“Оччотооҕу...” диирбитигэр тиийэбит, уопсастыба биир санааҕа түмүллэр, биир идиэйэ тула түмсэр кэмин ол кэрчиккэ хабыллыбыт көлүөнэ дьон үгүстэрэ үчүгэйдик саныыллар. Хомсомуол, ыраахха ыҥырар сырдык сулус, холобур буолан, үгүс көлүөнэни сирдээбитэ. Быйыл Саха сирин хомсомуолун 100 сылынан эдэр саастара бу кэккэҕэ ааспыт дьон ахтыыларын ааҕыаҕыҥ.

Нэһилиэнньэни өрө тардыыга үлэ

Анна АЛЕКСЕЕВА:

– 1988-1989 сс. Чурапчыга Субуруускай аатынан сопхуоска хомсомуол тэрилтэтин босхоломмут сэкирэтээринэн үлэлээбитим. Араас хайысхаҕа барытыгар таһыччы үчүгэй ыччаттар элбэхтэрэ. Ыччат, сүрүннээн, пиэрмэҕэ үлэлиирэ. Кинилэр күүстэринэн кулууп тутуллубута. Ким даҕаны үркэ-харчыга хараҥарбата. Сорудахха бары күргүөмүнэн түһэрбит, нэһилиэкпит, дойдубут сайдарын туһугар олус кыһалларбыт. Пиэрмэ хотонун сыбааһын, ыанньыксыттары солбуйуу, бөһүөлэги ыраастааһын, кырдьаҕас, кыаммат дьоҥҥо көмөлөһүү, устуоруйаны үйэтитии, идэни талыыга, дойдунааттыы иитиигэ үлэлэһии, мөкү өрүтү кытта охсуһуу хомсомуол тулхадыйбат соруга этэ. Нэһилиэккэ тэриллэн эрэр Хомсомуол түмэлигэр көмөлөһөрбүт.

“Эрэл” диэн сүүрүүнү таптааччылар кулууптарын тэрийбиппит. Хаста да ыраах сирдэринэн сүүрэн кэлбиппит. Оройуон киин балыыһатын хомсомуол тэрилтэтин кытта доҕордоһуу сибээһи олохтоон, элбэхтик алтыһарбыт. Хомсомуоллар бас-көс оруолу ыларбыт. Тиийбит сирбитигэр күрэхтэһиилэри, көрсүһүүлэри тэрийэрбит, кэнсиэрдиирбит. Нэһилиэнньэ хомсомуоллары олус сыаналыыра. “Хомсомуоллар кэлбиттэр”, “Хомсомуоллар тэрийдилэр” диэн буолара. Онон нэһилиэк, уопсастыба олоҕор хомсомуоллар улахан оруоллаах этибит, мэлдьи холобур буоларбыт.

Хомсомуол үөрэххэ сыаллааһына

Зоя РОЖИНА:

– Орто оскуоланы бүтэрэн баран, хомсомуол путевкатынан Бүлүү оройуонун Степан Аржаков аатынан сопхуоска ньирэй көрөөччүнэн үлэлээбитим. Онтон 1972 с. төрөөбүт оройуонум хомсомуолун мэктиэтинэн хомсомуол уобаластааҕы кэмитиэтин путевкатынан ЫБСЛКС КК иһинээҕи Хомсомуол үрдүкү оскуолатыгар үөрэххэ тиийбитим. Куонкурустары этэҥҥэ ааһан, хомсомуол каадырын бэлэмниир Сойуус соҕотох кыһатын истээччитэ буолбутум. Сүрүн үөрэххэ эбии “Хомсомуол үлэтин тэрийии”, “Психология” курдук оччотооҕу кэм аныгы дьиссипилиинэлэрин олус сэҥээрэн үөрэппиппит. Атын куораттарга быраактыкалана барарбыт. Мин Улуу Новгородка сылдьыбытым. Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Георгий Масолов үөрэтэр байыаннай-патриотическай иитии кулуубугар дьарыктанан, парашютунан ыстанан турардаахпын. Москубаҕа анал кууруска сылдьан, массыына ыытар быраабы ылбытым. Бука бары “Дружба” диэн айанньыттар кулууптарыгар дьарыктанан, элбэх сири-дойдуну көрбүппүт.

Монгуол, болгар, хохуол, чэчиэн, хаһаах, бүрээт ыччаттарын кытта биир дьиэ кэргэн курдук өйөһөн, тутуһан үөрэммиппит. Үөрэхпитин “Устуоруйа, обществознание учуутала, хомсомуоллуу иитии мэтэдьииһэ” диэн идэлээх бүтэрбиппит. Саха сириттэн үөрэнэ тиийбит Тамара Васильеваны, Катя Портнягинаны, Зина Кириллинаны, Христина Татаринованы уо.д.а. кытта үйэбит тухары доҕордуу истиҥ сыһыаны олохтообуппут. Бииргэ үөрэммит оҕолорум оройуоннааҕы хомсомуол тэрилтэлэрин салайбыттара. Мин аҕыс сыл Томпо уонна Горнай оройуоннарын хомсомуолга кэмитиэттэригэр сэкирэтээрдээбитим.

Хомсомуол уонна тутуу

Михаил БОЛОНДИН:

– Хомсомуол кэккэтигэр Сунтаар Элгээйитин оскуолатыгар үөрэнэр кэммэр киирбитим. Аармыйаҕа Тиксиигэ аэростроительнай пуолкаҕа үс сыл сулууспалаабытым. Бөһүөлэк сайдыытыгар өҥөбүт, үчүгэй сулууспабыт иһин аармыйа хомсомуолга кэмитиэтэ түөрт уолга Бүтүн Сойуустааҕы хомсомуол тутуутугар путевка туттарбыта оччотооҕу эдэр дьоҥҥо туохха да тэҥнэспэт сүдү наҕараада этэ. Улахан таһымнаах тутууга барар буоламмыт, сулууспабыт бүтүөн арыый иннинэ айаҥҥа туруммуппут. Ленин куоратыгар улахан тутуулар саҕаланаары тураллара. Улуу сирдьит төрөөбүтэ 100 сылынан 100х100 м иэннээх, 3 м үрдүктээх аарыма мемориал-комплекс, 23 этээстээх көстүүнэй, оскуола, пединститут үөрэнэр куорпустара тутуллуохтаахтара. Сойуус бары муннугуттан 3 тыһыынча араас омук ыччаттара түмсэн, күүрээннээх үлэҕэ түспүппүт.

Сойуус сайдыытын үгэнэ буолан, дьон бары өрө көтөҕүллэн сылдьара. Омугунан арахсыы диэн суоҕа. Бары тэҥ этибит. Дойду күүһэ модун этэ. Күҥҥэ 200 солк. хамнаһы аахсарбыт. Харчы өлөрүөн баҕалаахтар өрөбүлгэ үлэлээтэхтэринэ, икки бүк хамнас төлөнөрө. Оччотооҕу ыччат кыбартыыра, массыына туһунан санаабата. Соҕотох бэйэбэр туох наадалааҕын ылынан, утары туттан иһэрим.

Олорор усулуобуйабыт, аспыт, таҥаспыт таһыччы үчүгэйэ. Сынньалаҥмытыгар значоктардаах, көхсүгэр суруктаах тутуубут этэрээтин пуорматынан уулуссаҕа киэн тутта хаамсарбыт. Икки сыл үлэлиирим тухары космонавт, артыыс, бэлиитик бөҕөтө кэлэн барбыта. 1970 с. муус устар 18 күнүгэр, Ленин төрөөбүт күнүн көрсө, мемориалбыт үлэҕэ киириитигэр Генеральнай сэкирэтээр Леонид Брежневи илэ көрөр чиэскэ тиксибитим.

Кэлин сибээскэ, оскуолаҕа үлэлээн, биэнсийэҕэ тахсыбытым. Хомсомуол путевкатынан улахан тутууга үлэлээбит эриэккэс кэмнэрбин кэмиттэн кэмигэр олус сылаастык ахтан ылабын.

Хомсомуол атрибуттарыгар, наҕараадаҕа сыһыан

Александр ПАВЛОВ:

– 1980-1983 сс. Горнай, Орджоникидзевскай оройуоннарга хомсомуол кэмитиэтин бастакы, иккис сэкирэтээрдэринэн үлэлээбитим. Хомсомуол атрибуттарын харыстааһын хас биирдии хомсомуол ытык иэһэ этэ. Билиэт, значок, знамя ийэттэн, аҕаттан итэҕэһэ суох үрдүк өйдөбүллээхтэрэ. Хомсомуол билиэтин сүтэрдэҕинэ, хомсомуол бүрүөтүгэр тус дьыалата хаттаан көрүллэрэ. Ууга, уокка былдьатыы биирдиилээн тахсар эбит буоллаҕына, мин кэммэр дьалаҕайтан сүтэрии диэн суоҕун тэҥэ этэ. Ыччаттар билиэттэрин харах харатын курдук харыстыыллара, сыаналаах малга курдук сыһыаннаһаллара. Саамай үчүгэй үөрэхтээх, актыыбынай эрэ ыччат хомсомуол знамятын аттыгар хаартыскаҕа түһэр үрдүк чиэскэ тиксэрэ. Улахан мунньахтарга, тэрээһиннэргэ знамя көстүүлээх сиргэ – түһүлгэ килбэйэр киинигэр – туруоруллара. Хомсомуол значогар урукку ыччат эмиэ ураты сыһыаннааҕа. Бэл, үҥкүүгэ кытта кэтэн кэлбит буолаллара.

Хомсомуол бэлиэтэ ол курдук уһулуччу суолталааҕа.

Хомсомуол наҕараадалара – түөскэ анньыллар бэлиэлэр, Махтал суруктар, дьупулуомнар, кырааматалар – дохсун ытыс тыаһынан өрө көтөҕүллүүлээх быһыыга-майгыга туттарыллаллара. “Молодой гвардеец пятилетки”, “Ударник пятилетки”, “Золотой колос”, “Спортивная слава” уо.д.а. үрдүк ааттар ыччаттары ыраахха кынаттыыллара. Урукку хомсомуоллар ол наҕараадаларын билигин даҕаны киэн тутта ууран сытыараллар.

Хомсомуолга ылыы

Ксения ШАДРИНА:

– 1987 сыл күһүн хомсомуол уһун устаабын, түүн да уһугуннардахха, эндэппэккэ билэр гына нойосуус үөрэппиттээхпин. Дьэ, онтон плющ сабыылаах остуолга олорор оройуон кииниттэн кэлбит хамыыһыйа чилиэннэрин иннигэр туран, ыйытыыларга хоруйдаан, хомсомуол кэккэтигэр ылыллыбыт долгутуулаах күммүн умнубаппын. Кэбиниэт иһиттэн харыс үрдээн тахсыбытым. Сотору өр кэмҥэ иилиммит хаалтыһым оннугар улахан кыргыттарга ымсыыра көрөр куруһуба тесьманы бааммытым, хаҥас түөспэр Ленин ойуулаах кыһыл значогу иилинэн, санаан кэлэ-кэлэ бигээн көрөр буолбутум. Киэн туттуу иэйиитэ нүксүгүр да киһини көннөрбүтэ, сырдык сарсыҥҥы күүтэрэ, олоххо улахан хардыыны оҥоро охсор баҕа ыксатара. Ол эрээри, хомойуох иһин, мин көлүөнэм хомсомуол уруйдаах олоҕун билбэтэҕэ. 1990 с. оскуоланы бүтэрбит күһүммүтүгэр идийээл оҥостон кэлбит пионер, хомсомуол, баартыйа өйдөбүлэ биир күн үрэл гыммыта, саҥа дьалхааннаах олох саҕаламмыта. Бэрт кылгас да кэмҥэ буоллар, хомсомуол тыынын ылбыт дьоллоох көлүөнэҕэ киирсэр эбиппит диэн билигин уоскутунабыт.

Хомсомуол тыа хаһаайыстыбатыгар көмөтө

Павел ШАРИН:

– Оскуоланы 42 буолан бүтэрбиппит. “Оскуола – производство – үрдүк үөрэх” ыҥырыынан аҕытаассыйа күүстээҕэ. Онон оскуола кэнниттэн үлэ путевкатынан Мэҥэ Хаҥалас оройуонун Дьоруой Попов аатынан сопхуос Төхтүрдээҕи отделениетыгар хаһыа да буолан ыанньыксыттыы барбыппыт. Ол күһүн хомсомуолга киирбитим. Аармыйаҕа ыҥырыллан, икки сыл сулууспалаан баран, пиэрмэбэр төннүбүтүм. 20 сыл устата итиннэ үлэлээбитим.

Оччотооҕу ыччаттар “Үлэ – дьол” диэн бириинсиптээх этибит. Үлэни таһынан уопсастыбаннай үлэҕэ актыыбынайдык кыттарбыт. 1986 с. баартыйа 27-с сийиэһигэр дэлэгээтинэн кыттар дьолломмутум. 28-с сийиэскэ эмиэ мэктиэлэммитим эрээри, хомойуох иһин, былаас уларыйан, ол тохтообута. Хомсомуол уобаластааҕы, оройуоннааҕы кэмитиэтигэр хас да төгүл чилиэнинэн талыллыбытым. 30 сааспар биир ынахтан 6071 кг үүтү ыан, муҥутуур рекорду олохтообутум кэлин да куоһарылла илик. Ити көрдөрүүбүнэн Ленинскэй хомсомуол лауреатын үрдүк аатын ылбытым. Хомсомуол үрдүккэ сыаллыыра, үлэҕэ, үөрэххэ, бииргэ тутуһан сылдьарга көҕүлүүрэ. Билигин биэнсийэҕэ олорон, ол күүрээннээх үлэ, өрө көтөҕүллүүлээх кэм, эриэккэс эдэр саас кэмнэрин истиҥник саныыбын.

Хомсомуол көнөр суолга туруоруута

Егор НАЗАРОВ:

– Хомсомуол суоҕа эбитэ буоллар, баҕар, атын суолунан барбыт буолуом этэ дии саныыбын. Оҕо эрдэхпиттэн мэник, дьээбэлээх соҕус майгылаах оҕо модьуйууну тэҥэ оҕолору батыһан, пионерга киирбитим. Уол оҕо буоламмын, буруйум баһаам этэ. Ыал отун уоттаан, оһоххо буорах эһэн, ыалым эмээхсин этэрбэһин кистээн, кыра уолаттары охсуһуннаран, кыргыттары ытыахтарыгар диэри дьээбэлээн, балачча марайдаах этим. Пионерскай дружина мунньаҕар хаста дьүүллэммиппин ааҕан сиппэппин, хаста да уһулла сыһа-сыһа өрүһүммүтүм. Арай ахсыс кылааска тахсыыбар бэйэбиттэн биир кылаас үрдүкү үөрэнэр кыыһы көрдөхпүнэ, сүрэҕим бэрт дьиктитик нүөлүйэр буолбута. Утары көрүстэхпинэ, сирэйим итийэрэ, аттыбынан аастаҕына, тыыным хаайтарар курдук буолара. Ол кыыс бастыҥ хомсомуол, актыбыыс буолан, киниэхэ чугаһыы сатаан, турунан туран хомсомуолга киирбитим. Киниэхэ үчүгэй буолан көстөөрү, бэрээдэкпин көннөрүнэр аатыгар түспүтүм. Сырам таах хаалбатаҕа, үөрэхпэр да тупсубутум, оттомурбутум, үөрэххэ киирбитим. Өссө саамай кэрэхсэбиллээҕэ – оройбунан көрө сылдьан таптыы көрбүт кыыспын кытта кэлин холбоһон, эбэ, эһэ буолан, дьоллоохтук олоробут. Онон тус бэйэбэр хомсомуол үөрэххэ, үлэҕэ сыаллаабытын таһынан олохпор оннубун буларбар эмиэ суолталаммыта.

Оксана ЖИРКОВА бэлэмнээтэ.