Сахаян Потапов – “Анаабыр алмаастара” тэрилтэ “Майаат” бириискэтигэр дириэктэри солбуйааччы. Алмааһы хостуур бырамыысыланнаска муҥутуур алын турар идэттэн саҕалаан, күн бүгүн бэлиэр тыһыынчанан киһилээх кэлэктииби салайар дуоһунаска тиийэ үүммүт сөбүгэр 35 саастаах эдэр киһи, ыал аҕата. Кини олоҕун суолун үөрэтэн көрдөххө, бэрт уһуна суох кэм иһигэр улахан дуоһунаска тахсарга хайаан даҕаны билсии-көрсүү, карьера туһугар умса-төннө түһүү наадата суох. Ол оннугар билиини-көрүүнү, сөптөөх үөрэхтэри баһылаан, талбыт идэҕинэн бэриниилээхтик үлэлиириҥ – үрдүүргэ бигэ тирэх.
Кимтэн кииннээх, хантан хааннаах...
Төрөөбүт дойдум – Горнай улууһун Кэптинэ, улууспут муҥутуур тэйиччи, мөлтөх суоллаах-иистээх сиргэ сытар дьоҕус дэриэбинэтэ. Биэс оҕолоох улахан дьиэ кэргэҥҥэ иккис оҕонон төрөөбүтүм. Эдьиийдээхпин, икки балтылаахпын уонна бырааттаахпын. Аҕам үйэтин тухары “Сиинэ” национальнай айылҕа пааркатыгар иниспиэктэрдээбитэ. Ийэбит мин оскуолаҕа барыахпар диэри оҕо уһуйааныгар иитээччинэн үлэлээн баран, элбэх оҕолоох киһи быһыытынан, оҕолорун, дьиэтин-уотун, сүөһүлэрин көрөн олорбута. Бииргэ төрөөбүттэрим билигин бары араас эйгэҕэ үлэлии сылдьаллар. Быраатым аҕатын туйаҕын хатаран, эмиэ “Сиинэҕэ” иниспиэктэрдиир. Эдьиийим уонна балтыларым үөрэх, быраап уонна атыы эйгэтигэр бэйэлэрин аналларын булан үлэ үөһүгэр сылдьаллар.
Биир сыл элбэҕи билэр
Дьиҥэр, мин эмиэ аҕам суолун батыһан, айылҕа харыстабылыгар идэ булунуохпун сөбө эбитэ буолуо. Ол эрээри, кыра эрдэхпиттэн наар тугу эрэ чинчийэрим, сиргэ сытар таастары интэриэһиргиир, сэргиир үгэстээҕим. Биирдэ ийэм: “Өйдүүгүн, кыра кылаастарга сылдьан похуоттан үрүсээккэр толору таас сүгэһэрдээх кэлбиккин?” диэн умнубут түгэммин санатан соһуппуттаах. “Геология” диэн тыл суолтатын өссө чопчу билбэт да эрдэхпинэ, идэм үөһэттэн анаммыт курдук эбит. Оскуола кэнниттэн Тыа хаһаайыстыбатын техникумугар “судаарыстыбаннай уонна муниципальнай салайыы” диэн үөрэххэ киирбитим. 2005 сыллаахха бүтэрэн баран, “мантан салгыы үрдүк үөрэҕи хайаан даҕаны ылабын” диэммин, бэрт өр толкуйдаан баран, ХИФУ хайа салаатыгар туттарсан киирбитим. Онно аҕам миэхэ Саха сиригэр сир баайын хостуурга сыһыаннаах идэ туһалаах буолуо диэн сүбэлээбитэ төһүү буолбута, оттон уонна ол кыра эрдэхпиттэн дьикти диэбит таастарбын сиэпкэ укта сылдьыбытым да таайан эрдэҕэ. Аны, били, техникумҥа салайыы өттүгэр үөрэммиппин таах хаалларымаары, кэтэхтэн үрдүк үөрэххэ киирэн, Санкт-Петербурдааҕы “Управление экономики” диэн үөрэҕи ХИФУ-га сүрүн үөрэхпин кытта тэҥҥэ 2011 сыллаахха түмүктээбитим. Аны, ити сыл бастакы оҕом, кыыһым төрөөбүтэ. Онон бэрт сыралаах уонна олус үөрүүлээх сыл буолбута. Ити, олохпор биир улахан суолталаах сылым, аҕыйах күн курдук бэрт түргэнник элэстэнэн ааспыта.
Тимир таастааҕар уйан
Университекка үөрэнэ сылдьан, 2008 сыллаахха, быраактыкаҕа барбыппыт. Оруобуна Эбэлээх оробуочай бөһүөлэккэ үлэлэри түмүктүүр сыллара эбит этэ. Ол кэмҥэ АЛРОСА “Анаабыр алмаастара” тэрилтэтигэр ананан, ити бөһүөлэккэ тиийбитим. Ол курдук, хайа үлэтигэр сыһыаннаах маҥнайгы идэбин ылбытым – “грохотовщик” диэни.
Бу хайа үлэтигэр муҥутуур намыһах кылаастаах үлэ диэххэ сөп. Грохотовщик бункер иһигэр турар. Онно экскаватор боруоданы кутар. Ол кутуллубут онно олоччу сиитэ нөҥүө ааһар. Оттон 40х40 см кээмэйтэн улахан таастар иҥнэллэр. Дьэ, олору кубаалданан үлтү сынньан, хайаҕаһы ааһар гына бытарытыахтааххын. Олус ыарахан үлэ – өҥүрүк куйааска быыстала суох таас үлтүрүтүү диэн. Дьэ, онно билбитим, тимир таастааҕар уйан буоларын. Биир күҥҥэ биир кубаалданы туһаттан тахсыар диэри сынтаччы охсон кэбиһэр этим. Санаан көр, биир күн – биир кубаалда!
Үөрэхпин бүтэрэн баран, тута идэбинэн үлэлээбэтэҕим. “Якутгеофизика” тэрилтэҕэ бастаан техник-наладчик быһыытынан киирбитим. Төрөөбүт дэриэбинэм Кэптин аттынан ньиэп көрдүүр эспэдииссийэ ааспыта. Олору кытта кэпсэтэн, Кэптинтэн 25 уолу хомуйбутум уонна кыттыһан, ити эспэдииссийэҕэ үлэлии барбыппыт. Ити курдук, үс аҥаар сыл устата сейсморазведканан дьарыктаммытым. Онно эбии “геофизик-эпэрээтэр” идэтин баһылаабытым. Салгыы баартыйабыт салайааччыта: “Бу хайысха чыпчаалыгар тиийдиҥ, мантан үрдүүр кыаҕыҥ суох”,– диэн эппитигэр, ону сүбэ курдук ылыммытым уонна “бачча эдэр сылдьан салгыы сайдыбакка тохтоон хаалыам дуо” диэн, үөрэммит хайысхабынан үлэ көрдөөбүтүм. Ол курдук, 2013 сыл күһүнүгэр АЛРОСА “Анаабыр алмаастара” хампаанньатыгар кэлэн, хайа маастарын быһыытынан үлэҕэ киирбитим. “Биллээх” диэн тиһэх сылын үлэлиир учаастакка ыыппыттара. Аҕыйах тиэхиньикэлээх, биир “сортировкалаах” кыра учаастак этэ. Онно бэрт сотору кэминэн “Биллээх” салайааччытын эбээһинэһин толорооччу буолан хаалбытым. Ити учаастагы толору түмүктээн, сабыллыытын тэрийэн баран, “Тигликит” диэн атын учаастакка көспүтүм. Үчүгэй көрдөрүүлээх үлэ буолбута, икки сылынан “Тигликит” салайааччытынан анаммытым. Онтон 2017 сыллаахха “Майаат” бириискэ тэхиниичэскэй салайааччытын дуоһунаһыгар анаабыттара. Ити кэмҥэ тэрилтэҕэ бэрт улахан уларыйыылар, хампаанньа үлэтин тупсарар сыаллаах бэлиэ хамсааһыннар тахсыбыттара. Үлэ үтүмэн үгүс этэ. Тус бэйэм ити кэмнэргэ сынньанар диэни билбэккэ, тигинэччи үлэлээн тахсыбытым. 2019 сыллаахха бириискэ дириэктэрин солбуйааччытынан ананан, түбүгүм өссө элбээбитэ.
“Майаат” бириискэ олоҕо-дьаһаҕа
Билигин “Майаат” бириискэҕэ уонна “Үрүҥ Хайа” ньиэп базатыгар туох баар кыра кыһалҕаларын, хостуур-сууйар сүрүн үлэбитин ымпыгар-чымпыгар тиийэ билэ-көрө, быһаара сылдьабын.
Үлэ дьыл ханнык баҕарар кэмигэр күөстүү оргуйар. Холобур, билигин бириискэҕэ арыый да үлэ аҕыйах кэмэ – эһиилги сууйар сезоҥҥа бэлэмнэнэбит. Сорохтор баахталарын түмүктээн дьиэлииллэр. Аҕыйах хаалбыт киһи бу сезон сабыллыытын ыытар. Ол оннугар “Үрүҥ Хайаҕа” муҥутуур тыҥааһыннаах үлэ саҕаланна, кэлэктиип саамай улаатан турар кэмэ. Тоҕо диэтэххэ, Хотугу Муустаах муора суолунан таһаҕаһы тиэйии бара турар. Архангельскайтан таһаҕас (сухогруз) кэлэр, Өлүөнэ өрүһүнэн Дьокуускайтан таһаҕас, ньиэп бородууктата кэлэр.
Хамсык дьаҥа туруон иннинэ сууйуу үлэтигэр, “Морҕоҕор”, “Хара Мас”, “Эбэлээх-Гусиный” уонна “Талахтаах” муҥутуур күүстэринэн үлэлиир кэмнэригэр “Майаат” бириискэҕэ 950 киһи үлэлиир этэ. Онно “Үрүҥ Хайа” үлэһиттэрин эбэн кэбис – тыһыынчаттан тахса киһи үлэтин түмэ, дьаһайа олорбуппут.
Бу сайын сүрүн үлэни таһынан эбии улахан үлэ барда, элбэх эбийиэк, тиэхиньикэ саҥардылынна, өрөмүөннэннэ. Ону барытын бэйэбит үлэһиттэрбит күүһүнэн оҥоробут. Туораттан бэдэрээт толорооччулары наймылаһар үгэспит суох.
Хамсык дьайыыта
Кэнники икки сыл, биллэн турар, кэккэ мэһэйи, хааччаҕы аҕалла. Былырыын ыарыы үгэннээн турар кэмигэр бириискэҕэ кэлэр дьон икки нэдиэлэлээх обсервация кэнниттэн анал көстүүмнээх, мааскалаах кэлэн баран, онтуларын биэрэккэ уоттаан баран, дьэ, дьон олорор сиригэр кэлэр этилэр.
Биһиги салалтабыт хара маҥнайгыттан вакцина бэриллиитин кыалларынан түргэнник киллэрэргэ кыһаллыбыта. Билигин бириискэ үлэһиттэрин 99 %-а вакциналаммыт. 1% – быраас вакцина ылалларын тохтоппут дьоно. Маасканы булгуччу кэтии, бэйэҥ көрбүтүҥ буолуо, манна көннөрү сүбэ буолбатах – кытаанахтык ирдэнэр, кэтэнэр миэрэ. Дезинфекция быыстала суох оҥоһуллар. Билигин үлэһиттэр үс күннээх харантыыҥҥа сытан, анаалыс туттаран, бэрэбиэркэлэтэн баран биирдэ кэлэллэр. Кэлэр таһаҕаһы кытта харыстыыр көстүүмнээх дьон туталлар. Бу маннык ирдэбили кытаанахтык тутуһуу – ааспыт сууйуу сезонун ыарыыттан сылтаан харгыстаммакка ситиһиилээхтик түмүктүүргэ көмөлөспүтэ.
Ол да буоллар, ыарыы үлэҕэ дьайыыта баар. Үлэһиттэрбит бэйэлэрэ ыалдьыбатахтарын иһин, аймахтара, чугас дьонноро күүскэ ыарыйдахтарына, суорума суолланнахтарына, биһиги дьон кыһалҕатын өйдөөн, хантараак болдьоҕуттан эрдэ ыытар этибит. Үлэ диэн – үлэ, олох диэн – олох.
Баахта уһунун туһунан
Дьиэ-уот ахтылҕана, чугас дьоҥҥун суохтууруҥ – уһун болдьохтоох баахтаҕа баар суол. Мин бэйэм даҕаны маҥнайгы сылларбар соҕотохсуйуу диэн тугун билэн турабын. Дьиктитэ баар – эдэр, дьиэ кэргэнэ суох уолаттар уһун баахтаны кэргэннээх, оҕолоох дьонтон мөлтөхтүк тулуйаллар эбит. Омос санаатахха, дьиэ кэргэннээх киһи ахтар дьонноох, тэһийбэт кини буолуохтаах курдук дии? Дьиҥэр, толкуйдаан көрдөххө, ити өйдөнөр. Үксүн соҕотох киһи туруоруммут сыала судургу – харчы өлөрүү, “курутуой таачыка” атыылаһыы эҥин. Оттон ыал аҕата дьонун туһугар үлэлиир, инники кэскилин түстээри кэлэр, ол иһин кини сыала чиҥ, ис туруга бөҕөх. Оттон иккис симиэнэҕэ төннүбүт, баахта диэн тугун билбит дьон “бэйэ дьоно” буолаллар. Бириискэ сүрүн састааба кинилэртэн таҥыллар.
Түмүккэ
Үрдүк үөрэх, хамсык туран, биллэн турар, элбэҕи быһаарар. Ол эрээри, мин санаабар, олох сүрүнэ хара маҥнайгыттан санааҥ сытар, таптыыр идэҕин таба тайаныыҥ буолар. Сөбүлүүр дьарыккын олоҕуҥ сыала-соруга оҥоһуннаххына, үөрэх да чэпчэкитик киирэр, үлэ да үөрүүлээх. Онон эдэр ыччакка сүбэм: идэни таларгытыгар бэйэҕит ис санааҕытын эрэ истиҥ, тус сөбүлүүр дьарыккытын булуҥ уонна талбыт хайысхаҕытыгар дьонтон ордук буола сатааҥ! Киһи сөбүлүүр идэтинэн АЛРОСА хампаанньаҕа үлэлээн, үтүмэн үгүһү ситиһэр кыахтаах.
