Тас көрүүгэ бэрт холку, үлэни өрө туппут, олус сэмэй киһини көрөн туран, соторутааҕыта аҕай кини кыл түгэнэ сөптөөх быһаарыыны ылына охсон, хорсун быһыыны оҥорон, айан суолугар тахсыан сөптөөх улахан алдьархайы, улахан ночоот тахсыаҕын тохтоппутун киһи эрэ итэҕэйэ охсуо суоҕун курдук. Ол эрээри ол – баар чахчы. Бу буоллаҕа “дьоруой буолан төрөөбөттөр, дьоруой буола үүнэллэр” диэн бэргэн этии мээнэҕэ этиллибэтин, оруннааҕын туоһута.
Билсиҥ: биһиги бүгүҥҥү дьоруойбут – АЛРОСА хампаанньа Мииринэй-Ньурба ХБК-тын үлэһитэ – БелАЗ суоппара – Сергей Иванович Кирпичёв.
Тимир көлө идэтийбит суоппара
Сергей Иванович – идэтийбит суоппар. Биһигин ыйаабыт бэлиэ сирэ – Уһук Илин эрэгийиэн Хабаровскай кыраайын Теплоозёрскай диэн бөһүөлэгэ. Массыына уруулун аан бастаан букатын да оскуола үрдүкү кылаастарыгар үөрэнэ сылдьан туппут. Ол эбэтэр, бэлиэр оччолортон хайаан да суоппардыам диэн бигэ санааны ылыммыт. Ол кэмтэн күн бүгүнүгэр диэри Сергей талан ылбыт идэтиттэн тэйбэккэ, сүрэҕэр чугастык тутар тимир көлөтүттэн түспэккэ сылдьар. Ол курдук үлэтин чахчы да таптыыр уонна үлэтигэр бэриниилээх киһи.
Сергей инньэ гынан оскуоланы бүтэрэригэр “В” уонна “С” категориялаах суоппар быраабын тэҥинэн ылан, олох суолугар хайыы үйэ анал идэлээх үктэммит. Ол кэнниттэн үлэ көрдөөн, сиэмэнтэ кэмбинээтигэр тиийбит. Кинини бастаан хайа сыаҕар ылбыттар. Эдэр киһини салгыы Новороссийскайга ыытан, экскаваторщик идэтигэр үөрэттэрээри гыммыттар.
Ону баара, уоллара сыах начаалынньыгар тиийэн, сөбүлэспэтин этэн туран, собуот гарааһыгар үлэлииргэ тылламмыт. Бэрт сотору кинини төһө да ол сиргэ муҥутуур “кыра” диэн ааттаннар, 27 т уйуктаах БелАЗ суоппара оҥороллор. Оннук сырыттаҕына сулууспалыыр сааһа кэлэр. Уолчаан дойду иннигэр ытык иэһин чиэстээхтик толорон, Уһук Илиҥҥэ муора пехотатыгар сулууспалаан кэлэр. Атын диэмбэллэр үс ыйдаах сынньалаҥнарын туһанар эбит буоллахтарына, биһиги дьоруойбут тута куораттааҕы балыыһаҕа ГАЗ-53 суоппарынан үлэҕэ киирэр.
Ити сылдьан улахан уйуктаах, модун кыахтаах массыынаны салайар, ону тэҥэ дьиҥ улахан бырайыактарга кыттан, харчылаһа түһэр баҕа санаата күүһүрдэр күүһүрэн иһэр. Ол кэмҥэ убайдаах эдьиийэ алмаастаах Мииринэйгэ олохсуйан үлэлии сылдьаллара. Бырааттарын Уһук Хоту сиргэ күүскүн холонон көр диэн ыҥырбыттара.
Хоту сиргэ кииллийии
Оччолооҕу истэн баран уол, өр толкуйдуу барбат, дьоҕус суумкатыгар наадалааҕын угунна да, билиэт ыла охсон, алмаастаах кыраай киин куоратыгар көтөн күпсүтэн кэлэр. Ити – 1994 сыл муус устар ыйыгар этэ.
Сергей:
– Оччолорго үп кириисиһэ үгэннээн, уустук кэм турара. Кэлээт да үлэ көрдүү АЛРОСА Мииринэй куоракка баар хайа байытар кэмбинээтигэр тиийбитим. Ол саҕана дьиҥ профессионал, суоппардар эйгэлэригэр тулхадыйбат аптарытыаттаах Николай Иванович Чирков начаалынньыктыыра. Кини мин оччотооҕу олус уһуна суох үлэлээбит ыстааспын да көрдөр, тута бэйэтигэр ылбыта уонна БелАЗка олордубута. Оччолорго туох надбавкам-эбиилигим кэлиэй, мунньунаары үлэлээн киирэн барбытым. Биллэн турар, бастакы ыйым стажировка быһыытынан ааспыта.
Стажировка кэмигэр үлэһит үлэҕэ үөрүйэҕин, үлэҕэ, дьоҥҥо-сэргэҕэ сыһыанын, билиитин-көрүүтүн кыраҕытык кэтээн көрөллөр. Эдэр суоппар ол бэрэбиэркэни чиэстээхтик ааһан, бэрт сотору кинини экипаж састаабыгар киллэрэн, автобаза кэлэктиибин толору бырааптаах үлэһитэ оҥороллор.
Ол кэмтэн бэттэх Сергей Иванович алмаас хампаанньатын араас салаатыгар барытыгар кэриэтэ үлэлээн кэллэ. Ханна улахан уйуктаах массыына суоппара наада да, иҥнибэккэ-толлубакка, иннин хоту баран иһэр. Ол курдук, Мииринэйдээҕи, Айхаллааҕы, Ньурбатааҕы ХБК-ларга барыларыгар үлэлээн ааспыта. “Арай Удачнайга эрэ тиийэ иликпин”, – диэн Сергей Иванович күлэр.
– Үлэлиир сиргин тоҕо итинник уларытар этигиний эбэтэр бэйэлэрэ көһөрөллөрө дуу? – сэҥээрэн ыйытабын.
– Суох. Тус бэйэм араас сиргэ үлэлээн көрөн уопутуруохпун, ханна, туох уратылааҕын бэйэм тиийэн билиэхпин баҕарар этим. Араас симиэнэҕэ, атын-атын учаастактарга, араас баахтаҕа үлэлиир олус интэриэһинэй. Биллэн турар, ол туһунан уустуктардаах этэ да буоллар, ханна тиийдим да, туох эрэ саҥаны, сонуну билэрбин сөбүлүүрүм.
Дьиэ кэргэнэ
Сергей Кирпичёв – үс оҕо амарах аҕата. Бастакы кэргэниттэн улахан уола билигин туһунан олорор. Эмиэ АЛРОСА хампаанньаҕа, Мииринэй куоракка, “Алмазавтоматика” анал трескэ үлэлии сылдьар. Орто уола эһиил оскуоланы бүтэрэр, Уһук Илин барарга суоттанар. Чопчу туох идэни таларын туһунан билиҥҥитэ толкуйданар. Оттон мурун бүөтэ кыыстара үс сааһын туолла.
Ыал аҕа баһылыга этэр:
– Биэнсийэ пуондатыттан миэхэ иһитиннэрии кэлбитэ. Биэнсийэҕэ тахсаргар докумуоннары хомуйсуоххун наада диэн. Оттон мин билиҥҥитэ бочуоттаах сынньалаҥҥа барар санаам суох, өссө да эрдэ дии саныыбын.
Ортоку оҕобут оскуоланы бүтэрэн үөрэхтэниэр, кырам улаатыар, бороохтуйуор диэри билигин да, кырата, 15-20 сыл үлэлээтэхпинэ табыллар.
Дьэ, кырдьык, Сергей Иванович сынньалаҥҥа да, Мииринэйтэн көһөн барарга да ончу тиэтэйбэт. Аҕыйах сыллааҕыта кэргэнин кытта даача атыылаһан, кэтэх хаһаайыстыба ымпыгар-чымпыгар ыкса сыстарга дьулуһалларын этэр. Ыйытабын:
– Хайаҕыт ордук даачамсаҕый, сыстаҕаһый?
– Ээ, кэргэним бөҕө буоллаҕа дии! Киниэхэ даача тыынар салгына да диэххэ сөп. Хаһан кырачааммыт улаатан, туһа киһитэ буоларын күүтэр, – оҕотун санаан, аҕа киһи сирэйдиин-харахтыын сырдаан кэлэр, дьоллоно мичээрдиир.
Сынньалаҥ туһунан кэпсэтиигэ Сергей Иванович дьиэ кэргэнин кытта хаһан да соҕуруу дойду муоратын кырылас кумахтаах биэрэгэр барбатаҕын, ол кэриэтэ бары Уһук Илин биэрэгин быдан ордороллорун билинэр:
– Күн-дьыл туруга, биллэн турар, араас бөҕө буоллаҕа. Дьэ, ол гынан баран, онно тэҥнээх кэрэ уонна чугас сир суох. Биирдэ муораҕа атырдьах ыйыгар сөтүөлүү сырыттахпына, адьас аттыбар ньиэрпэ умсаахтыы сылдьара. Дьэ, көрүөхтэн ураты, дьикти үчүгэй түгэн этэ!
Аны, суоппар диэх курдук, дьиэнэн Уһук Илин сынньана баралларыгар хайаан да бэйэтин массыынатынан, бэйэтэ ыытан барарын быдан ордорор эбит:
– Сөмөлүөтүнэн көппөтөҕүм да быданнаата. Массыынанан айаннаабыт быдан ордук. Уһүк Илин диэки тиийэр айан суола син сөбүгэр үчүгэй. Оттон кэккэ учаастакка күргэ тутулуннаҕына, туох да ааттаах үчүгэй буолуо этэ.
Быһаарыныыга – кыл түгэнэ
Улахан уйуктаах массыына суоппара буолуу хаһан баҕарар түргэн-тарҕан туттунууну, ураты болҕомтолоох уонна сөптөөх быһаарыныыны түргэн кэм иһинэн ылынар дьоҕуру ирдиир.
Ол күн Сергей Иванович, өрүү да буоларын курдук, үһүс нүөмэрдээх баабырыка туһаайыытынан баар анал ыскылаакка кумах тиэйэн испит. Чаһы киэһэ алта чаас буолан эрэрин көрдөрөрө:
– “Мир” чугаһынааҕы технологическай суолунан айаннаан истэхпинэ иннибэр “вахтовка” “Урал” баран иһэрэ субу суолтан тахсыахтыы, суол кытыытынааҕы кутууну үлтү кыһарыйан иһэрэ.
Сергей туох эрэ куһаҕан буолбутун сэрэйэн, утары иһэр массыына суоҕун тутуу баттаһа, инники баран иһэр массыынаны аргыый ойоҕоһунан ситэн кэлэн, кэбиинэ иһин көрбүтэ– суоппар миэстэтигэр ким да көстүбэт!
Итинтэн чугас сиргэ гаас сапыраапката кэлэрин билэр бөҕө буоллаҕа. Оттон ити массыына ол аттынааҕы үрдүк күүрүүлээх уот ситимин баҕанатыгар субу тиийэн кэтиллиэхтии айаннаан иһэрэ. Онон тимир көлөнү хайаан да тохтотор туһунан санаа кылам гыммыт:
– “Урал” иннинэ эрдэ тиийэ охсон, утары сүүрэн кэлэн, суоппара суох массыына кэбиниэтигэр киирэн, тохтотор гына суоттаан, БелАЗ ускуораһын эбэн биэрбитим. Сапыраапкаттан тэйиччи соҕус массыынабын тохтотон, ручнигар туруораат, “Уралга” утары сүүрбүтүм. Массыынам мааҕыҥҥытынааҕар өссө эбии туораан, суол кытыы үрдэлигэр тахсан, бэлиэр иҥнэйэн эрэрэ. Хата, оруобуна тутуу баттаһа сүүрэн кэлэн, кэбиинэҕэ ыттар үктэлгэ тахсаат, аанын арыйа баттаабытым...
Ити курдук, бэрт түргэн үлүгэрдик туттумахтаһан, ыытааччыта суох үлүбүөй, иннин хоту баран иһэр тимир көлөнү Сергей Кирпичёв тохтоппут. Ол эрэ кэнниттэн суоппартан туох буолбутун ыйытыахча буолан иһэн өйдөөбүтэ, суоппар барахсан саҥа таһаарар кыаҕа суох туруктааҕа, бэлиэр тыына быстан сытара.
Сергей Иванович сонно тута симиэнэ начаалынньыгар эрийэн туох буолбутун быһаарбыт, суһал көмөнү уонна полицияны ыҥырарга көрдөспүт. Бэйэтэ олор хаһан кэлиэхтэригэр диэри массыына аттыгар кэтэһэн олорбут. Оҥоруохтааҕын оҥорон, ыйытыыларга хардаран баран, күннээҕи үлэтин толоро салгыы айаннаабыт.
Ити курдук, кэмигэр уонна сөптөөх быһаарыныыны ылынан, улахан ЧП, иэдээн тахсыаҕын тохтоппутун Сергей Иванович букатын да дьоруойдуу быһыыны оҥордум ээ диэн санаабат. Арааһа, хас биирдии дьиҥ эр киһи кини курдук буолуохтааҕа эбитэ буолуо.
Кэлин быһаарбыттарынан, “Урал” суоппара сүрэҕин таарымтата киирэн (острая сердечная недостаточность) быстыбыт.
Оттон биһиги дьоруойбут күннээҕи толоруохтаах үлэтин кээмэйин ситэрэр туһугар аһыырын да көтүппүт.
“Кини биһиги киһибит!”
Бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэрэ, хайа-тырааныспар сыаҕын салалтата даҕаны Сергей Ивановиһы үрдүктүк сыаналыыллар, үтүө, иһирэх тылынан бэлиэтииллэр. Ону таһынан киһи быһыытынан чаҕылхай, үтүө өрүтүн, үрдүк эппиэтинэһин бу түгэн эмиэ көрдөрдө. Сергей Кирпичёв тиэхиньикэни биэс тарбаҕын курдук билэр, быһаарсар, тимир көлөнү таптыыр. Кини өр сыллаах кыһамньылаах уонна таһаарыылаах үлэтэ үгүстүк үрдүктүк сыаналаммыта. Оттон бу ыксаллаах кэмҥэ кини түргэн-тарҕан туттунуутун, оҥорбут хорсун быһыытынан бары да киэн тутталлар, хайгыыллар.
– Маладьыас, уолуйан хаалбатах! Олус түргэн уонна сөптөөх быһаарыныыны кэмигэр ылынан, тулалыыр эйгэҕэ куттал суох буолуутун хааччыйар ньыманы тута тобула охсон, иэдээн тахсыаҕын тохтоппут.
Дьэ, ити курдук, хорсун уонна хаһан наада тирээтэ да, көмөҕө кэлэргэ бэлэм уонна бэйэ дьыалатыгар бэриниилээх дьон биһиги аттыбытыгар үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
