Сунтаар улууһун нэһилиэнньэтэ, сүрүннээн, тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар. Сэрэйиллэрин курдук, датаассыйанан туһанар. Улуус сайдыытыгар улахан өҥөнү АЛРОСА АХ оҥорор. Алмаастаах хампаанньаны кытта бииргэ үлэлэһии туһунан улуус баһылыга Анатолий Григорьев сырдатта.
Оскуолалар, кииннэр тутуллаллар
– Анатолий Васильевич, АЛРОСА дивиденнэрин улууска аттарыы хайдаҕый?
– АЛРОСА аахсыйалаахтарын быһыытынан, биһиги үп 1 бырыһыанын туһанабыт. Сыллата 60 бырыһыантан итэҕэһэ суох сууманы инбэстииссийэ бырайыактарыгар угабыт. Олорго саҥа эбийиэктэри тутуу киирсэр. Оттон 40 бырыһыанын атын ороскуоттарга туһанабыт.
АЛРОСА көмөтүнэн улууска оскуолалар тутуллаллар. 2018 сыллаахха Маар Күөлгэ 60 миэстэлээх оскуола тутуллан, үлэҕэ киирбитэ. Дивиденд суотугар Уһун Күөлгэ 90 миэстэлээх оскуола тутуллубута. Билигин Кириэстээх нэһилиэгэр 120 миэстэлээх оскуола тутуутун үлэтэ күргүөмнээхтик бара турар. Ити эбийиэккэ 270 мөл. солк. анаммыта. Быйыл тутуу үлэҕэ киирэн, нэһилиэк оҕолоро аныгылыы саҥа таас дьиэҕэ үөрэнэр дьолго тиксиэхтэрэ, бөһүөлэк олоҕо биллэрдик сэргэхсийиэҕэ.
Биллэрин курдук, 2022 сылга улуус киинигэр – Сунтаарга – 450 миэстэлээх оскуола тутуута саҕаланыаҕа уонна эһиилигэр үөрэҕи ыытарга ааннарын арыйыаҕа. Алмаастаах хампаанньа көмөтүнэн тутуллубут оскуола Сунтаарга бу эрэ буолбатах. Ааспыт сылга 240 миэстэлээх оскуола дьиэтэ тутуллан, үлэҕэ киирэн, дьон-сэргэ үөрүүтэ улахан этэ. Ити эбийиэк федеральнай бүддьүөт уонна АЛРОСА үбүнэн олоххо киирбитэ.
Социальнай суолталаах эбийиэктэри таһынан, нэһилиэнньэ олоҕор улахан суолталаах атын эбийиэктэр тутуллуулара эмиэ былааҥҥа турар. Ол сыалга биһиги киирбит дивидени салайабыт. Оннук курдук, 36 мөл. солк. Сунтаар нэһилиэгин Албан аат болуоссатын тутууга анаммыта. Ити эбийиэк Аҕа дойду сэриитигэр Улуу Кыайыы 75 сылыгар туһуламмыта. Үгүс үп айан суолугар ананна. Ааспыт сылга Сунтаар улууһун бары нэһилиэктэрин суоллара оҥоһуллан, айаммыт, олохпут биллэрдик чэпчээтэ.
Итинник улахан иэннээх тутуулары таһынан атын суолталаах тутуулар эмиэ элбэхтэр. Ол курдук, куолаан үбүлээһин (софинансирование) усулуобуйатыгар, успуорт, култуура комплекстара, Сергей Зверев-Кыыл Уолун аатынан духуобунас киинэ үлэҕэ киирэннэр, улууспутугар улахан сэргэхсийии тахсыбыта харахха быраҕыллар. Ити эбийиэктэргэ АЛРОСА 180 мөл.солк. анаабыта.
“Хаарбах дьиэлэртэн көһүү” бырагыраама чэрчитинэн, бырамыысыланнас көһөҥө күүһүн – АЛРОСА – дивиденнэрин көмөтүнэн Сунтаарга Октябрьскай уулуссаҕа биэс этээстээх, 68 кыбартыыралаах олорор дьиэни үлэҕэ киллэрдибит.
Хампаанньа Тойбохойдооҕу Оҕо көмө киинигэр харчынан көмөнү оҥорон, төрөппүт көрүүтэ суох хаалбыт оҕолор махталларын ылла. В.Г.Акимов аатынан Бүлүүчээннээҕи лиссиэй-интэринээккэ эмиэ харчынан көмө оҥоһуллан, оҕолор, үлэһиттэр, төрөппүттэр махталлара муҥура суох. Бүддьүөппүтүгэр анаммыт харчыттан тиэхиньикэ, уматык уонна атын олоххо-дьаһахха, үлэҕэ-хамнаска туттуллар табаардары атыылаһабыт.
Ыраас уу туһугар
– Кэлиҥҥи кэмҥэ уунан хааччыйыыга болҕомто ууруллар буолла. Ити чааһыгар АЛРОСА туох көмөнү оҥороруй?
– Өссө 2017 сыллаахха олохтоох бүддьүөттэн ууну ыраастыыр ыстаансыйаны тутууга үбү көрбүппүт. Онон Бүлүү өрүс кытыытыгар турар нэһилиэнньэлээх пууннарга 12 ууну ыраастыыр ыстаансыйа тутуллубута.
Ил Дархан Айсен Сергеевич Николаев сорудаҕынан бигэргэммит “2019-2024 сылларга Бүлүү бөлөх улуустарыгар уунан хааччыйыы систиэмэтин сайыннарыы” бырагыраама чэрчитинэн элбэх үлэ ыытылынна. Бырагыраама иһэр уу хаачыстыбатын тупсарыыга туһуланар. Үлэ сүрүн чааһа АЛРОСА Үүнэр көлүөнэ пуондатыгар аныыр харчытыттан быһаарыллар. Санатан эттэххэ, ити үлэ чэрчитинэн, АЛРОСА биһиги улууспутугар 104 мөл. солк. аныыр былааннаах. Ити иһиттэн Үүнэр көлүөнэ пуондатын нөҥүө ыытар харчытын суумата – 74,3 мөл.солк.
Быйыл ити харчы көмөтүнэн сэттэ ууну ыраастыыр ыстаансыйа тутулунна. Улуус бары нэһилиэктэригэр иһэр ууну көрдөөһүҥҥэ үлэ ыытыллар. Бүгүн Сунтаарга РТС түөлбэтигэр эмиэ ууну ыраастыыр ыстаансыйа тутулларыгар улахан иэннээх ирдээһин үлэтэ бара турар.
Ити тиэмэни өссө чиҥэтэн эттэххэ, 2018 сыллаахха биһиги Хордоҕой уонна Хадан нэһилиэктэригэр икки ууну таһар тиэхиньикэни атыыласпыппыт. Бырагыраама суотугар итинник тиэхиньикэни Наахара уонна Илимниир нэһилиэктэрэ ылыахтара. Онон бырагыраама чэрчитинэн Сунтаар нэһилиэктэрин барыларын ууну таһар тиэхиньикэнэн хааччыйар сыаллаахпыт.
Киһи доруобуйата, олоҕо ууттан улахан тутулуктааҕын киһи бары билэр. Биһиги улууспут нэһилиэнньэтин доруобуйатын туһугар сыаллаахтык үлэлиибит. 2019 сылтан 2024 сылга диэри оҥоһуллубут бырагыраама иһинэн ууну ыраастыыр модульнай ыстаансыйалары тутууга, үлэлэтиигэ, саҥалыы хааччыйыыга, уу тахсар сирин хаһыыга уонна чөлүгэр түһэриигэ, сир аннынааҕы ууну көрдөөһүҥҥэ геологоразведочнай, көрдүүр үлэлэри ыытыыга былааннаахтык хамсанабыт.
Айылҕа дьайыытын утары
– Быйылгы сайын баһаар биһиги эрэгийиэммитигэр олус сытыытык турда. Сунтаар улууһугар балаһыанньа билигин да тупса илик. Туох көмө оҥоһулунна?
– Сайын буолуоҕуттан Сунтаарга 101 ойуур баһаара бэлиэтэннэ. Билигин 36 сиргэ ойуур умайар. Бу күннэргэ алмаастаах хампаанньа бас билэр бульдозера уонна вездехода кэллилэр. Ону тэҥэ, Ил Дархан сорудаҕынан АЛРОСА бас билэр МИ-8 бөртөлүөтэ баһаар буола турар сирдэригэр дьону таһыыга үлэлиир. АЛРОСА-тан маннык көмө урукку да дьылларга баара. Онно эбии хампаанньа өҥөтүнэн Мииринэйтэн сүүстэн тахса киһи баһаары умулларыыга көмөҕө кэллэ. Санатан эттэххэ, сорох баһаар киһи тиийбэт ыраах сиригэр баар. Онтон атын сирдэргэ буола турар балаһыанньа хонтуруолга тутуллар.
– Хамсык боппуруоһа билигин даҕаны болҕомто киинигэр турар...
– Ити чааһыгар Сунтаар олохтоохторугар АЛРОСА өҥөтө сүдү. Хамсык тарҕанар бастакы кэмнэригэр бэйэни харыстаныыга туох да суох буола сылдьыбытын өйдүүр буолуохтааххыт. Ол кэмҥэ хампаанньа эминэн-томунан, мааскаттан саҕалаан импиэксийэни бохсор убаҕаһыгар тиийэ буор босхо хааччыйбыта.
АЛРОСА Сунтаар олохтоохторугар дивиденнэри таһынан атын даҕаны көмөтө элбэх. Хардарыта сөбүлэһии түмүгэр, улуус сыллата 9 мөл.250 тыһ.солк. көмөнү ыла олорор. Ити үбү биһиги доруобуйа харыстабылын, култуураны уонна успуорду өйөөһүҥҥэ аныыбыт.
Ити курдук, АЛРОСА алмаастаах түөлбэлэргэ болҕомтотун уурар, суолталаах социальнай-экэнэмиичэскэй бырайыактарга кыттыыны ылар.
Матрена КОНДРАТЬЕВА.
