«Эдэр коммунист» ЫБСЛКС уоргана
Сэбиэскэй кэминээҕи ыччат соҕотох сахалыы бэчээтэ уонна Хомсомуол биир тэҥҥэ хардыылыыллара. Туох баар сурук-бичик ЫБСЛКС уобаластааҕы кэмитиэтин нөҥүө ааһара. Кэтэбил тыйыһа.
Мин 80-с сыллардаахха бэчээккэ үлэлии кэлбитим. ССРС кэмэ. Оччолорго суруйар-айар дьарыктаах дьоҥҥо, син-биир билиҥҥи курдук, үлэ буларга уустук этэ.
1986 сыллаахха Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр ытык иэспин толорон, дойдубар эргиллибитим. Кэлээт даҕаны, бэйэбэр сөптөөх үлэни көрдүүр түбүккэ түспүтүм. Ракетнай чааска ылбыт идэбинэн ГРЭСкэ, ТЭЦка чугаһыы сатаабытым даҕаны, истэ даҕаны барбатахтара. Куоракка прописката суох үлэҕэ ылбаттар этэ. Синэ биир диэт, 1986 сыл ахсынньытыгар «Эдэр коммунист» хаһыат эрэдээксийэтигэр саллаат формалаах эрэдээктэр хоһугар киирэн кэлбитим. Оччолорго кылаабынай эрэдээктэринэн Валерий Васильев үлэлиир этэ. Киммин-туохпун сыныйан ыйыталаһан баран: «Саҥа дьыл кэнниттэн кэлээр тугу эмит толкуйдуохпут», - диэбитэ. 1987 сыл үүммүтэ. Дьокуускайга кэлбитим. Аны куоракка олорор сирим мэлигир. Дьиэ куортама диэн оччолорого сэдэх этэ. Тоҕо диэтэр, Ис дьыала министиэристибэтэ, ОБХССтар дьиэни куортамҥа биэрэн түүлэһэр дьону тутаттыыр(нетрудовые доходы) этилэр. Бииргэ төрөөбүт устудьуон быраатым көмө-тирэх буолан, кини уопсайыгар олорбутум. Ол иннинэ Тулагынан, куорат Залог оройуонун түгэҕинэн көһө сылдьыбытым.
Кэллиэгэлэрим
Тохсунньу ыйга Өрөспүүбүлүкэ Хомсомуолун суолдьута, Саха сирин ЫБСЛКС уорганыгар «Эдэр коммунист» хаһыакка кэлбиппэр 70 солк. хамнастаах тылбаасчыт бакаансыйата көстүбүтэ. «Эдэр коммуниска» бииргэ үлэлээбит дьонум Саха сирин суруналыыстыкатыгар биллэр-көстөр дьон этилэр. Эппиэттиир сэкэритээринэн Гаврил Егоров-Дьурантай үлэлээбитэ.
Успуорт тиэмэтигэр суруналыыс Уйбаан Уһунуускай айар үлэтин үгэнигэр сылдьара.
Билигин суруйааччы Иван Осипов-Ойуур тыа хаһаайыстыбатын боппуруоһунан дьарыктанара. Мин сэбиэдиссэйбинэн Анатолий Гоголев, профкомунан Николай Егоров-Быыра этилэр. Хомсомуол үлэтин уонна пропаганда отделын Татьяна Маркова, култуура отделын Галина Нельбисова салайбыттара. Суруйааччы Борокуоппай Чуукаар оччолорго уус-уран чааһы сүрүннүүрэ. Мин оробуочай уонна тыа сирин ыччатын отделыгар үлэбин саҕалаабытым. Кыра да хамнастаах үлэ буолар, Дьокуускайга үлэлиир – дьол! Ханна да хонор сирим суох буоллаҕына Рея Павловна уонна Татьяна (аҕатын аатын өйдөөбөппүн, олохтоох кэриэй этэ диэн өйдүүбү) үтүө санаалаах вахтёр дьахталлар аһынаннар, үлэлиир сирбэр хоно хааларым.
Кэбиниэппэр баар эргэ тапчаан – оронум, түннүк сабыыта уонна сонум – суорҕаным. Күн бэҕэһээ Хабаровскай хахсаат тыалыгар, полигоҥҥа, караулга тоҥо-хата сылдьыбыт киһиэхэ бэртээхэй усулуобуйа этэ!
Хомсомуол эрчимнээх үлэтэ
Бэчээт дьиэтин кытары сэргэ турар ЫБСЛКС обкуомуттан арахпаппын. Дьэ, онно үлэ күөстүү оргуйар. Тэрээһин үөһэ тэрээһин: хомсомуол десаннарын тэрийии, оройуоннартан кэлэр Үлэ дьоруойдарын чиэстээһин, о.д.э. Олорор сирим суох буолан, «командировкаларга элбэхтик сырытыннарыҥ» диэн көрдөһөрбөр улгумнук сөбүлэһэллэрэ. «Мирный поет о мире - 1987» бэстибээлгэ, Амма Болугуругар эдэр ыанньыксыттар Өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиилэригэр, алмаастаах Мииринэйгэ ыччат комсомольскай коллективтарыгар, МЖК тутууларыгар сылдьыталаабытым. ЫБСЛКС Саха сиринээҕи уобаластааҕы кэмитиэтин бастакы сэкэрэтээринэн Валентин Никифоров үлэлиирэ. Култуура уонна пропаганда отделыгар олус аламаҕай санаалаах Антонида Ефимова (Корякина) үлэлиир буолан, сүрдээҕин табыллыбытым. Тэрийэр отделга Александр Пахомов, оробуочай ыччат отделыгар Лаврентий (араспаанньатын умнубуппун), Юрий Кобылинскай, Ирина Лоншакова, успуорка Василий Николаев, ыччаты патриотическай иитиигэ Дмитрий Шилов, ыстатыыстыка уонна учуот отделыгар Надежда Корякина, уонна Евдокия Избекова, инструктордарынан Юрий Слепцов, Афанасий Степанов, Виталий Манько үлэлээбиттэрэ. Тулагы бастакы сүһүөх комсомольскай тэрилтэтин босхоломмут сэкэритээрэ Юрий Куприяновтыын (биллиилээх бэлиитик), Дьокуускайдааҕы иис-уус баабырыкатын, «Якутзолото», типография, тирии кэмбинээтин, ИДЬУ босхоломмут комсомольскай сэкэритээрдэрин кытары бэрт таһаарыылаахтык үлэлээбиппит.
1987 сыл ыам ыйыгар «Эдэр коммунист» хаһыат бэрэстэбиитэлин быһыытынан Сунтаардааҕы ЫБСЛКС оройуоннааҕы кэмитиэтин «Дублёр» диэн икки нэдиэлэ усталаах саҥа тэрээһинигэр кыттыбытым. 12 күн устата араас идэлээх ыччат Сунтаар райкомолун аппараатын үлэһиттэрин солбуйбуппут. Субуотунньук, кэнсиэр, дискэтиэкэ арааһын тэрийбиппит.
Сүрдээх эрчимнээхтик үлэлээн, оччолорго райком бастакы сэкэритээрин Руслан Иванов хайҕабылын ылбыппыт. Түмүккэ, “биһиэхэ кэлэн үлэлээҥ, үөрүүнү кытары ылыахпыт» диэбиттэрэ.
АЯМ тутуутугар.
1987 сыл сайыныгар «Эдэр коммунистан» Хомсомуол бэрэстэбиитэлин быһыытынан Алдаҥҥа балачча уһун кэмҥэ сылдьыбытым. Лебединай аттыгар уонна Томмоттуур суолга АЯМ суолугар анаан ойууру солооһуҥҥа үлэлээбитим. Дьэ, онно баар этэ байыаннай диссипилиинэ. Комиссарбыт Үөһээ-Халыма райкомолун сэкэритээрэ Олег Величко, бэйэтэ майгытынан төһө да судургу соҕус буоллар, былааны толорору ирдиирэ. Ойууру солооһуҥҥа былааммыт туолбута. Алдан оройуоннааҕы хомсомуолун кэмитиэтигэр биһиги биригээдэбитин хайҕыыр бойобуой листок таһаарбыттара.
Киэҥ сэҥээриини ылбыт ыстатыйам
«Ыччат уонна сокуон» диэн тиэмэҕэ Дьокуускай куорат Хомсомуолун (Якутский горком ВЛКСМ) кытары элбэхтик үлэлээбитим. Түүҥҥү эриэйдэлэргэ, араас кэр-дьэбэр миэстэлэринэн, медвытрезвителинэн сылдьыталаан, элбэх матырыйаалы таһаартарбытым. Олортон саамай биллибиттэрэ «Олох дьэбэрэтигэр тэпсиллии» диэн сиэр-майгы тиэмэтигэр ыстатыйам. Хомсомуол урут маннык “быртахтаах» тиэмэни кистиир буоллаҕына, саҥа кэм сиэринэн көҥүл бэриллибитэ.Бу ыстатыйаны суруйарбар ИДЬУ оперболомуочунайа Павел Теплых көмөлөһөн турар.
Онно туох буолбутай? Оробуочай городок Б.Чижик уулуссатыгар турар икки этээстээх мас дьиэҕэ икки содур дьээдьэ, биирдэстэрэ өр сылларга хаайыыга олорбут рецидивист, 1949 сыллаах төрүөх “Д” уонна 1958 сыллаах төрүөх туох да дьарыга суох «С» притон оҥорбуттарын милииссийэлэр арыйбыттара.
Ол притоҥҥа бу дьээдьэлэр саастарын ситэ илик кыргыттары мунньан, порно хаартыскалары көрдөрөр, арыгылата-арыгылата, бары кус сыгынньаҕын үҥкүүлүүр быдьар дьаллыктаммыттар. 1983 сылтан 1986 сылга диэри буруйдаахтар уон түөртэриттэн уон алталарыгар диэри саастаах кыргыттары, оҕолору, эр киһи уонна дьахтар имэҥнээх дьарыктарыгар «уһуйбуттар», таҕылларын тарҕаппыттар. Бу кыбартыыра Дьокуускай криминальнай дьонугар дьиҥнээх «малина», бордель буолбута. Үгүс саастарын ситэ илик кыргыттар бу притон нөҥүө ааспыттара, буорту буолбуттара. Милииссийэҕэ бу дьыала «Сыгынньах үҥкүүлэр притоннара» диэнинэн биллибитэ.
«Эдэр коммуниска» үлэм туһата
Аармыйа кэнниттэн кэлбит эдэр киһиэхэ «Эдэр коммунист» хаһыат дьиҥнээх үөрэх оскуолата буолбута. Элбэх интэриэһинэй, биллэр көстөр дьоннуун, сэргэх ыччаттыын билсибитим. Дьону кытары хайдах үлэлииргэ, түргэнник репортаж оҥорорго үөрэммитим. Бу барыта, инники суруналыыс быһыытынан үлэбэр дьиҥнээх тулааһын буолбута.
Станислав Алексеев, Саха сирин бэчээтин туйгуна.
Мииринэй куорат.
