АЛРОСА бэтэрээнэ Густав Яковлев өрөспүүбүлүкэ сир баайын хостуур салаатыгар 46 сыл үлэлээбитэ. Кини үлэлиир кэмигэр эрэгийиэн алмааска салаата үөскээбитэ, АЛРОСА хампаанньа олохтоммута.
– Густав Афанасьевич, тыа сириттэн төрүттээх киһи тоҕо горняк буоларга санаммыккыный?
– Ньурбаҕа үөрэнэ сырыттахпына (1953 сыллаахха), Амакинскай геологоразведочнай эспэдииссийэ олохсуйбута. Эдэр ыччат тута геологиянан үлүһүйбүтэ. Мин үөрэнэр кылааспыттан 19 оҕо техническэй үрдүк үөрэххэ киирбиттэрэ.
– Киин куоракка үөрэнэ тиийииҥ ыарахаттардаах этэ дуо?
– Аҕам “Үлэ Кыһыл Знамята” уордьаннаах тыа хаһаайыстыбатын мэхэньисээтэрэ этэ. Кинини атын эрэгийиэннэр үлэлэрин кытта билсиһиннэрэ Москубаҕа (ВДНХ) ыыта сылдьыбыттара. Аҕам миигин бэйэтин солбугун курдук көрөрө, ол иһин хайа инженерэ буолар баҕабын сөбүлээбэтэҕэ, үөрэххэ барарбын үбүлүүртэн аккаастаммыта.
– Балаһыанньаттан хайдах тахсыбыккыный?
– Урут дьон устудьуон оҕолоругар көмөлөһөөрү борооскуларын сүүскэ биэрэллэрэ, этин атыылыыллара. Оттон мин Антоновкаҕа үс күнү быһа баарса таһаҕаһын куруустаспытым. Үлэлээбит харчым сөмөлүөтүнэн көтөрбөр тиийбэтэҕэ, ол иһин Дьокуускайга диэри борохуотунан айаннаабытым. Өрүһүнэн устан кэлиэхпэр дылы киирии эксээмэннэр түмүктэнэ охсубуттар этэ. Дьолбор ол сыл СГУ тэриллибитэ, мин кэлин онно үөрэнэ киирбитим.
Сылаалаах үлэ
– Ама аҕаҥ эн талан ылыыгын ылымматаҕа дуо?
– Биэс сылы быһа хайа инженеригэр үөрэммитим. Иккис кууруска үөрэнэр кэммэр аҕам сүрэҕэ сымнаабыта, ый аайы уоннуу солкуобайы ыытар буолбута. Оччолорго ити тос курдук харчы этэ.
Быраактыкабытын Баатаҕай уонна Забайкалье таас чоҕу хостуур шахталарыгар барарбыт. Олус ыарахан үлэ этэ. Ууну арыт тобукпутугар, арыт курданарбытыгар диэри кэһэ сылдьан үлэлиирбит. Мин сэрии саҕана тыа сиригэр үөскээбит уол буолан – ыарахаттартан чаҕыйбатым. Быраактыкаҕа сылдьан шахтер килиэбэ ыарахан үлэнэн ситиһиллэрин өйдөөбүтүм.
Олох аартыгын
ааныгар
Густав Афанасьевич хайа бырамыысыланнаһыгар үлэтин 1961 сыллаахха Индигиир Ольчан бириискэтигэр хайа маастарынан саҕалаабыта. Кэлин Густав Яковлевы Мииринэй куоракка көһөрбүттэрэ. Кини онно биэнсийэҕэ тахсыар диэри 46 сыл үлэлээбитэ.
“Мир” кимберлит туруупкатыгар хайа маастарынан үлэлээн саҕалаабыта. Сэттэ сылы быһа дьөлө үүттүүр, дэлби тэптэрэр үлэлэри салайбыта. Ол кэмҥэ баабырыкаларга руданы мэлийэр, үлэни биллэ түргэтэтэр аныгы миэлиҥсэлэргэ көһөн эрэллэрэ. Урукку миэлиҥсэлэри (шаровые) суох гынарга дэлби тэптэриилэр наада буолбуттара. Мындыр үлэ эрэйиллэрэ, атын кабеллар эмсэҕэлиэ суохтаахтара. Ити үлэлэргэ Густав Яковлев бэйэтин үчүгэйдик көрдөрбүтэ.
– Үһүс баабырыкаҕа дэлби тэптэриилэринэн мин эрэ дьарыканарым, – диир Густав Афанасьевич. – Взрывчатканы кытаанах хонтуруолбунан уураллара. Хас биирдии кыраамын учуоттаан. Араллаан тахсыбатаҕа, биир да кабелы, панелы таарыйбатахпыт. Аттыбытыгар сыбаайаларга турар куорат баар буолан эппиэтинэс олус улахана.
ССРС ыһыллыыта
Уустук 90-с сылларга Густав Афанасьевич Удачнай хайаны байытар кэмбинээтин салайбыта.
– Сэбиэскэй Сойуус ыһыллыыта бырамыысыланнаска хайдах дьайбытай?
– 90-с сылларга хайа производствота сыккырыыр тыына эрэ хаалбыта. Сэбиэскэй саҕана кооперация баара. Матырыйааллар Сойуус бары муннуктарыттан кэлэллэрэ. Өрөспүүбүлүкэлэр туһунан судаарыстыбалар буолуохтарыттан балаһыанньа уларыйбыта. Ити кэмҥэ хайа производствотын оҥорон таһаарыыта: 67 бырыһыантан 33 бырыһыаҥҥа диэри түспүтэ.
Исписэлиистэр дойду киин уобаластарыгар көһүтэлээн барбыттара. “Дьон барыытын тохтотуохха уонна горнай производство оҥорон таһаарыытын үрдэтиэххэ”, – диэн сыал-сорук турбута. Ити ыарахан этэ да, миэхэ кыаллыбыта. 1992 сыл уон ыйын түмүгүнэн былааны 102 бырыһыан толорбутум, производство оҥорон таһаарыыта 35 % үрдээбитэ.
– Ити хайдах кыаллыбытай?
– Бастатан туран, производствоҕа дьиссипилиинэ тутуһулларын ирдээбитим. Сыахтар начаалынньыктара бэрээдэги кэһээччилэргэ арааппардары суруйууларын – бэйэбэр ылыммытым. Сыл иһигэр, туох да иитиигэ-үөрэтиигэ бэриммэт үс эрэ киһи бириэмийэтэ быһыллыбыта. Атыттар хамнастарын 100 % ылбыттара. Дьоҥҥо : “Былаан туолбатаҕына, хамнас икки бүк аччыыр”, – диэн судургутук быһаарарым. Оттон былаан туоллаҕына, дьон хамнаһа кэмигэр төлөнөрүн туһугар туох баар сырабын-сылбабын уурарым.
Аэропортары уонна атыы-эргиэн тэрилтэлэрин кытта ыкса үлэлиирим, тоҕо диэтэххэ ол сылларга уу харчы кинилэргэ эрэ баара. Иэскэ да киирэн туран дьоҥҥо хамнас төлөнөрүн ситиһэрим. Оробуочайдарга бородууктаны иэс атыылыыр, испииһэктэри оҥорор түгэннэр да бааллара. Ыарахан кэм этэ.
Анаабыр уонна Өлөөн улуустара биһиэхэ бэркэ көмөлөспүттэрэ. Кинилэр ыыппыт эттэрин испииһэгинэн түҥэтэрбит. Оччолорго 20 тыһыынча нэһилиэнньэлээх Удачнай бөһүөлэк олоҕун-дьаһаҕын мин иилиирим-саҕалыырым. Итинник дьаһанан ыарахан 90-с сыллары этэҥҥэ аһарбыппыт.
Саҥа олох
1997 сыллаахха от ыйыттан Густав Афанасьевич АЛРОСА хампаанньа бэрэстэбиитэлистибэтигэр үлэлээн саҕалаабыта.
– Чунуобунньук үлэтигэр үөрэнэн быстыбатаҕым, – диир кини. – Бастакы сылбар сарсыарда тоҕустан үлэлиэхтээҕим оннугар, үөрэммиппинэн сэттэттэн үлэлиирим. Үлэ судургутуйбут курдук буолбута, ол эрээри эппиэтинэстээх түгэннэр элбэхтэрэ. Үлэҕэ баай үөрүйэҕим уонна хампаанньа үлэтин иһиттэн билэрим – СӨ бырабыыталыстыбатын кытта үлэлиирбэр көмөлөспүтэ.
– Саха сирин экэниэмикэтигэр АЛРОСА оруолун хайдах сыаналыыгыный?
– Күн бүгүн АЛРОСА – өрөспүүбүлүкэҕэ регистрациялаах сир баайын хостуур соҕотох хампаанньа. АЛРОСА төрүттэниитигэр интеллигенция уһулуччулаах бэрэстэбиитэллэрин оруола улахан – бастакы бэрэсидьиэммит Михаил Николаев, хампаанньа бастакы бэрэсидьиэнэ Валерий Рудаков уонна да атыттар. Кинилэр үлэлэрин түмүгэр өрөспүүбүлүкэбит акылаата ууруллубута. Күн бүгүн АЛРОСА өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн 40 бырыһыанын үбүлүүр. Итини таһынан АЛРОСА үлэлэри ыытар оройуоннарыгар социальнай эбэһээтэлистибэлээҕин умнубат.
Хампаанньаны төрүттээччилэр биһиэхэ күндү кылаат хааллардылар. Кинилэр сорунуулаах хамсаныылара уонна быһаарыылара биһиги ыарахан түгэннэргэ тулуһарбытыгар кыах биэрбиттэрэ. Холобур, соторутааҕыта акциялар сыаналара үрдээбитэ. Ити биһиэхэ үчүгэй эрэ өрүттээх.
Биһиги дьоллоох, табыллыбыт көлүөнэбит. Биһиги барытын, этэргэ дылы, нуултан саҕалаабыппыт. Американецтар: “Нууччалар алмаастаах түөлбэлэри арыйдылар, ол гынан баран кинилэр алмаастарга XXI үйэҕэ биирдэ тиийиэхтэрэ”, – диэбиттээхтэр. Бырамыысыланнас уонна социальнай эйгэ эбийиэктэрин, дьон олорор дьиэлэрин бэйэбит айан-тутан таһаартаабыппыт. Билиҥҥи уонна кэнэҕэски көлүөнэлэр биһиги дьыалаларбытын салгыахтаахтар.
– Эдэр исписэлиистэргэ тугу сүбэлиэҥ этэй?
– Билиҥҥи эдэр ыччакка уонна эдэр исписэлиистэргэ билиигитин-көрүүгүтүн мэлдьи байыта, хаҥата сылдьаргытын умнумаҥ диэн сүбэлиибин. Киһи хас күн, хас чаас аайы билиитин-көрүүтүн хаҥатыахтаах, туох эрэ саҥаны, тупсаҕайы, эҥкилэ суох үчүгэйи оҥорорго мэлдьи дьулуһуохтаах. Үлэбит судургута суох, ол эрээри бэйэни хонтуруолланыыга, дьиссипилиинэҕэ үөрэтэр. Ити сатабыллар күннээҕи олоххутугар да туһалыахтара.
Сир баайын хостуур салааҕа 46 сыл үлэлээтим. “Хампаанньа биһиги билигин олорор кэммитигэр сөп түбэһиннэрэн сайдыахтаах”, – диэн бигэ итэҕэллээхпин. Итинтэн атын суол суох.
