Дойду тэбэр сүрэҕэр Москуба куоракка “Комплексная безопасность” куттала суох буолуу малларынан хааччыйыы XII Норуоттар икки ардыларынааҕы салона түмүктэннэ. Тэрээһин ыам ыйын 12 күнүттэн ыам ыйын 16 күнүгэр диэри «Патриот» кэнгириэсс-быыстапка былаһааккатыгар буолан ааста.
Салоҥҥа 252 тэрилтэ кытынна. Кинилэр бэйэлэрин бородууксуйаларын 12 тыһыынча кв.м. иэннээх болуоссакка көрдөрдүлэр. Аһаҕас быыстапка былаһааккаларыгар 350 ахсааннаах араас баһаарынай, быыһыыр, саахалы туоратар уонна көмөлөһөр тиэхиникэлэр кэчигирэстилэр.
Тэрээһин чэрчитинэн 130 дьыалабыай уонна көрдөрөр бырагырааммалар аастылар, 40 434 киһи кытынна. 350 тас дойду бэрэстэбиитэллэрэ, 74 норуоттар икки ардыларынааҕы дэлэгээссийэлэр кэлэн бардылар.
Саха сириттэн бу улахан тэрээһиҥҥэ кытынна Арассыыйа Федерациятын бочуоттаах полярнига, Бүтүн Арассыыйатааҕы быыһааччылар Саха сирин эрэгийиэннээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ – Николай Находкин кытынна.
Тэрээһин хайдах ааспытын туһунан Николай Находкин «Кыым.ру» саайтка сэһэргээтэ:
- Ыам ыйын 12 күнүгэр норуоттар икки ардыларынааҕы улахан сүбэ-мунньах «Арассыыйа Федерациятын Арктическай зонатыгар абаарыйнай-быыһыыр инфраструктура сайдыытын боппуруостара» диэн төгүрүк остуолтан саҕаламмыта. Мунньах сахалыы алгыстан арыллыбыта олус кэрэхсэбиллээх. Тэрээһини Арассыыйа Федерациятын Ыксаллаах Быһыы Майгы министиэристибэтин миниистирин солбуйааччы А.П. Чуприян иилээн-саҕалаан ыытта. Мин “Арассыйаҕа Ыксаллаах Быһыы Майгы саҥа технологиялара уонна тиэхиникэтэ Саха сиригэр дьиҥ кыаҕын” - туһунан дакылаат аахтым.
Холодильниктары, тымнытар тиэхиньикэни тургутан көрүү үлэтин соҕуруу ыытары дьон-сэргэ астыммыт эбит. Мантан инньэ Хотугу сиргэ анаммыт тиэхиньикэни Саха сиригэр дьиҥнээх тыйыс эрэ усулуобуйаҕа эрэ тургутарга диэн быһаарыы ылылынна. Саха сиригэр арктическай тиэхиньикэни тургутан көрөр полигон арыйарга, үчүгэй суоллаах-иистээх полигон арыйар туһунан этии киллэрдилэр.
Ыам ыйын 12 күнүгэр “Арассыыйа Федерациятын Арктическай зонатыгар үлэлииргэ быыһааччылары бэлэмнээһин” туһунан тыл эттим.
Сүбэ-мунньах кыттааччылара Арктикаҕа үлэлииргэ толору бэлэм үрдүк квалификациялаах кадрдары бэлэмниир сыалтан, 1 кылаастаах быыһааччы аатын Саха сиригэр булгуччу кыһыҥҥы стажировка кэнниттэн иҥэрэр туһунан баҕа санааларын биллэрдилэр.
Ыам ыйын 13 күнүгэр «Саха сиригэр Арктика зонатыгар климат уларыйыытын туһунан» бэйэм тус көрүүбэр дакылаат оҥордум..
Климат түргэнник уларыйан иһэринэн сибээстээн
ВНИИ ГО ЧС уонна М.К. Аммосов аатынан ХИФУ икки ар
Саха сиригэр Ыксаллаах быһыы байгы министиэристибэтин научнай чинчийэр µнүстүтүүтүн филиалын арыйарга санаабын эттим. Климат уларыйан, ирбэт тоҥ алдьанан эрэринэн сибээстээн, эрдэттэн чинчийэргэ, үөрэтэргэ манна Гражданскай оборуона Бүтүн Арассыыйатааҕы научнай чинчийэр институтун «Струна» технологиятын киллэрэргэ диэн кэмпириэнсийэ кыттыылаахтара тыл көтөхтүлэр.
Гражданскай оборуона Бүтүн Арассыыйатааҕы научнай чинчийэр института уонна М.К. Аммосов аатынан ХИФУ икки ардыларыгар бииргэ үлэлэһии, сөбүлэҥэ илии баттанна баттанна Манна ХИФУ тымныынан тургутар полигонун туһаныахтара.
Түгэнинэн туһанан Саха сирин хампаанньалара быыһааччыларга уонна нэһилиэнньэҕэ анаан айан таһаарбыт саҥа технологияларын киэҥ эйгэҕэ көрдөрдүм, билиһиннэрдим.
Арктика быыһааччытын көстүүмэ
Баһаарынайдарга анаан оҥоһуллубут эрэһиинэ, сиэхтэрин бобо тутар, сулбуруйбат. - 80 кыраадыс тымныыга тоҥмот. Хотугу тиэхиньикэҕэ кытары туһаныллыан сөп.
Көрдүүр-быыһыыр маяк-листовка
Сир аргыһын стационарнай антеннатын терминала. Көннөрү төлөппүөн аппараатын спутниковайга кубулутар. Быыһыыр дьиэлэргэ уонна ыраах кыһыҥҥы суол учаастактарыгар туруоруллуон сөп.
Киһи туһанар геолокациятын трекера. Суотабай, спутниковай сибээс суоҕар быыһааччылар ханна сылдьалларын быһаарар.
Ону таһынан, миэхэ ВНИИ ГО ЧС бэрэстэбитилигэр, (бу тэрилтэ - Арассыйатааҕы Ыксаллаах Быһыы Майгы министиэристибэтин үрдүкү технологиятын Федеральнай Киинэ буолар) ЫБММ саҥа тиэхиникэтин уонна технологиятын Саха сиригэр тургутан көрөргө сорук туруордулар. Онтон сиэттэрэн быыстапка кыттааччыларын кытары көрсүһүүлэри оҥордум,, кэккэ ситиһиилэнним:
-«Бурлак» вездеход оҥорон таһаарааччытын кытары, Бурлак» вездеход саҥа барыйаанын Саха сиригэр бэрэбиэркэлииргэ көҥүл ыллым;
- “Солярис” күн батарыайаларын оҥорон таһаараачытын кытары, кинилэр бородууксуйаларын быраактыкаҕа тургутуутун Саха сиригэр ыытарга туруорустум ;
- "Радиал" ХЭТ (салайааччыта Е.Я. Слодкевичы) кытары КВ рацияларын тургутууларын Саха сиригэр оҥорорго кэпсэттим;
- ООО “Сателлит ком” ХЭТ (салайааччы А.Д. Кузнецов) кытары сир аргыһын сибээһин тургутууларын Саха сиригэр ыраах сирдэргэ илдьэн ыытарга уонна «Куттала суох Арктика» диэн портал арыйарга сөбүлэҥнэрин ыллым.
Биһиги айан таһаарбыт үлэлэрбитин көрөн, аахпыт дакылааттарбытын истэн элбэх дьон сэҥээрдэ. Арасссыыйа ЫБМ кытта үлэлиир үгүс оҥорон таһаарааччы бэйэтин бородууксуйатын Саха сиригэр тургутуон баҕарарын биллэрдэ. Инникитин бу тэрилтэлэри түмэн, кинилэр Хотугу сиргэ, Арктикаҕа тургуппут малларынан бүтүн истиэндэ да оҥоруохха сөп эбит диэн санааҕа кэллибит. “Саха сиригэр, Арктикаҕа тургутууну ааспыт” диэн анал суруктуур наадатын эттилэр. Оччоҕо кэнэҕэскитин бу маннык ааттаах бородууксуйа - бэйэтэ туһунан брэнд да буолар кэскиллээх, - диэн Н.А. Находкин кэпсээнин түмүктүүр.
