Ааспыт нэдиэлэҕэ Бүлүү улууһугар социальнай суолталаах икки бөдөҥ тутууну – орто оскуола уонна култуура дыбарыаһын дьиэтин – үлэҕэ киллэрии бэлиэ уонна үөрүүлээх тэрээһинэ буолан ааста. Бу тутуулар иккиэн да аныгы олох ирдэбилигэр сөп түбэһэр гына толкуйданан оҥоһуллубуттар. Туох да омуна суох, бу түстэммит олохтоох сирдэригэр эрэ буолбакка, бүттүүн улуус сайдыытыгар бигэ тирэх суолталаналлара эрэбил. Бу олус наадалаах тутуулар алмаастаах хампаанньа олохсуйан үлэлиир эрэгийиэнигэр, ол аата, Саха сиригэр, “АЛРОСА” АУо (ПАО) туһаайан ыытар дивидеҥҥэ бэлиитикэтигэр олоҕуран, олоххо киирдилэр.

Бу, улуус устуоруйатыгар үйэлэргэ хаалар, икки бэлиэ түгэн лоп курдук кулун тутар 10 күнүгэр Бүлүү улууһун Тааһаҕарыгар уонна Бүлүү куоракка бэйэтигэр буолан ааста. Тааһаҕарга уопсайа 3,4 тыһ. кв м иэннээх саҥа таас оскуола дьиэтэ дьэндэйдэ, оттон Бүлүүгэ 2,8 тыһ. кв м иэннээх култуура дыбарыаһын сырдык тутуута дьон-сэргэ сылдьарыгар аанын тэлэйэ аста.

Манна даҕатан эттэххэ, Тааһаҕар оскуолата – өрөспүүбүлүкэҕэ биир кырдьаҕас үөрэх кыһаларыттан биирдэстэрэ. Аан маҥнайгы оскуолалара Тааһаҕарга 1867 сыллаахха үлэтин саҕалаабыт. Ол кэмтэн күн бүгүнүгэр диэри тыһыынчанан үөрэнээччи бу оскуоланы бүтэрэн, олох киэҥ аартыгар үктэннэ. Олор истэригэр Саха сирин устуоруйатыгар туһунан суолу-ииһи хаалларбыт дьон аҕыйаҕа суох.

Оттон үөрэх кыһата хара аһыллыаҕыттан хас эмэ төгүл ааттыын, аналлыын балай эмэ уларыйа-тэлэрийэ сылдьыбыт. Ол курдук, таҥара дьиэтин приходской оскуолатыттан саҕалаан, Саха сирин Үөрэххэ министиэристибэтин тирэх пууна буола үлэлиэр диэри араас суолу ааһан кэллэ. Бу уопсай үөрэхтээһин орто оскуолата 100 оҕо үөрэнэригэр суоттанан тутуллубут.

Тааһаҕар оскуолатын саҥа куорпуһун тутуу биэс сыллааҕыта саҕаламмыт эбит. Дьэ, ол кэнниттэн күн бүгүн тустаах оскуола үөрэнээччилэрэ билии-көрүү ылалларыгар, сайдалларыгар сөптөөх усулуобуйа толору оҥоһуллубут. Билиҥҥитэ манна 84 үөрэнээччилээхтэр.

– Өрөспүүбүлүкэбит хас биирдии оҕото аныгы үөрэхтээһин эйгэтигэр ылсар суола аһаҕас уонна билиини ылар кыаҕа улаатарын туһугар үлэ барар. Саха сиригэр быйыл Доруобуйа сыла биллэриллибитэ. Онно сөп түбэһиннэрэн, нэһилиэнньэ эт-хаан, духуобунас уонна сиэр-майгы өттүнэн сиэрдээх, чөл буоларыгар көмөлөһүөх кэриҥнээхпит, – диэн, тутуу үөрүүлээх арыллыытын кэмигэр СӨ Бырабыыталыстыбатын вице-премьерэ Сергей Местников тыл эттэ.

Манна сыһыаран эттэххэ, Тааһаҕар орто оскуолата биллиилээх судаарыстыбаннай диэйэтэл, РФ уонна СӨ үтүөлээх юриһа, 3-с кылаастаах юстиция судаарыстыбаннай сүбэһитэ Николай Нифонтович Катаев аатын сүгэр. Итинник быһаарыы 2000 сыллаахха ылыллыбыта уонна ол өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын уурааҕынан бигэргэммитэ.

Сыыппаралар, чахчылар

* “АЛРОСА” АХ “Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатыгар” хас сыл аайы 850 мөл. солк. үбү угар. Бу – тустаах пуондаҕа киирэр уопсай үпбүлээһин бүтүн 90 бырыһыаныгар тэҥнэһэр;

* 2019 сыл түмүгүнэн, АЛРОСА дивиденин быһыытынан, Саха сирин алмаастаах түөлбэтигэр киирсэр 8 оройуоҥҥа хас биирдиилэригэр 1 мөл. солк. чугаһыыр үп ананар;

* Алмаастаах түөлбэ улуустарыгар 2011-2019 сылларга уопсайа 18,6 млрд солк. ыытыллыбыт;

* Хампаанньа билигин 20 тыһ. тахса үлэһиттээх.

Олоххо киирбит иккис тутуу – Бүлүү куоракка түстэммит култуура дыбарыаһа. Сотору бу тутууга Саха сирин бастакы идэтийбит композитора, саха норуотун чулуу уола Марк Жирков аата иҥэриллиэҕэ.

Икки этэстээх култуура дыбарыаһын бастакы этээһигэр ааҕар саалалаах бибилэтиэкэ, 250 киһи тэҥинэн олорон көрөрүгэр сөптөөх, оччо ахсааннаах олбохтоох саала, буфет, артыыстарга анаммыт уонна көстүүмнэр дьаарыстанар хосторо, “бутафорскай” уонна мастарыскыай түстэммиттэр.

Тутуу иккис этээһигэр дабайдахха – үҥкүү уонна тыйаатыр саалалара, исписэлиистэр кэбиниэттэрэ, аппараат турар хоһо уонна көмпүүтэрдээх кэбиниэт көстөллөр. Ону сэргэ бу дыбарыаска “Култуура сайдыытын уонна норуот айымньытын киинэ” үлэлээбитинэн барыахтаах.

Кэрэхсэбиллээҕэ, бу култуура дыбарыаһа бастыҥ технология, уот-күөс уонна тыас-уус, муусука анал тэрилинэн толору хааччыллыбыт.

Дыбарыаһы туталларыгар доруобуйаларын туругунан хааччахтаах дьон кыһалҕатын тумнубатахтар, ол курдук, үөһэ этээскэ таһааран биэрэр анал тэрили оҥорторбуттар.

– Биһиги манна нэһилиэнньэни кытта үлэ сонун халыыбын (форматын) киллэрэргэ суоттанабыт уонна айар-тутар түмсүүлэрбитигэр оҕо да, улахан да дьон биһирээн сылдьарын курдук тэрийэргэ дьулуһабыт. Маннык сабыс-саҥа, тупсаҕай оҥоһуулаах, ис-тас көстүүлүүн кэрэ, араас тэрилинэн хадаҕалаан хааччыллыбыт култуура дыбарыастаммычча, киһи эрэ айар-тутар, үлэлиир баҕата күүһүрэн кэлэр. Куруук да буоларын курдук, куораппыт уонна оройуоммун тупсарын туһугар туох эрэ интэриэһинэйи, үйэлээҕи таба тайаннарбыт диэн толкуйданабыт”, – дэһэллэр саҥа дыбарыас айар куттаах үлэһиттэрэ үөрүүлээх тэрээһин кэмигэр.

Бу ураты, атыттарга маарыннаабат эбийиэги үс сыл устата туппуттар. Эбийиэк тутуутугар уопсайа 338 мөл. солк. көрүллүбүт.

Ол эбэтэр, бу соторутааҕыта тутуллан бүтэн, бар дьон иннигэр ааннарын тэлэйэ аспыт икки эбийиэк хампаанньа Бүлүү улууһун бүддьүөтүгэр дивиденд суотугар биэрбит үбүгэр-харчытыгар тутуллубут.

– Хаһан баҕарар буоларын курдук, АЛРОСА хампаанньа ыытар үлэтин-хамнаһын дивиденигэр маннык социальнай суолталаах, уурбут-туппут курдук оҥоһуулаах саҥа дьиэлэр, тутуулар дьэндэһэллэриттэн үөрэр. Алмаастаах түөлбэ оройуоннара бары холбоон “АЛРОСА” АХ аахсыйатын 8 бырыһыанын илдьэ сылдьаллар. Ол эбэтэр, хас биирдиилэригэр аахсыйа биирдии бырыһыана тиксэр. Ол быһыытынан, 2011-2019 сылларга алмаастаах түөлбэ улуустара холбоон-илбээн, 18,627 млрд солк. суумалаах дивидени туһаммыттар – диэтэ “АЛРОСА” АХ генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Дьячковскай.

Алмаас хампаанньата өрөспүүбүлүкэ социальнай өттүнэн сайдыытыгар кыттар, өйүүр көрүҥэ лаппа киэҥ. Ол курдук, АЛРОСА өрөспүүбүлүкэҕэ уонна алмаастаах түөлбэлэргэ көрөр дивиденин таһынан, Саха сирин улуустарыгар уонна куораттарыгар уонунан эбийиэктэри туттарарын билэҕит эбэтэр “Үүнэр көлүөнэ пуондатын нөҥүө тутууну аһымал санаа үбүн суотугар ыыттарар. Аҥаардас бу ааспыт 2020 сылга хампаанньа көмөтүнэн, Мэҥэ Хаҥалас Майатыгар – Д.Ф. Ходулов аатынан култуура дыбарыаһа, Үөһээ Дьааҥы улууһун Баатаҕайыгар – терапевт отделениелаах балыыһа үлэҕэ киирбиттэрэ. Ону таһынан Уус Алдан улууһун Бороҕонугар уонна Намҥа – аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир Култуура кииннэрин, оттон Зырянкаҕа култуура-успуорт холбоһугун тутуу салгыы ыытыллар.

Эрдэ суруйбуппут курдук, соторутааҕыта, олунньу ыйга, алмаас хампаанньата “СӨ Тус сыаллаах Үүнэр көлүөнэ пуондатын” кытта бииргэ үлэлэһии саҥа сөбүлэҥин түһэрсибитэ. Ол аата, мантан да салгыы өрөспүүбүлүкэбит улуустарыгар уонна куораттарыгар саҥаттан саҥа социальнай эбийиэктэр тутуллан, эбиллэн иһиэхтэрэ.

– Күн бүгүн АЛРОСА өрөспүүбүлүкэ туох баар тыын уонна дьоһун суолталаах соруктары быһаарарыгар көхтөөхтүк кыттар. Бу өттүттэн көрдөххө, алмаастаах хампаанньа сүрүн уонна туһалаах аналы (миссияны) толорор – ол эбэтэр, өрөспүүбүлүкэҕэ муҥутуур үгүөрү нолуогу киллэрээччи эрэ буолбатах, социальнай хайысхалаах, дьоҥҥо наадалаах бырагыраамалары олоххо киллэриигэ өрүү да көхтөөхтүк кыттар. Хампаанньа алмаас ырыынагар баһылыыр-көһүлүүр оруолун салгыы бөҕөргөтүүнэн эрэ тохтообот, ону таһынан иһинээҕи түмүгү эмиэ үрдэтэргэ үлэлиир киэҥ тосхолу тутуһар. Маныаха хампаанньа социальнай миссията, өрүү да буоларын курдук, өрөспүүбүлүкэ сайдарыгар көмөлөһүү уонна кини олохтоохторун олоҕун уйгутун тупсарыы, – диэн, Алексей Дьячковский анаан бэлиэтиир.

Алексей Прокопьевич этэринэн, алмаастаах түөлбэ улуустара бары социальнай инвестицияны ситиһиилээхтик туһаналлар уонна ону хаҥатан иһиигэ үлэлииллэр:

– Бүлүү куоракка култуура дыбарыаһын үлэҕэ киириитэ муниципальнай оройуон АЛРОСАттан ылар дивиденин табыгастаахтык туһаныы суотугар бөдөҥ тутуулары ситиһиилээхтик ыытарын уонна салгыы алмаас дивиденин үбүгэр-харчытыгар бу тутуулары салгыы көрөр-истэр, хааччыйар уонна өрөмүөннүүр буолуоҕун көрдөрөр.

Герман ЯКОВЛЕВ.

Хаартыска ааптардара: Муза Федорова, Николай Куприянов, «Олох суола» хаһыат.