Дойдубутугар оҕолоох эдэр ыалы өйүүр хас да бырагыраама баар. Олорго хапсар ыаллар номнуо ыла-туһана олороллор. Ытаабат оҕону эмсэхтээбэттэр. Өскөтүн бу ирдэбиллэргэ сөп түбэһэр буоллаххытына, сайабылыанньа суруйа охсон, ыйыталаһан, кэпсэтиһэн хайаан да өҥөнөн туһаныҥ.
Оҕолоох эдэр ыалга, дьэ, туох көмө оҥоһулларый?
Маҥнайгы оҕоҕут 2018 cыл кэннэ төрөөбүт буоллаҕына...
2018 cыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ маҥнайгы оҕолорун оҕоломмут (эбэтэр оҕо ииттэ ылбыт) ыалга ый аайы көрүллэр төлөбүр баар. Былырыыҥҥыттан, ол эбэтэр 2020 сылтан, социальнай өйөбүл икки ыйдааҕы тииһинэн олорууга диэри үрдээбитэ, оттон көрүллэр болдьоҕо оҕо үс сааһын туолуор диэри ууһаан биэрбитэ. Маҥнайгы оҕоҕо көрүллэр ыйдааҕы төлөбүр -- 18 559 cолк.
***
Төлөбүрү үс киһиттэн састааптаах ыал -- ийэ, аҕа, саҥа төрөөбүт оҕо, өскөтүн ыйдааҕы дохуоттара 18 728 солк. кыра буоллаҕына, ылар. Суоттаан көрүөх, 18 728 солк.*2*3 киһи = 112 368 солк. Хос быһааран эттэххэ, ыал дохуота бу суумматтан кыра буолуохтаах. Өскөтүн ыйдааҕы дохуот 18 728 солк. (18 728 солк.*2*2 киһи = 74 912 солк.) кыра буоллаҕына, соҕотох ийэ эмиэ ылар бырааптаах.
Төлөбүр маҥнай оҕо биир сааһын туолуор диэри ананар. Икки, үс сааһыгар докумуон толорон эбии уһаттаран биэриэн наада. Ол эбэтэр бу саҥа киирбит уларыйыынан сибээстээн, ыал маҥнайгы оҕото 2019 сылга 1,5 сааһын туоллаҕына, төрөппүт иккитигэр диэри уһаттарыахтаах. Иккитин туоллаҕына -- үһүгэр диэри.
Кимнээх ылалларый?
-- 2018 cыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ маҥнайгытын оҕоломмут (эбэтэр оҕо ииттэ ылбыт) дьахтар;
-- маҥнайгы оҕотун ииттэ ылбыт соҕотох эр киһи;
-- кэргэнэ өлбүт оҕолоох эр киһи;
-- оҕону көрөөччү-истээччи (эпэкиин).
Маны болҕойуҥ!
Өскөтүн бу ирдэбилгэ хапсар курдук эрээригит, сүүмэрдээһини кыайан ааспатах түгэҥҥитигэр докумуону хат туттарыҥ. Ону ким даҕаны бопсор, туорайдаһар бырааба суох.
Ийэ хапытаалын туһунан
2019 cыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ оҕоломмут ыалга биир кэмнээх төлөбүр көрүллэр. Ол суумата -- 37 118 cолк. 2021 cыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ оҕоломмут ыал 483 881,83 cолкуобайдаах федеральнай ийэ хапытаалын ылар кыахтаах.
***
Иккис, үһүс оҕоҕо... Ыал иккис оҕото 2019 сыл 1 күнүн кэннэ төрөөбүт буоллаҕына (төлөбүр аата -- "предоставление регионального материнского капитала"), ыал эрэгийиэннээҕи ийэ хапытаалын туһанар. Төлөбүр суумата федеральнай ийэ хапытаалын 30 %-ныгар тэҥнэһэр. Ийэ хапытаалын 2020 сыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ туһанааччылар 191 829,55 солк. ылаллар. Оттон 2020 сыл тохсунньу 1 күнүн иннинэ туһанааччыларга -- 145 164,55 солк.
Үһүс уонна онтон кэлэр оҕолорго (төлөбүр аата -- "предоставление ежемесячной денежной выплаты при рождении (усыновлении" третьего и последующих детей) 3 саастарын туолуохтарыгар диэри ый аайы көрүллэр көмөнөн эмиэ туһанар кыахтаахтар (өскөтүн оҕолоро 2019 сыл тохсунньу 1 күнүн кэннэ төрөөбүт уонна ыал дохуота хас биирдии чилиэҥҥэ 42 119,3 солк. кыра тиксэр буоллаҕына). Төлөбүр кээмэйэ -- 18 559 cолк.
Кыаммат ыалга
Саҥа төрөөбүт оҕо 16 сааһыгар (орто үөрэх тэрилтэтин үөрэнэн бүтэриэр) диэри ый аайы бэриллэр көмө төлөбүр диэн баар. Маннык көмө орто хамнас ыйдааҕы тииһинэн олоруу алын кээмэйиттэн кыра буоллаҕына көрүллэр. 1,5 сааһыгар диэри көрүллэр босуобуйа кээмэйэ (булгуччулаах социальнай страхованиеҕа киирбэт түгэнигэр) -- 7 082,25 cолк. Дьокуускай куорат олохтоохторугар -- 9 915,99 солк., онтон улуустарга туһааннаах кээписиэҥҥэ олоҕуран, 10 624,28-14 165,70 солк. диэри хамсыыр.
3 саастарыттан 7-гэр диэри
3 саастарыттан 7-лэригэр диэри оҕолоох ыаллар дохуоттара ыйдааҕы тииһинэн олоруу алын кээмэйиттэн кыра буоллаҕына, ый аайы көмө харчыны ылар кыахтаахтар.
Төлөбүр кээмэйэ туохтан тутулуктааҕый?
Киэҥник тарҕаммыт (алын) төлөбүр кээмэйэ - 7 704,5 (эрэгийиэнтэн тутулуктаах, Саха сиригэр арыый үрдүк). Өскөтүн ыйдааҕы тииһинэн олоруу кээмэйэ 50 %-ҥа эппиэттэспэт буоллаҕына, 75 % төлөнөр (11 556,75 солк.), оттон 75 %-ҥа эппиэттэспэт түгэнигэр -- 15 409 солк. (ыйдааҕы тииһинэн олоруу толору кээмэйин ылаллар).
8 саастарыттан 17-гэр диэри
Өскөтүн дьиэ кэргэн "кыаммат ыаллар" ахсааннарыгар киирэр буоллаҕына, бу өҥөнөн туһанар бырааптаах. Сайабылыанньа биэрэр кэмҥэ оҕолор 8 саастарын туолбут (улахаттар 17-лэрин ааһа илик) буолуохтаахтар. Өскөтүн оҕо төрөппүттэрэ арахсыбыт буоллахтарына, аҕата элимиэни сокуонунан төлүүрэ ирдэнэр. Хамсаабат баайга, учаастакка, массыынаҕа хааччах баар, ол барыта учуоттанар. Төлөбүр кээмэйэ Саха сиригэр 8000 солк. кэриҥэ (оҕо ыйдааҕы тииһинэн олоруутун 50 %-гар тэҥнэһэр).
***
Оҕолоох эдэр ыалга көрүллэр бырагыраамалар тустарынан сүрүнүн кылгастык кэпсээтэххэ, итинник.
Страница 2
-
Төрөппүт санаатын үллэстэр:
Варвара, Өймөкөөнтөн төрүттээх, 3 оҕолоох эдэр ийэ:
– Биһиги дьиэ кэргэн үс оҕолоохпут. Улахаммыт -- 12 саастаах, ортобут -- биэһэ, кырабыт -- балтараалаах. Көмө төлөбүр туһунан истээт, тута олохтоох дьаһалтаттан ыйыталаһан, сайабылыанньаны электроннай ньыманан толорон ыыппытым. Оруобуна сүүрбэ күн ааспытын кэннэ эппиэт тигинээн кэлбитэ. Маҥнай орто оҕобутугар ("үстэриттэн сэттэлэригэр диэри саастаахтарга") сайабылыанньаны суруйбуппут. Хапсыбыппыт. Харчы ый курдугунан түспүтэ. Түөрт ый ааспытын кэннэ аны "аҕыстарыттан уон сэттэлэригэр диэри саастаах оҕолорго" төлөбүр баарын туһунан истибитим. Баҕар, биэриэхтэрэ диэн эрэл санаалаах сайабылыанньа толорон ыыппытым. Бу сырыыга эппиэт ый курдугунан кэлбитэ: "Сүүмэрдээһини аастыгыт. Көмө харчы биир ыйынан түһүөҕэ", -- диэн бэлиэтээбиттэр этэ. Инньэ гынан билигин икки оҕобутугар төлөбүр ылабыт. Уопсай суумата -- сүүрбэттэн тахса тыһыынча. Кыра уолбут үһүн туоллаҕына, эмиэ сайабылыанньа суруйан көрүөхпүт. Инньэ гынан бу көмө харчы биһиэхэ улахан өйөбүл буолла. Сыл устата ый аайы төлүүллэр, ол кэннэ сайабылыанньаны хат биэриэххэ наада буолар.
Мин билигин оҕобун көрөн олоробун. Бу иннинэ култуура киинигэр худуоһунньугунан үлэлээбитим. Кэргэним уһанар, дьиэ тутуһар, убайын кытта чааһынай тэрилтэ тэринэн үлэлииллэр. Манна, дойдубутугар, киэҥ уһаайбалаахпыт, дьиэлээхпит-уоттаахпыт, массыыналаахпыт.
***
Александра, Дьокуускайтан: -
– Алта саастаах уол оҕолоохпун. Илиибэр ыйга 33 000 cолк. хамнаһы ылабын. Икки киһиэхэ үллэрдэххэ, ыйга 16 000 cолк. тахсар, ыйдааҕы тииһинэн олоруу кээмэйигэр эппиэттээбэт. Быйыл тохсунньуга, олунньуга, кулун тутарга, муус устарга, ыам ыйыгар -- биэс ый устата тохтообокко сайабылыанньа толорон ыыппытым да, барытыгар аккаас кэлэ турбута. “Хайдах баҕайыный?” диэн муодарҕаан, Үөрэх министиэристибэтигэр тиийэн ыйыталаспытым. Онуоха маннык быһаарбыттара: "Илиигэр ылар хамнаһыҥ буолбакка, 13 %-ны нолуокка тута иликтэринэ ааҕыллар". Биһиги бэрт кыранан -- 2-3 мөһөөҕүнэн -- хапсыбакка хаалбыппыт. Адьас аҕыйах киһи хапсыыһы быһыылаах.
Маны таһынан арахсыбыт кэргэниҥ элимиэни сокуонунан төлүүр буолуохтаах үһү. Сокуонунан төлөөбөт буоллаҕына, аккаас эмиэ кэлиэн сөп эбит. Оннук түбэлтэлэр бааллар. Оннук-маннык "нюанстара" элбэх эбит.
***
Клара, биир оҕолоох, Өлүөхүмэттэн төрүттээх:
– Мин кэрэ буолуу эйгэтигэр солуоҥҥа үлэлиибин. Ыйга ортотунан 50-60 тыһ. солк. киллэрэбин. Бэйэни көрүнэргэ аналлаах араас марафону ыытааччыбын. Онтум үчүгэйдик атыыга бардаҕына, хамнаһым ыйга 80 000 солк. тиийэр. Кэргэним бииргэ төрөөбүт убайын уолун кытта төлөпүөҥҥэ, төлөпүөн өрөмүөнүгэр сыһыаннаах дьоҕус тэриллэрин атыылыыр маҕаһыыннаахтар. Маҕаһыын быраатын аатыгар суруллар. Былырыын сайын дьүөгэм: "Миэхэ төлөбүр харчыта кэлэн түстэ. Онон чэпчэтии буола турар кэмигэр, хата, оҕобор кыһыҥҥы таҥаһын атыылаһан кэбиһиэм", -- диэн кэпсээбитэ. "'Эн эмиэ биэр-биэр!" -- диэн үлтү хаайан, сарсыҥҥы күнүгэр "Госуслуги" порталга киирэн сайабылыанньа толорбутум. "Биир оҕолоох, үрдүк дохуоттаах дьоҥҥо син биир биэриэ суохтара" диэн саныы-саныы ыыппытым. Кэлин ол сайабылыанньам туһунан төрүт да умнан кэбиспитим.
Икки ый ааспытын кэннэ биир үтүө күн каартабар эмискэ 18 000 солк. кэриҥэ түстэ. “Киммит харчы ыыттаҕай?” диэн маҥнай улаханнык муодарҕаабытым. Кэмниэ кэнэҕэс, дьэ, били сайабылыанньам туһунан өйдүү биэрбитим. Порталга киирэн көрбүтүм -- "Ежемесячная выплата от 3-х до 7 лет" - одобрено" диэн сурук кэлбитэ быданнаабыт эбит!
Ити курдук соһуччу баҕайы төлөбүргэ тиксэн турабыт. Арааһа, миигин да, кэргэммин да "үлэлээбэт дьонунан" аахпыттар быһыылаах. Кыыспыт үстээх.
Бэлэмнээтэ Диана КЛЕПАНДИНА.
