Ааҕааччыларбыт бэркэ билэр буолуохтаахтар, өскөтүн “Кыым” хаһыат “Арассыыйа национальнай тылынан тахсар хаһыаттарыттан саамай улахан тиражтаахтара” буоллаҕына, “БАЙДАМ” – Арассыыйаҕа национальнай тылынан тахсар саамай улахан тиражтаах сурунаал. Бу маны биһиги бэйэбит, билбэт дьоҥҥо анаан, өйтөн ылан кэпсиир буолбатахпыт, бу – Арассыыйа национальнай тиражнай сулууспатынан бигэргэтиллибит, Арассыыйа Суруналыыстарын Сойууһугар регистрацияламмыт, МАП-тан анал сэртипикээттээх, туоһу суруктаах уо.д.а. дааннай.
Илья Оконешников
1986 с. Амма Абаҕатыгар төрөөбүт
2004 с. Уус Алдаҥҥа В.В. Алексеев аатынан Мүрүтээҕи “Уолан” гимназияны бүтэрэн баран, 2009 с. СГУ Омук тылыгар факультетын бүтэрбит.
2012 с. ХИФУ Экэнэмиичэскэй факультетын бүтэрбит.
2009 с. “Амма олоҕо” хаһыат суруналыыһа.
2013 с. “Ситим” медиа-бөлөх иһинэн “Кыым” уонна “Бэлэм буол+” хаһыаттарга үлэлии сылдьан баран, 2017 сылтан “Байдам” сурунаал эрэдээктэрэ.
Саха, нуучча, француз, англия тылларынан холкутук кэпсэтэр, суруйар.
Онон, “Байдам” сурунааал Саха сиригэр эрэ буолбакка, бүтүн Арассыыйа үрдүнэн улахан тиражтаах сурунаал. Сурунаал эрэдээктэринэн былырыыҥҥыттан саҕалаан Илья Оконешников үлэлиир.
Илья Егоровичтан сурунаалын туһунан сырдатарыгар көрдөстүбүт...
– Илья, билигин сурунаал эрэ элбэх, дьон тоҕо “Байдамы” сурутуохтааҕый?
– “Байдам” – тыа сирин олохтоохторугар анаммыт суос-соҕотох сурунаал. Бу курдук чопчу тиэмэлээх сурунаал Арассыыйаҕа да суох. Аныгы өҥнөөх глянцевай сурунаалларга курдук, манна ханнык да артыыстар, ырыаһыттар-үҥкүүһүттэр, шоу-биисинэс дьоруойдара, спортсменнар, бэлиитиктэр дакылааттара, отчуоттара эҥин суох. Сурунаалга күннээҕи олоххо быһаччы туһалаах суруйуулар, ол эбэтэр баһыттан атаҕар диэри үлэ дьонугар эрэ анаммыт матырыйааллар тахсаллар.
Биһиги сурунаалбытын дьон дьыбааҥҥа тиэрэ түһэ сытан сынньанаары, аралдьыйаары буолбакка, бэйэтигэр туһалааҕы булан ылаары, үүнээри-сайдаары, саҥа дьыаланы саҕалаары сурутан ааҕар. Бу сурунаалынан Сахабыт сирин ханнык эмэ улууһугар саҕаламмыт үтүө, сонун дьыала, саҥа дьарык өрөспүүбүлүкэбит былаһын тухары тарҕанар. Аны туран, “бу киһи оннук дьыаланы саҕалаата”, “онон дьарыгырар” эрэ диэн буолбакка, ол киһи дьыалатын ханна уонна хайдах саҕалаабытын, идиэйэтин хантан ылбытын, матырыйаалын хантан уонна төһө сыанаҕа булбутун барытын сиһилии таһаарарга кыһаллабын. Киһи барыта көрөн холобур ыларын, бэйэтэ дьыала тэринэрин курдук. Ону тэҥэ, саҥа саҕалыыр дьон “Байдамҥа” тахсыбыт дьоруойдары кытта быһа кэпсэтэн-билсэн үөрэнэллэрин курдук, төлөпүөннэрин эмиэ биэрэллэр. Ити курдук сибээстэһии түмүгэр, хас да киһи саҥа дьыаланы саҕалаабытын чопчу бигэргэтэр кыахтаахпын.
– Эн санааҕар, урбаанынан ким баҕарар дьарыктаныан сөп дуо? Ис хаан дьоҕура суох киһи онон ылсара туох да үчүгэйинэн түмүктэммэтэ буолуо, бука...
– Бу орто дойдуга “туохха да дьоҕура суох киһи” диэн суох. Киһи син биир туохха эрэ дьоҕурдаах, сыһыаннаах, ньэҥирдээх буолан төрүүр. Ол эрээри, ону саҕалыырга, сабыс-саҥа эйгэҕэ суолу солоон киирэргэ – эр санаа, бигэ быһаарыныы ирдэнэр. Биһиэхэ үксүгэр ол кыайтарбат. Ханнык баҕарар киһиэхэ “комфорт зоната” диэн баар. Ол эбэтэр, киһи бэйэтэ үөрэммит, билэр-сатыыр, олоро үөрэммит балаһыанньатын уларыта охсорго тиэтэйбэт. Судургутук холобурдаатахха, тыа киһитэ сарсыарда туран ынаҕар тахсар, тиэргэнин күрдьэр, мас хайытан оһоҕун оттор, муус киллэрэр, күнүс ынаҕын уулатар, киирэн олоро түһэр, тэлэбиисэр көрөр уо.д.а. Омос көрдөххө, күнү быһа быыс булбакка тугу эрэ гыммыта буолар, үлэлиир... Уонна, онтон атын олох баарын билиэн да баҕарбат, мэлдьи оннук буолуохтааҕын курдук саныыр. Син ол тэҥэ, холобур, билиҥҥи ыччат олоҕун муҥутуур ыра санаата – судаарыстыбаннай сулууспаҕа киирии, сылаас кэбиниэккэ олорон кумааҕыны бэрэлээһин, ботуччу хамнас, атын дьонтон чорбойорун билинэн дьоһуннаахтык, “тос” курдук туттан сылдьыы... Атыны толкуйдуу да барбаппыт.
“Байдам” сурунаал бу үөскээбит балаһыанньаны уларытар, дьону саҥа үрдэллэргэ көҕүлүүр соруктаах үлэлиир. Киһи олорон, улугуран хаалыа суохтаах. Бэйэтин, дьиэ кэргэнин, тулалыыр дьонун олоҕун уйгута тупсарын туһугар бэйэтигэр баар “саппааһын”, дьоҕурун, потенциалын толору туһана сатыахтаах. Онно сүрэх-бэлэс, дьулуур уонна эр санаа эрэ наада. “Байдам" сүрүн сыала-соруга – онно санааны, идиэйэни саҕыы.
Бэрдьигэстээх олохтооҕо Захар Дьөгүөрэбис сайыҥҥы гарааһыгар
– Дьэ, саҥа саҕалыыр киһи тугу гыныахтааҕый, туохтан саҕалыахтааҕый?
– Мин “Байдамҥа” матырыйаал хомуйаммын Саха сирин элбэх улууһугар сырыттым, урбаанньыттары кытта кэпсэттим. Аҥаардас бэйэм дьоруойдарбар олоҕуран кэпсээтэххэ... Холобур, саха киһитэ хаһан тэллэй үүннэрэн көрбүтэ баарай? Буолаары буолан – кыһыннары! Оттон Дьокуускай олохтооҕо Альберт Ефремов төгүрүк сылы быһа тэллэйи үүннэрэр (“Байдам”, 2018 с., 1 ¹)... Нам Хамаҕаттатыгар Сергей Кривошапкин дьэдьэни үүннэрбитэ хаһыс да сылыгар барда (“Байдам”, 2018 с., 5-с ¹), Аммаҕа Анатолий Федоров диэн киһи паралетунан дьону хатааһылатар (5-с ¹-гэ), Горнай Бэрдьигэстээҕэр мүөттээх ыҥырыалары иитэллэр, Бүлүү Лөкөчөөнүгэр, Аммаҕа хорсун урбаанньыт дьон сыыр оҥороллор уо.д.а... Бу урукку өттүгэр саха дьоно хаһан да ылсан дьарыктамматах дьыалалара ээ. Дьон син тобулан, эр санаа булунан ылсаллар! Биир урбаанньыт Казахстан тэлэбиидэнньэтин биэриитигэр тимиринэн “ажурнай” оҥоһуктары оҥороллорун көрөн, интэриниэтинэн ааҕан-үөрэтэн баран, Челябинскай собуотугар бэйэтэ баран ону атыылаһан кэлбитин, билигин ситиһиилээхтик үлэлэтэ олорорун билэбин.
Уопсайынан, эппитим курдук, олоҕу уларытарга эр санаа, бигэтик быһаарыныы эрэ наада. Уонна, биллэн турар, киһи ылсан үлэлээри гыммыт дьыалатын туһунан интэриниэтинэн уо.д.а. матырыйаалы булан элбэҕи ааҕыахтаах, ырыынагы үөрэтиэхтээх. Ол кэннэ, санаата кыайар буоллаҕына, үгүстүк дугдуҥнаабакка, түһүнэн кэбиһиэхтээх. Барыта сыыйа сааһыланан, оннун булан иһиэ. Сорох киһи сиэри таһынан элбэх матырыйаалы, ыстатыйаны ааҕан, күн-дьыл бөҕөтүн ыытан баран, бэйэтэ санаата кыайбатын бигэргэтиэн сөп кэккэ чахчылары булан баран, төттөрү төннөн хаалар. Санаата кыайбат, кэтэмэҕэйдиир киһиэхэ төрүөт син биир көстөр. Быһата, наһаа уһуннук толкуйдуур – сыыһа.
Билигин тыа улуустарыгар соҕурууҥҥу уобаластартан атыылаһан аҕалыллыбыт станоктарынан үлэлиир дьон элбэх. Боростуой тыа киһитэ ону саныы-саныы дьулайар. “Ол мин хаһан онно тиийэн, үүтүн-хайаҕаһын тобулан оннук станогу булан ылыахпыный, сатаан үлэлэтиэхпиний, албынныахтара” эҥин дии саныыр. Дьиҥинэн, билигин Арассыыйа да, тас дойду да улахан собуоттарыгар оннук станоктары атыылыыр фирмалар килийиэҥҥэ улахан интэриэстээхтэр. Табаардарын интэриэһиргээн кэлбит киһиэхэ барытын көрдөрөн, ыйан-кэрдэн, сүбэлээн биэрэллэр, сорох тэрилтэлэр, атыыластаххына – кэлэн таҥаллар, үлэлээн бастакы бородууксуйаҕын биэриэххэр диэри үөрэтэр исписэлииһи ыытыахтарын да сөп.
Итини таһынан, Саха сиригэр урбаанньыт аҥаардас биир эрэ көрүҥүнэн дьарыктанара уустук. Биһиги усулуобуйабыт уустуга бэрт, кыһын-сайын үлэлиир усулуобуйа, бородууксуйаны-табаары тарҕатар суол-иис, инфраструктура тиһигэ барыта уларыйа турар. Мин билэр бэрт элбэх урбаанньытым дьыл кэминэн көрөн үлэлэрин хайысхатын уларытан биэрэн иһэллэр.
– Холобур, сорох дьон бэрт ситиһиилээхтик туох эрэ дьыаланы саҕалаан баран, араас төрүөтүнэн, төһө эрэ кэм буолан баран сүтэн-оһон, эстэн, моҥкурууттаан хаалаллара буолуо... Сурунаалгар ону учуоттуугун дуо?
– Биллэн турар, урбаан эрэ барыта ситиһиилээх буолбат. Холобур, хайа эрэ өттүнэн кыаллыбат дьыаланы хайҕаан, эрэкэлээмэлээн атын дьону холуоһаҕа олордубат, ороскуокка ыыппат туһугар, “Байдамҥа” тахсыбыт дьоҥҥо төһө эрэ кэм буолан баран дьыалата хайдах баран иһэрин хайаан да өссө төгүл төхтүрүйэн суруйарга кыһаллабын.
Итини таһынан, “Байдамҥа” саҥа саҕалыыр дьоҥҥо анаан урбаан эйгэтигэр сыһыаннаах сокуоннары, сокуон аакталарын, араас чэпчэтиилэри, көмө ылыллар ханаалларын барытын тиһигин быспакка таһаара турабын. Эһиилгиттэн саҕалаан “Байдам” иһинэн оннук сүбэлэри, көмө матырыйааллары туспа киниискэ курдук кыбытан таһаарыам. Уопсайынан, Саха сиригэр эрэ буолбакка, аан дойду араас муннуктарыгар айыллыбыт сонун, “новаторскай” идиэйэлэр, ураты технологиялар “Байдамҥа” мэлдьи да тахса туруохтара.
Нам Хамаҕаттатын оҕуруотчута Сергей Кривошапкин дьэдьэннээх бааһыналарыгар.
– Ити эн этэриҥ курдук саҥа дьыалаҕа “түһүнэн” кэбиспит киһи төһө бырыһыана ситиһиилэнэрий, төһө бырыһыана эстэрий?
– Онно туох да чопчу ыстатыыстыкам суох. Ол эрээри, бигэтик туруммут, күүскэ ылсыбыт уонна эр санаалаах дьон хайаан да туох эрэ түмүгү ситиһэллэр дии саныыбын. Хас да киһи урукку үүт-тураан олоҕун быраҕан, саҥа дьыалаҕа ылсан баран, тутуспут хайысхата кыайтарыа суоҕун өйдөөн, кэмигэр көһөн, бэйэтигэр дьиҥнээхтик барсар барыстаах салааны булбутун билэбин. “Байдамы” сурутан ааҕар дьон ону билэр, өйдүүр буолуохтаахтар.
– “Саха сирин барытын кэрийэ сылдьан үтүө уопуту хомуйабын, тарҕатабын” диигин... Эрэдээктэринэн анаммытыҥ биир сыл буолла. Ол кэм иһигэр төһө элбэх улууска сырыттыҥ?
– Айаным дьэ саҕаланан эрэр буоллаҕа. Билиҥҥитэ Аммаҕа, Чурапчыга, Тааттаҕа, Хаҥаласка, Намҥа, Бүлүүгэ, Үөһээ Бүлүүгэ, Горнайга, Мэҥэ Хаҥаласка уо.д.а. сырыттым. Быһата, уонча улууска... Мантан антах, кэлэр 2019 сылга бастыҥ уопуту үөрэтэ, суруйа өссө биһиэхэ майгынныыр усулуобуйалаах Уһук Илин, Сибиир уо.д.а. уобаластарыгар сылдьыам эбэтэр ол кыаллыбатаҕына, атын да ханаалларынан булан сырдатыам диэн ыраланабын.
Мииринэй куоракка ыытыллар "Алмазная провинция" олохтоох аһы-үөлү атыылыыр дьаарбаҥкаҕа
Түмүктээн эттэххэ, саха дьоно, “Байдамы” – тыа сирин хоһуун дьонун суолдьут сурунаалын – хайаан да сурутуҥ, идиэйэтэ ылыҥ, олоххутун оҥостуҥ, байыҥ-тайыҥ!
(Ким эрэ сурунаалга тахсыбыт матырыйааллары интэриэһиргээбит буоллаҕына, “Байдамҥа” эрийэн ол сурунаалга тахсыбыт дьоруойдары кытта сибээстэһиэн сөп).
Ахсынньы 3-13 күннэригэр “Байдам” сурунаалга чэпчэтиилээх сурутуу бара турар. Сыаната, зонатыттан көрөн, 441,90-498,06 солк. (почтаттан бэйэҥ баран ыларыҥ) халбаҥныыр. Ону таһынан, “Байдам” сурунаал “Кыымы”, “Күрүлгэни” кытта “Үһү – биирдэ” сомоҕо сурутууга эмиэ баар.
"БАЙДАМы" сурут! Сайдам-байылыат олохтон!
Иван ГАВРИЛЬЕВ.
