төлөбүрдэр барыта сокуон нуормата ирдииринэн бэриллиэхтэрэ. Онуоха быстах кэмнээх дьаһалтаҕа быһаччы тахсан сайабылыанньа суруйуохтарын наада. Онно, биллэн турар, уһун кэм ааһарын учуоттуохха наада. Страховой бириэмийэ сорох чааһа куонкурус ыытыллар кэмигэр, тэрилтэ ордубут харчытын көрөн бэриллиэҕэ. Онтон атына – уочарат быһыытынан.
Ким бас билэрий?
Алтынньы 1 күнүнээҕи туругунан, “Стерх” хампаанньа 52,9 бырыһыан аахсыйатын СӨ Баай-дуол уонна сир сыһыаннаһыыларыгар министиэристибэтэ, 27,95 бырыһыан аахсыйатын – Өрөспүүбүлүкэтээҕи инбэстииссийэ хампаанньата (РИК) бас билэр. Оттон РИК хампаанньаны сүүс бырыһыан МИЗО бас билэр.
2018-2019 сс. “Стерх” Саха сиригэр 270 тыһ. тахса дуогабары баттаспыт. Ол иһигэр – 213 тыһ. дуогабар – ОСАГО киэнэ. Кистэл буолбатах, эрэгийиэннээҕи хампаанньаны өйүүр сыаллаах, бу сыллар тухары Саха сирин хас да тэрилтэтэ күһэйии күүһүнэн “Стерх” хампаанньаҕа страховкалаппыта. Тыа сирин оскуолалара, уһуйааннара, кулууптара, балыыһалара бары да кэриэтэ “Стерх” хампаанньаны кытары дуогабардаахтар диэтэххэ, улахан омнуолааһын буолбат. Оннооҕор “Алмазэргиэнбанк” судаарыстыбаннай көмөлөөх ипотекатын биэрэригэр күһэйиинэн “Стерх” хампаанньаҕа страховкалатара (онтон аккаастаннахха, кирэдьиити биэрбэт кутталы санатан туран). Биир дьиктитэ баар, АЛРОСА хампаанньа бу иннинэ “Стерх” тэрилтэҕэ страховкалана олорбут эбит буоллаҕына, соторутааҕыта аҕай “СОГАЗ-ка көстө” диэн буолбута. Аны туран, “Стерх” Москуба метрополитенын, Куинджи хартыыналарын уо.д.а. страховкалаабытын санатабыт.
“Сахамедстрах” хайдах буолар?
Саха сирин олохтооҕун 85 бырыһыана – “Сахамедстрах” тэрилтэҕэ булгуччулаах мэдиссиинэ страховкатыгар баар. Маны таһынан тэрилтэ ДМС (баҕа өттүнэн мэдиссиинэ страховката) өҥөтүн оҥорор. Оттон “Сахамедстрах” тэрилтэ таһаарааччыта, аахсыйалааҕа “Стерх” буолар (100% аахсыйаны бас билэр). Инньэ гынан бу өрөспүүбүлүкэ олохтооҕо барыта кэриэтэ страховкаламмыт тэрилтэтин дьылҕата эмиэ салгыҥҥа ыйаммыт курдук буолла. Алексей Стручков “Арассыыйа Баанын кытары кэпсэтиибитинэн, “Стерх” моҥкуруут барар түгэнигэр, “Сахамедстрах” аахсыйатын батарыы Саха сирин олохтоохторун интэриэһин учуоттаан ыытыллыаҕа” диэн уоскуппута.
Биһиги “Сахамедстрах” юриһын кытары кэпсэтэ сырыттыбыт. Онуоха “долгуйарга төрүөт суох, хампаанньа үлэлии олорбутун курдук салгыы дьаһанан үлэлии олорор, страховкаламмыт дьоммут иннигэр эбэһээтэлистибэбитин сүүс бырыһыан оҥоро олоробут”, – диэтэ. “Акционергыт моҥкуруут бардаҕына, эһигини ким бас билэрий? “Югория” дуо?” диэн ыйыппыппытыгар “биһигини бастаан бырабыыталыстыба сүүс бырыһыан бас билэр этэ, онтон “Стерх” хампаанньаҕа биэрбиттэрэ. Акционер уларыйыытыгар биһиги үлэбит хаамыыта уларыйбатаҕа, ити формальнай эрэ боппуруос. Онон акционер моҥкурууттуур да түгэнигэр, биһиги страховкалаахтарбыт билиэ суохтара, барыта хайдах үлэлии олорбуппут курдук буолуоҕа” диэтэ. Олус судургутук, туох да буолбатаҕын курдук быһаардылар да, дьиҥэ, тэрилтэ акционерыттан улахан тутулуктаах. Билиҥҥитэ “Сахамедстрах” “Стерхтан” туспа юридическай сирэй быһыытынан бэйэтэ лиссиэнсийэлээх, онон үлэ моһуогурбат диэн буолла. Тэрилтэни хаста да дьарыйар уорганнар – ТФОМС, Киин Баан бэрэбиэркэлээбиттэр, биир да кэһиини булбатахтар. Онон онуоха-маныаха диэри көмүскэллээх курдук сананабыт.
Кыталык кыната тоҕо тоһунна?
Кистэл буолбатах, билигин дойду үбүн ырыынагар биисинэһи бөдөҥсүтүү бэлиитикэтэ күүскэ ыытыллар. Кэлиҥҥинэн хас да кыра баан эстибитин истэ-билэ сылдьабыт. Баан секторын эрэ буолбакка, страховка ырыынагар эмиэ бөдөҥсүтүү барар. Аччыгый уонна орто таһымнаах, эрэгийиэннэргэ үлэлиир хампаанньаларга улахан ирдэбили туруоран, эстии суолугар тиэрдэллэр. Киин Баан хас сыл ахсын үп бигэ туруктаах буолуутугар, отчуоту ирдииригэр кытаатыннаран иһэр. Ол ирдэбиллэргэ бөдөҥ хампаанньалар эрэ эппиэттэһэр кыахтаналлар. “Стерх” салалтата уонна өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата ону өйдөөн, ити “Югория” курдук федеральнай хампаанньаны аҕаларга күһэллибит диэтэхпитинэ, улахан алҕас буолуо суоҕа. Маны судургутук эрэгийиэннээҕи хампаанньалары киинтэн күүс өттүнэн былдьааһын – легальнай рейдерство ыытылларын курдук өйдүөххэ сөп. Дьиҥэ, “Стерх” эрэгийиэннээҕи хампаанньалартан тыыннаах ордо сылдьыбыт биир бөдөҥ хампаанньа этэ. Ону да ситиһэн, кыталык кынатын тоһуттахтара...
Аны туран, “Стерх” ОСАГО хайысхатынан киэҥник үлэлии олорбута. Маныаха интэриэстээх түөкүттэр, юристар сымыйанан суол быһылаана тахсыбыт дии-дии, сүүс бырыһыан хоромньуну төлөтө олорбуттар. Инньэ гынан тэрилтэ улахан хоромньуланар. Итини Алексей Стручков “токсичнай эрэгийиэннэргэ тэнийбит көстүү” диэн этэр. Ол “токсичнай эрэгийиэннэр” диэн, дойду киин эрэгийиэннэрин ааттыыллар.
Бренд буолбут, уйуктаах тэрилтэлэрбит маннык суолга киирэллэрэ олус хомолтолоох, кыһыылаах. Кэнэҕэһин маннык быһыы-майгы тахсыбатын туһугар өрөспүүбүлүкэ салалтата улахан болҕомтону уурара уолдьаспыт.
Дмитрий ИВАНОВ.
