Наталины мин “Киин куорат” хаһыакка үлэлии сылдьыаҕыттан чугастык алтыһан, кэпсэтэн билэр киһим диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Кини аһаҕас майгытын, түгэх санаата суоҕун мэлдьи сыаналыыбын. Баары баарынан, суоҕу суоҕунан сылдьар. Санаатын тута сайаҕастык этэр улгум майгылааҕын сөбүлүүбүн. Бэртээхэй сэһэргэһээччи. Кини олоххо көрүүтүн, санаатын, былааннарын истэ олороҥҥун, бачча эдэр киһи муударай өйүн-санаатын истэ сөҕөҕүн. Сорох-сорох түгэҥҥэ холобур да ылаҕын. Дьэ, оннук киһи Натали...
Натали быйыл Сочига кыстаан кэллэ. Сайыҥҥы сынньалаҥын билигин Саха сиригэр атаара сылдьар. Бу кэмҥэ биһиги кинини кытта көрсөн, үлэтин-хамнаһын, олоҕу көрүүтүн, инники былааннарын туһунан кэпсэттибит. Онон хаһыатчыт Наталины кытта кэпсэтиибитин саҕалыыбыт.
– Натали, үтүө күнүнэн! Эйигин айар үлэҥ 25 сыллаах үбүлүөйүнэн истиҥник эҕэрдэлиибин! Арааһа, мантан күһүн ааҕааччыларгын кытта көрсүһэр тэрээһини хайаан да оҥороруҥ буолуо...
– Мин ааҕааччыларбын, сүгүрүйээччилэрбин кытта биэс сыл буола-буола көрсүһэр үгэстээхпин. Оҕо эрдэхпиттэн элбэх ыстатыйа, хоһоон суруйарым. 1996 сыллаахха СГУ суруналыыстыка салаатыгар туттарсан киирбитим. Онон айар үлэбин 1996 сылтан ааҕабын. Өр сылларга саха тыллаах хаһыаттарга үлэлээн кэллим. Бу күһүн Дьокуускайга кэллиэгэлэрбин уонна биир дойдулаахтарбын мунньан дьоҕус тэрээһин оҥорор былааннаахпын.
– Эйигин дьон-сэргэ суруналыыс быһыытынан билэр. Ол эрээри, бүгүһүҥҥүттэн Сочига баран кыстаан, үлэлээн соһуттуҥ. Бу туһунан сиһилии кэпсэтиэххэ эрэ. Хайдах ыллыҥ да баран хааллыҥ? Эрдэттэн барар-кэлэр, сири-дойдуну уларытар былаан баара дуо?
– Уруккуттан сылаас дойдуга олоруохпун, үлэлиэхпин олус баҕарарым. Ол гынан баран миэхэ ол уустук курдук этэ. Онтон былырыын, 2020 сыл күһүнүгэр, алтынньы ыйга, Сочига баран сынньаммытым уонна “манна кэлэн үлэлиэххэ баар эбит” диэн бүччүм санаа үөскээбитэ. Бэйэм сыл аайы араас дойдунан сылдьар буоламмын, туризм эйгэтин олус интэриэһиргиибин, “туризм менеджерэ” диэн үлэҕэ барсыахпын сөп эбит диэн толкуйдаабытым. Онтон Саха сиригэр кэлэн баран ый буолбакка эрэ, төттөрү Сочига кыстыы, үлэлии барбытым. Сэттэ ый курдук Сочига олордум, үлэлээтим. Билигин Сахам сиригэр баарбын, сайылыы кэлбитим.
– Дьэ, онон идэҕин 180 кыраадыс уларытан туризм менеджерэ буоллуҥ. Үлэлииргэ хайдах хайысха эбитий, ыарырҕаппатыҥ дуо? Хайдах, туох үлэни ыытаҕын? Инстаграмҥыттан көрдөххө, кылгас кэм иһигэр Саха сириттэн дьон-сэргэ Сочинан, Абхазиянан, о.д.а. сирдэринэн сынньанна, сынньана да сылдьар быһыылаах...
– Миэхэ туризм эйгэтигэр үлэлиирим олус барсар эбит. Сүрүннээн, Сахам сирин олохтоохторун, туристары кытта үлэлиибин. Ол курдук, авиабилиэттэри, экскурсиялары атыылыыбын, дьоҥҥо отель, хос булан биэрэргэ көмөлөһөбүн. Хаста да сахабыт дьонун Абхазияҕа таһаара сырыттыбыт, биэнсийэлээх дьону “Зеленая роща” сонотуоруйга киллэрэн сынньаттыбыт. Билиҥҥитэ Сочинан эрэ дьарыктаммаппын, ханнык баҕарар омук сиригэр барыан баҕалаах дьоҥҥо путевка атыылыыбын. Ону таһынан инникитин сахам дьонугар Москубаҕа, Краснодар кыраайын куораттарыгар кыбартыыра атыылыыр былааннаахпын.
– Тыый, наһаа маладьыас былааннаах эбиккин. Эн инниҥ диэки харса суох баран иһэр хорсун-хоодуот майгылааххын билэр киһи онтон соһуйбат. Бэйэҥ араас омук сиринэн айанныыргын сөбүлүүгүн. Ханнык дойдуларга сылдьыбыккыный?
– Тас дойдуларга тахсыыны 2013 сылтан саҕалаабытым. Аан бастакы сынньаммыт сирим Дубай (Арааптар Эмираттара) буолар. Ол кэнниттэн араас сылга Турцияҕа, Египеккэ, Кипргэ, Монголияҕа, Кытайга, Туниска, Вьетнамҥа, Бахрейҥҥа, Абхазияҕа сылдьыбытым. Ону таһынан Арассыыйабыт куораттарыгар: Санкт-Петербурга, Калининградка, Улан-Удэҕа, Краснодарга, Сочига, Анапаҕа, Кырыымҥа, Геленджиккэ – сынньаммытым.
Билигин, балаһыанньа этэҥҥэ буолан, сорох сабыылаах дойдулар кыраныыссаларын аһан, айаны-сырыыны сөргүтэн эрэллэр. Онон чугастааҕы кэмнэргэ Марокко диэн дойдуга барар былааннаахпын. Кытайы соччо сэҥээрбэппин. Ордук араап дойдуларын сөбүлүүбүн. Инникитин Эмиэрикэнэн уонна Дьобуруопа куораттарынан барыахпын баҕарабын. Айаннаабатахпына, олох тэһийбэппин, тугум эрэ тиийбэт курдук. Онон айанныырбын олус сөбүлүүбүн. Кэлин үксүн соҕотоҕун айанныыбын. Маннык сылдьар ордук эбит.
– Сочига элбэх саха олорор дииллэр уонна кыһынын кыстаан кэлэллэр эбит. Дьиэ, хос куортама хайдаҕый?
– Сочига элбэх саҥа дьону кытта билистим. Сочига Саха сириттэн төрүттээх уопсайа 1000 киһи олорор, оттон Краснодар кыраайыгар, Кырыымы ааҕан туран 5000 саха баар дииллэр. Сорох сахалар көннөрү кыһыҥҥы кэмҥэ кыстыы кэлэллэр, онтон кимнээх эрэ букатын олохсуйаллар, дьиэнэн көһөллөр, дьиэ, кыбартыыра атыылаһаллар.
Биллэн турар, үгүстэрэ куортамнаһаллар. Кыһыҥҥы кэмҥэ хос арыандата 10.000-15.000 солк. буолар, кыбартыыра ханнык оройуоҥҥа олороргуттан тутулуктаах. Куруорт куорат буолан, сайыҥҥы кэмҥэ куортам сыаната олус ыарыыр. Хостору, кыбартыыралары суукканан биэрэллэр.
– Эн хайдах дохуоттанан дьиэ куортамнаһан олордуҥ? Эбии дохуот киирэр туох эмэ ханааллааххын дуо?
– Мин билиҥҥитэ “фрилансер” диэн буолабын. Ол аата кимтэн да тутулуга суох киһибин, бүддьүөт тэрилтэтигэр үлэлээбэппин, социальнай көмүскэлим суох. Ый аайы хамнаспын бэйэм оҥостобун. Төһөнөн элбэҕи үлэлиибин да, хамнаһым эмиэ оччо буолар. Кыраны үлэлээтэххэ, эмиэ оннук буолуон сөп. Ол иһин ыйдааҕы дохуотум барыта бэйэбиттэн тутулуктаах. Сүрүннээн, үлэм туризм уонна эрэкэлээмэ хайысхата буолар.
Саха сиригэр олорор кэмнэрбэр өссө сыбаайбалары, үбүлүөйдэри ыытар тамада этим. Бу дьарыкпын билигин да быраҕа иликпин. Билигин Тааттаҕа кэлэн номнуо икки тэрээһини ыыттым. Мантан күһүн ыҥырыы киирдэҕинэ, өссө да үлэлиэм. Арассыыйа куораттарынан – Москубанан, Питеринэн, Краснодарынан, Сочинан – эмиэ тэрээһиннэри ыытар былааннаахпын. Киһи биир сиргэ турбакка сайдан иһиэхтээх.
– Атын сиргэ баран олороргун дьонуҥ хайдах ылыналларый? Дьиэ кэргэниҥ туһунан сырдатыаҥ дуо?
– “Дьол чуумпуну сөбүлүүр...” дииллэринии, тус олоҕум туһунан киэҥ эйгэҕэ мээнэ ыһа-тоҕо кэпсээбэппин. Арай саха сиэринэн кылгастык билиһиннэрдэххэ, кэргэним Иван диэн, асчыт уонна газооператор идэлээх. Билигин газооператордыыр. Икки оҕолоохпут. Сочига барарга быһаарыммыппын тута өйөөбүттэрэ. Билигин оҕолорум улахаттар. Икки эбэ баар, сиэннэригэр көмөлөһөллөр. Кыһын суох кэммэр дьиэбин-уоппун ийэм көрөн олорбута. Онон ыраах барарбар-кэлэрбэр билиҥҥитэ усулуобуйа баар.
– Оччоҕо кэнэҕэс сылаас дойдуга олохсуйар былааннааххын дуу? Ийэҥ, дьиэ кэргэниҥ хайдах сыһыаннаһалларый?
– Быйыл көннөрү кыстаан уонна Сочи, Краснодар куораттары “разведкалаан” кэллим. Киһи олоруон, үлэлиэн сөп эбит дии санаатым. Оттон олохсуйар диэн тыл өйдөбүлэ олох атын. Бэйэм антах дьиэлэнэн-уоттанан, дьоммун барытын кытта барар түгэммэр биирдэ олохсуйдум диэхпин сөп. Билиҥҥитэ кыһынын эрэ олоруом, дойдубар кэлэ-бара сылдьыам.
– Суруйар идэҥ билиҥҥитэ “хобби” курдук буолла дуу, эбэтэр хаһан эмэ идэҕэр төннүөҥ дуу? Үлэлии сылдьыбыт “Киин куорат” хаһыаттан барбыккын кэмсиммэккин дуо? Төннөн кэлэн үлэлиэҥ этэ дуо?
– Мин үрдүк үөрэхтээх, анал дьупулуомнаах суруналыыспын. Үөрэхпин бүтэриэхпиттэн 20 сыл бэчээт эйгэтигэр үлэлээн кэллим. Бастаан “Саха сирэ” хаһыакка, онтон 14 сыл “Киин куоракка” үлэлээбитим. “Киин куораттан” барбыппыттан тоҕо кэмсиниэхпиний? Олоҕум онон эрэ муҥурдаммат. Эдэр киһи үлэтин уларытан, кэлэн-баран, үүнэн, сайдан иһиэхтээх... Билиҥҥитэ сахалыы хаһыакка төннөр санаам суох. Арай хобби курдук оҥостон тастан суруйуохпун сөп. Ону таһынан, билигин “ҮЙЭ” өрөспүүбүлүкэ таһымнаах сурунаалга менеджердиибин. Дууһам баҕаран кэллэҕинэ, интэриэһинэй дьон туһунан суруйабын.
– Эн бэйэҕин ордук суруналыыс быһыытынан сананаҕын дуу, эбэтэр элбэх кинигэ ааптара, суруйааччы быһыытынан көрөҕүн дуу?
– Мин суруналыыс буоллаҕым дии. Өр сылларга суруйбут интэриэһинэй ыстатыйаларбын түмэн хас да кинигэни таһаарбытым. Инникитин эмиэ араас идиэйэлээхпин...
– Киһи, биллэн турар, олорор сирин, үлэтин уларытара хайҕаллаах. Манна эн тус санааҥ?..
– Киһиэхэ олох биирдэ бэриллэр. Онон, биир сиргэ олорон, улугуран хаалбакка, үүнэн-сайдан, иннибит диэки баран иһиэхтээхпит. Билигин олохпут наһаа үчүгэй. Киһи үөрэнэригэр, үлэлииригэр, кэлэригэр-барарыгар, таһымын үрдэтэригэр, дохуотун улаатыннарарыгар да толору кыах баар диэн көрөбүн. Барыта бэйэҕиттэн тутулуктаах. Тугу да уустугурдумуохха эрэ наада диэн көрөбүн.
– Чугас доҕоттор, дьүөгэлэр диэни хайдах өйдүүгүн? Оннуктар бааллар дуу?
– Биллэн турар, доҕоттор, дьүөгэлэр бааллар. Доҕор ахсаана элбэх буолуо суохтаах. Аҕыйах, ол гынан баран эрэллээх дьүөгэлэрдээхпин. Биир чугас уонна бастыҥ дьүөгэм ийэм буолар. Ийэм миигин куруук өйүүр, өйдүүр, ханнык баҕарар тиэмэҕэ аһаҕастык кэпсэтэбит, сиэннэригэр да көмөлөһөр. Ийэлээх буолан дьоллоохпун.
– Тапталга сыһыаныҥ хайдаҕый? Эн суруйууларгыттан көрдөххө, “любвеобильнай” соҕуһуҥ көстөр. Тапталга төһө бэриниилээххиний? Иккистээн төрүүрүҥ буоллар, билиҥҥи олоххун талыаҥ этэ дуо?
– Суруйууларбынан уонна инстаграм нөҥүө олохпун сыаналаамаҥ. Инстаграмҥа мин тус олоҕум көстүбэт, кэргэммин да таһаарбаппын. Билиҥҥитэ таптыыр уонна таптатар кэргэннээхпин, үчүгэйкээн оҕолордоох дьоллоох ийэбин. Иккистээн төрүүрүм буоллар, билиҥҥи олохпун үөрэ-көтө талыам этэ. Бэйэм олохпуттан дуоһуйабын, атын дьон олоҕор букатын ымсыырбаппын.
– Натали, интэриэһинэй кэпсэтииҥ иһин махтанабын. Түмүккэ ааҕааччыларгар, сахаҥ дьонугар тугу сүбэлиэҥ этэй?
– Киһи олоҕо биирдэ эрэ бэриллэр, онтубут, хомойуох иһин, олус кылгас. Онон баҕа санааларгытын, былааннаргытын күөмчүлээбэккэ кытаатан толорон иһиҥ, туохтан да куттанымаҥ, толлумаҥ. Саамай куһаҕан бу олоххо – кэмсинии. Онон сырдыкка-кэрэҕэ талаһыҥ, кэмсиммэт гына интэриэһинэй, сырдык олоҕу олороргутугар сүбэлиибин. Түмүккэ аныгы олох сиэринэн миигин инстаграмҥа natali_protopopova диэн сирэйгэ сурутан булуоххутун сөп.
– Махтал, Натали, бириэмэ булан сэһэргэспиккэр. Саҥа, сонун үлэҥ хайысхатыгар ситиһиини баҕарабын.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
Сэҥээриилэр
Үлэҥ саҥа хайысхатыгар, олоҕун суолугар ситиһиилэри баҕарабын.