Ыам ыйын 17 күнүгэр П.А. Ойуунускай аатынан литэрэтиирэ түмэлигэр «Санаанан санааны дабайан...» диэн Саха сиригэр Ньургуһун күнүн көрсө сүгүрүйэр киһибит, учууталбыт Василий Никитич Протодьяконов аатынан бастакы анал истипиэндьийэни туттарыы тэрээһинэ буолан ааста. Тэрээһини саха литэрэтиирэтин кафедратын магистраннара ыыттылар.
Бу күн үрдүк үөрэх кыһатыгар 55 сылтан тахса сыл айымньылаахтык үлэлээбит ытыктыыр, таптыыр учууталбытын Баһылай Никиитиһи истиҥ тылларынан ахтан аастыбыт.
Тэрээһини институт дириэктэрэ Г.Г. Торотоев арыйда, Баһылай Никиитис учуутал быһыытынан уратытын чорботон бэлиэтээтэ, оҕолоругар, аймахтарыгар истипиэндьийэни олохтообуттарыгар улахан махталын тириэртэ.
Унивеситет бэрэпиэссэрдэрэ Г.Г. Филиппов, З.К. Башарина, суруйааччы Н.Е. Винокуров-Урсун, суруналыыс Иван Ущницкай, «Күрүлгэн» альманах эрэдээктэрэ А.А. Гуринов-Арчылан, кураатардаабыт устудьуоннарын аатыттан дассыан Л.Е. Манчурина, о.д.а. Баһылай Никиитиһи уһуйааччы, кураатар, мэтэдьиис, кириитик, чинчийээччи быһыытынан бэлиэтээтилэр. Бу тэрээһиҥҥэ Баһылай Никиитис бииргэ төрөөбүт эдьиийэ Татьяна Никитична Полятинская кытынна. Кини кыра Вася туһунан олус кэрэхсэбиллээхтик кэпсээтэ, быраата хоһоонноохтук ааҕарга үөрэппит П.А. Ойуунускай «Өрүөл кэриэһэ» айымньытын өйүттэн уус-ураннык ааҕан сөхтөрдө.
В.Н. Протодьяконов анал истипиэндьийэлэрин үөрүүлээх быһыыга-майгыга Баһылай Никиитис сиэн балта Наталья Михайловна Слепцова 3 куурус устудьуонугар Екатерина Гладкинаҕа туттарда, өссө үрдүк ситиһиилэри баҕарда. Екатерина Гладкина – биһиги институппут биир киэн туттар устудьуона, үөрэх туйгуна, билимҥэ үрдүк көрдөрүүлээх, суруйар дьоҕурдаах, култуура, уопсастыба тэрээһиннэригэр көхтөөх устудьуон.
Екатерина Гладкина, В.Н. Протодьяконов аатынан стипендиат: «В.Н. Протодьяконов аатынан бастакы стипендиат буолбуппуттан наһаа үөрдүм, долгуйдум, киэн тутуннум. Кини курдук талааннаах, биллэр учуонай аатынан истипиэндьийэҕэ тиксибитим миэхэ улахан эппиэтинэһи сүктэрэр. Онон инникитин күүстээхтик үлэлиэм, үөрэниэм. Баһылай Никиитис эдьиийигэр Татьяна Никитична Полятинскаяҕа, кэргэнигэр, оҕолоругар, аймахтарыгар улахан махталбын тиэрдэбин, бары үтүөнү баҕарабын».
Бу тэрээһиҥҥэ В.Н. Протодьяконов аатынан саха литэрэтиирэтин кириитикэтигэр анаммыт үлэлэр куонкурустарын түмүгэ таҕыста. Барыта 15 үлэ киирбититтэн дьүүллүүр сүбэ быһаарыытынан кыайыылааҕынан магистрант Маргарита Иванова буолла.
Л.П. Григорьева, саха литэрэтиирэтин кафедратын дассыана:
«Өссө 2012 сыллаахха В.Н. Протодьяконов университекка үлэлээбитэ 50 сылын көрсө маннык куонкуруһу эмиэ ыытан турабыт. Онно Баһылай Никиитис бэйэтэ дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлинэн буолбута. Онон бу үлэбит эмиэ Баһылай Никиитис аатын үйэтитии биир көрүҥүнэн буолар. Куонкуруска киирбит үлэлэри ХИФУ саха литэрэтиирэтин салаатын бэрэпиэссэрэ, филология билимин дуоктара В.Б. Окорокова, “Күрүлгэн” уус-уран альманах сүрүн эрэдээктэрэ, суруйааччы, кириитик А.Г. Гуринов-Арчылан, “Чолбон” сурунаал сүрүн эрэдээктэрин солбуйааччы, поэт Г.Г. Андросов сыаналаатылар».
Мин тэрээһиҥҥэ Баһылай Никиитис биһиэхэ, устудьуоннарга, анаан бэлэмнээбит «Саха литературнай кириитикэтин историята (1917-1945 сс.)» диэн хрестоматиятын туһунан санаабын этэн кытынным. Баһылай Никиитис бу кинигэтин, хомойуох иһин, илиитигэр туппакка олохтон барбыта. Хрестоматияны университет кинигэтин кыһата 50 эрэ ахсааннаах тирааһынан бэчээттээн таһаарбыта. Ол эрэн, Баһылай Никиитис кэргэнэ А.П. Новгородова үбүлээн, кинигэ электроннай көрүҥүнэн эмиэ таҕыста, университет научнай бибилэтиэкэтигэр киирдэ. Хрестоматия икки түһүмэхтэн турар. Бастакы түһүмэҕэ “Политика уонна кириитикэ” (Уураахтар) диэн ааттаах. Манна 1945 сылга диэри тахсыбыт литэрэтиирэҕэ, кириитикэҕэ сыһыаннаах уураахтар, араас матырыйааллар киирбиттэр. Оттон иккис түһүмэххэ 1917-1945 сыллардаахха суруллубут кириитикэ үлэлэрэ бэчээттэммиттэр. Манна бааллар А.Е. Кулаковскай, А.И. Софронов, В.Н. Леонтьев, П.А. Ойуунускай, Эллэй, Күндэ, С.Г. Потапов, о.д.а. ыстатыйалара. Онон бу таһаарыы сэдэх матырыйааллардаах, литэрэтиирэ кириитикэтин историятын таба өйдүүргэ улахан көмөлөөх кинигэнэн буолар. Онуоха киирии уонна түмүк ыстатыйа быһыытынан бэчээттэммит В.Н. Протодьяконов бэйэтин ыстатыйалара улахан суолталаахтар.
Тэрийээччилэр В.Н. Протодьяконов олоҕор, чинчийэр үлэтигэр сыһыаннаах биктэриинэни ыыттылар. Оттон “Сэргэлээх уоттара” куруһуок устудьуоннара В.Н. Протодьяконов хоһооннорун аахтылар. А.С. Пушкин аатынан национальнай бибилэтиэкэ баай ис хоһоонноох быыстапканы туруоран кэлбит дьону кэрэхсэттэ. Бэлиэ түгэн Елена Старостина-Хотун Арылы толоруутугар «Ньургуһуннар» ырыанан уонна алаадьылаах үүттээх чэйи иһиинэн, истиҥ кэпсэтиинэн түмүктэннэ.
Учууталбыт, ытыктыыр киһибит В.Н. Протодьяконов үтүө аатын үйэтитэр бэлиэ тэрээһин буолбутуттан үөрэбит. Кини сырдык аатынан анал истипиэндьийэ кэнэҕэһин да үгүс устудьуону айар үлэҕэ, наука дьүккүөрдээх үлэтигэр кынаттыа, тирэх буолуо диэн эрэнэбит.
Анна Аманатова,
М.К. Аммосов аатынан ХИФУ 3 кууруһун устудьуона
