Арассыыйаҕа сокуоннай саастарын туола илик оҕолорго буруйу оҥоруу улаата турар. Ордук сексуальнай дьайыылары оҥоруу курдук ыар буруй тэнийэр. Дойду араас муннугуттан киһи дьиксинэр алдьархайдара тахсалларын туһунан иһитиннэриилэр сотору-сотору кэлэллэр.
Ааспыт ыйга Кемерово куоракка 41 саастаах Виктор Пестерников диэн урут сууттана сылдьыбыт педофил 10 саастаах икки кыыһы күүһүлээн өлөртөөтө. Кини кыргыттары минньигэһинэн маачыктаан илдьэ баран өлөртөөбүт. Бу киһийдэх 2019 сыллаахха уол оҕону күүһүлээн хаайыыга олорон тахсыбыт эбит. Ити быһылаан кэнниттэн дойдуга педофиллары өлөрүүгэ уураахтыыр туһунан туруорсуулар күөдьүйдүлэр.
Педофиллар элбии тураллар
Билигин 2000 сылларга оҕолору күүһүлээн уураахтаммыт педофиллар сыыйа-баайа хаайыыттан босхолонон эрэллэр. Инньэ гынан куттал өссө күүһүрэр. Биһиги өрөспүүбүлүкэтээҕи борокуратуураттан Саха сиригэр оҕолору күүһүлээһин ыстатыыстыкатын ыйыттыбыт. Сыыппаралар киһини дьиксиннэрэллэр.
Ол курдук, Саха сиригэр ааспыт аҕыс ыйга оҕолору күүһүлээһин уонна сексуальнай дьайыылары оҥоруу 179-та (!) бэлиэтэммит. Оттон ааспыт сылга 151 этэ. Быйылгы ыстатыыстыканы сэгэтэн көрдөххө, маннык хартыына ойууланар:
– 38 – күүһүлээһин (күүһүлүүргэ сорунуу);
– 87 – сексуальнай дьайыылары оҥоруу;
– 1 – сексуальнай дьайыылары оҥорууга күһэйии
– 35 – 16 сааһын туола илик оҕону кытары хоонньоһуу уонна киниэхэ сексуальнай дьайыылары оҥоруу;
– 18 – содур дьайыылары оҥоруу.
Ыстатыыстыка көрдөрөрүнэн, оҕолорго сексуальнай буруйу оҥоруу ордук Дьокуускайга – 83, Мииринэйгэ – 15, Нерюнгрига – 10, Бүлүү улууһугар – 8, Сунтаарга – 6 уонна 11 буруйу оҥоруу Хаҥалас улууһугар бэлиэтэммит. Иэдээн сыыппаралар буолбатах дуо?
Улахан дьон болҕомтоҕо ылбаттар
Борокуратуура быйыл маннык буруйу оҥоруу тоҕо олус элбээбитин бу курдук быһаарар: хас да эпизодтаах холуобунай дьыалалар силиэстийэлэнэллэр, ол чэрчитинэн 6 оҕоҕо урукку сылларга 51 буруйу оҥоруу курдук дьыалалар бааллар. Холобур, Дьокуускайга Б. диэн киһийдэх бииргэ олорор дьахтарын 2003 уонна 2007 сс. төрүөх кыргыттарын 30 (!) төгүл күүһүлээбит дьыалата баар. Хаҥалас улууһугар Д. диэн гражданин бииргэ төрөөбүт кыра балтын күүһүлээбит дьыалата силиэстийэлэммит. Быраактыка көрдөрөрүнэн, маннык буруйу оҥоруу ордук биллибэккэ-көстүбэккэ хаалар эбит. Ол курдук, күүһүлэммит оҕолор саастарыттан, туруктарыттан сылтаан бэйэлэрэ хаһан даҕаны улахан дьоҥҥо, буолаары буолан, быраабы араҥаччылыыр уорганнарга уонна да атын профилактика уорганнарыгар тыллаабаттар. Маныаха борокуратуура бэрэбиэркэлээн баран, үөрэҕирии, доруобуйа харыстабылын, социальнай харалта үлэһиттэрэ мэдиссиинэ көрүүтүн кэмигэр, психологическай тургутугу ыытыыга күүһүлэммиттэрин, буруйу оҥоруу сиэртибэтэ буолбуттарын туһунан эрдэттэн булбаттарын ыйбыт. Маны таһынан сокуоннай саастарын туола илик оҕолор дьыалаларыгар хамыыһыйа (КДН) профилактика уорганнарын кытары мөлтөхтүк үлэлииллэрэ бэлиэтэммит. Сорох ардыгар отой да харахтарын быһа симэн кэбиһэллэр эбит. Холобур, биир улууска борокуратуура бэрэбиэркэтин түмүгэр оскуола саабыһыгар холуобунай дьыала тэриллибит. Киниэхэ үөрэнээччитэ аймаҕа күүһүлээбитин төһө эмэ кэпсээбитин үрдүнэн, кумаардаан да көрбөтөх, быраабы араҥааччылыыр уонна да атын уорганнарга тыллыы барбатах. Тоҥ сүрэхтээх саабыс дьахтары үлэтиттэн устубуттар уонна дьалаҕай быһыытын иһин дьыала тэрийбиттэр.
Маны таһынан биир дьиэҕэ олорон оҕолоро күүһүлэнэллэрин билбэт төрөппүттэр эмиэ бааллар. Холуобунай дьыала тэриллибитин кэннэ биирдэ “бабат” диэн соһуйар дьахталлар эмиэ бааллар. Ол иһин ордук иккис кэргэннэригэр олорор дьахталлар оҕолорун кытары куруук аһаҕастык кэпсэтэ, кэтэнэн-матанан сылдьыахтарын наада.
Болҕомтолоох буолуҥ
Оҕолору күүһүлээһиҥҥэ буруйдара толору дакаастаммыт педофиллары кытаанахтык сууттууллар. Балаҕан ыйын 20 күнүгэр суут уурааҕынан К. диэн педофил 18 сылга кытаанах эрэсиимнээх холуонньаҕа утаарылынна. Эмиэ балаҕан ыйыгар Нерюнгри куорат олохтооҕун 12 сылга күлүүс хаайыытыгар уктулар. Гражданскай кэргэнин кыыһын күүһүлээбит Дьокуускай куорат олохтооҕун суут уурааҕынан 13 сылга хаайдылар.
Борокуратуура сокуоннай саастарын туола илик оҕолорго ыар буруйу оҥорууну куруук улахан болҕомтоҕо ылар. Дьиксиннэриилээх ыстатыыстыка кэннэ бу хайысхаҕа үлэни күүһүрдэр сорук турбут. Ол курдук, биэдэмистибэлэрдээҕи анал хамыыһыйаны тэрийбиттэр, профилактика үлэтин күүһүрдэргэ дьаһал ылыммыттар. Борокуратуура хаһыат ааҕааччыларыттан “күүһүлээһин туһунан тугу эмэ иһиттэххитинэ, уорбалаатаххытына, тута быраабы араҥаччылыыр уорганнарга биллэрэн иһиҥ” диэн ыҥырар. Ааккытын-суолгутун кистээн да туран биллэриэххитин сөп. Дойдуга оҕолорго аналлаах итэҕэл төлөппүөнэ үлэлиир: 8-800-2000-122; суһал психологическай көмө төл.: 8-800-100-35-50; СӨ ИДьМ итэҕэл төл.:8 (4112)42-22-22; Арассыыйа Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээҕи силиэстийэлиир управлениетын итэҕэл (“Ребенок в опасности”) төл.:8(4112) 40-32-37; СӨ Борокуратууратын дьуһуурунай борокуруора: 8-924-469-88-48.
“Күөх оту тосту үктээбэт...”
Биһиги урукку сылларга оҕолору күүһүлээһин курдук сидьиҥ, ыар буруйдары арыйыыга үлэлэспит силиэдэбэтэли кытары кэпсэппиппит. Киниттэн “педофиллар, маньяктар диэн кимнээхтэрий?” диэн ыйыппыппыт. Онуоха “биир үксүн маннык дьон уопсастыбаҕа, үлэҕэ, чугас дьонугар үчүгэй эрэ өттүнэн биллэр дьон буолаллар” диир. Педофил-маньяктары тутар, сэрэйэр олус уустук. Баларыҥ арыгы испэттэр, табах тардыбаттар, кэргэннээхтэр, оҕо-уруу бөҕөлөрө, үлэлэригэр тарбахха баттанар үчүгэй буолаллар эбит. Маннык дьону уорбалыыр олус уустук. Ол иһин төрөппүттэр оҕолоругар билбэт дьоннорун кытары хаһан да кэпсэппэттэрин, ол-бу кэмпиэт биэрэ сатаатахтарына аккаастаналларын эҥин туһунан сэрэтиэхтээхтэр. Ити үөһэ ахтыллыбыт Кемеровотааҕы быһылаан итини ырылхайдак көрдөрөр. Үгүс төрөппүт “аттынааҕы маҕаһыыҥҥа соҕотоҕун барбыта туох буолуой?”, “лиипкэ соҕотоҕун айаннаата, туохтаах үһүнүй?!” диэн саныыр. Оттон кыл түгэнэ оҕо олоҕуттан да матыан сөп ээ. Онон таҥара сэрэҕи таптыырыныы, оҕолоргутун куруук кэтии, харыстыы сылдьыҥ.
“Бүдүрүйбүт көммөт”
“Кэлин маннык буруй наһаа тэнийдэ. Ону ыстатыыстыка да бигэргэтэр. Тоҕо оннугуй?” диибин. Онуоха силиэдэбэтэл “дьиҥэ, урут сэбиэскэй да кэмҥэ маннык сидьиҥ быһыы тахсар этэ, ону билиҥҥи курдук иһитиннэрбэттэр этэ” диир. Аны туран, криминалистар “2000 сыллар саҥаларыгар оҕолору күүһүлээн хаайыыга барбыт дьон билигин тахсыталаан эрэллэр, онон дойдуга оҕолору күүһүлээн өлөрүү элбээтэ” диэн быһаараллар эбит. Аны икки-үс сылынан 10-15 сылга хаайыллыбыт педофиллар босхолонуохтара турдаҕа. Ол иһин бу ыар буруйу оҥоруу улаатыан сөп диэн дьиксинэллэр. Өскөтүн педофиллары, маньяктары ытарга бириигэбэрдээн кэбиһэр буоллахха, маннык буруйу оҥоруу 70 бырыһыан түһүө этэ диэччилэр эмиэ бааллар. Полиция үлэһиттэрэ, маньяктары, педофиллары хаайбыт, кинилэргэ тэриллибит дьыалалары арыйбыт дьон үксүлэрэ, “бу киһийдэхтэри ытарга уураахтыыры үөрэ көрсүө этибит” дэһэллэр эбит. Меньяктар, педофиллар өлөртөн олус куттаналлар үһү. Кинилэр хаайыыга бэлэм аска-таҥаска чөл олоҕу тутуһаллар, итэҕэлгэ охтоллор, уопсайынан, көммүтэ буолаллар эбит. Оттон көҥүлгэ тахсыахтара эрэ кэрэх – кыыл киэбин кэтэллэр. Биир маньяк үс төгүл оҕону күүһүлээн хаайыллыбыт. Кинини хаайыыга уруйдуу-айхаллыы көрсүбэтэхтэр, араастаан “түһэрбиттэр”. Ол тухары син биир хат буруйу оҥорон хаайыыга төннө турар эбит. Арассыыйа ыстатыыстыката көрдөрөрүнэн, оҕолору күүһүлээбит киһийдэхтэр, көҥүлгэ тахсан баран, үс ый буолаат, эмиэ күүһүлээбитинэн бараллар эбит. Этэргэ дылы, бүдүрүйбүт көммөт.
Накаастабылы күүһүрдүү
Билигин чуолаан педофилларга сыһыаннаан накаастабылы күүһүрдэр туһунан кэпсэтии дэлэйдэ. Маныаха Госдумаҕа сокуон барылын киллэрдилэр. Өскөтүн рецидивист-педофил 14 сааһын туола илик оҕону күүһүлээтэҕинэ, олоҕун хаайыыга моҥуур накаастабылы сүгэр эбит буоллаҕына, билигин дьокутааттар рецидив иһин накаастабылы 18 сааһын туола илик сокуоннай оҕоҕо барытыгар тарҕатарга этэллэр. Маны таһынан биирдэ икки эбэтэр онтон элбэх оҕону күүһүлээбит педофилы олоҕун тухары хаайыыга симэргэ туруорсаллар. Дьэ, хайдах буолар? Сокуон барылын утарааччы да, сөпсөһөөччү да, өлөрүү мораторийын төнүннэриини туруорсааччы да баар. Өлөрүүнү утарааччылар “аан дойдуга сымыйанан уорбаламмыт дьон өлөрүүгэ уураахтаммыттарын туһунан түбэлтэлэр бааллар, онон барыта эриэ-дэхси буолбатах” дииллэр.
Сорохтор педофил босхолонно да, бу киһи олорор дьиэтигэр ыаллаһа олорооччулары булгуччу сэрэтэр туһунан эмиэ туруорсаллар.
* * *
Чэ, туох да диэбит иһин, оҕолорбутун бэйэбит эрэ харыстаатахпытына, көрө-истэ сырыттахпытына быыһанабыт. Онон, уопсастыба, ордук улахан дьон болҕомтолоох буолуохпутун наада.
Дмитрий ИВАНОВ.
