Өрөспүүбүлүкэҕэ сир баайын хостуур бырамыысыланнас күүһүрэн истэҕин аайы, СУОЛ боппуруоһа сытыырхайан иһэр. Сир баайын хостооччулар «Манан сылдьаҕыт, итинэн сылдьыбаккыт» дииллэрэ, ыраах нэһилиэк олохтоохторо, хотугу төрүт омуктар хампаанньалартан көҥүлэ суох сылдьыбат буолбуттара, таһаҕас тиэйэр урбаанньыттартан төлөбүр ылаллара – бу барыта бүгүҥҥү баар көстүү.
«Сургуттар» уонна Лейкин
Суол туһуттан олохтоохтор уонна хампаанньалар иирсээннэрэ 2015 сыллаахха Ленскэйгэ тахсыбыта. Биллэрин курдук, манна «Сургутнефтегаз», «Транснефть», о.д.а. улахан ньиэп, гаас хостооччулар бааллар. ИСТА турбата тардыллар.
Суол – олох тымыра. Дьэ, ол эрэн, хампаанньалар кэлиэхтэриттэн суолунан айан саҥа бэрээдэгэ олохтонон, этэргэ дылы, сорох сиргэ дьон «барар сирэ – баҕана үүтэ, кэлэр сирэ – кэлии үүтэ» буолбут.
2015 сыллаахха урбаанньыт Валерий Лейкин, хонтуруоллуур-аһарар пууҥҥа (КПП) харчы төлөтө сатаабыттарын утарсан «Сургутнефтегаз» үлэһиттэрин кытта киирсибитэ, саанан ытыалаабыта. Арассыыйаҕа тиийэ улахан айдаан тахсыбыта. РФ Уопсастыбаннай палаатата, Норуот фрона (ОНФ), боломуочунай Юрий Трутнев – бары кыттыспыттара. Сир баайын хостооччуларга улахан күлүк түспүтэ.
«Сургуттар»: «Бу суолу биһиги бэйэбит оҥостубуппут, бэйэбит тутан, көрөн-истэн олоробут. Аны, бу – «технологическай» суол, онон мээнэ сырыы суох буолуохтаах», – диэбиттэрэ. Онон харчы да ылары, бобору-көҥүллүүрү да сөптөөҕүнэн аахпыттара.
«Диктатура» олохтууллара сатаммат!
Лейкин: «Тугу тиэйэн иһэргин көрдөр диэбиттэрэ. Мин тоҕо көрдөрүөхтээхпиний? Таможня да, кыраныысса да буолбатах манна. Маннык кэтэбил олохтоммута номнуо 7-с сыла буолла. Тоҕо төрөөбүт дойдубар айанныырым иһин харчы төлүөхтээхпиний?! Бу суол ИСТАҕа сыһыана суох. «Транснефть» хампаанньа онно эмиэ төлөбүр көрдүүр. Онтон «сургуттар» бу суолунан сылдьарга 18 тыһыынчаҕа тиийэ көрдүүллэр. Биһиги биэнсийэни улаатыннарыҥ, хамнаһы үрдэтиҥ диэбэппит ээ. Бэйэлээх бэйэбит сирбитинэн айанныыры көҥүллээҥ диибит. Мин манна улааппытым, оттон кинилэр хантан эрэ кэлэн манна «диктатура» олохтоору гыналлар. Олохтоохтор тулуйалларын аастылар» (2015 с). Кырдьык, бу искэн тэһэ барбытын тэҥэ этэ.
Санатар буоллахха, Таалакаан – Витим суола – бу түөрт нэһилиэнньэлээх пууну Мииринэйи уонна Иркутскайдыыр суолу кытта холбуур соҕотох суол. Онон атын «уопсай сырыыны хааччыйар» суол суоҕар хайдахтаах курдук тыын суолталааҕын сэрэйиэххэ эрэ сөп!
Лейкиҥҥэ «полиция үлэһиттэригэр утарыласта, охсуолаата» диэн холуобунай дьыала тэрийбиттэрэ. Усулуобунай болдьоҕу (3,5 сыл) биэрбиттэрэ. Суут уурааҕар апелляция биэрбэтэҕэ. «Миигин буруйдуур быһаарыыны кытта сөбүлэспэппин. Бу систиэмэни кытта киирсэргэ харчым суох, сыччах ол эрэ иһин салгыы барбаппын», – диэбитэ.
Суол уонна килиэп
Ааспыт сыл ахсынньытыгар Витими килиэбинэн хааччыйар урбаанньыт Виктор Миронов килиэбин сыанатын 70 солк. диэри үрдэппитэ. Биир дойдулаахтарыттан харчы суйдаары буолбатах. «Суол кыһалҕата баар, онно болҕомто тардаары», – диэбитэ. Кини «бурдугу тиэйэр эрээри тоҕо төлүөхтээхпиний?» диир. Биир хонон баран килиэбин сыанатын түһэрбитэ.
Ол да буоллар «Сургутнефтегаз» АУо генеральнай дириэктэрин солбуйааччыта А.Оглы эмиэ бэрт кылбардык: «Боростуой олохтоохтор докумуоннарын көрдөрдүлэр да, көҥүл сылдьаллар. Аны, социальнай суолталаах табаары тиэйэр урбаанньыттартан төлөппөппүт. Оттон кэмиэрчэскэй эбэтэр атын хампаанньалар таһаҕастарын тиэйэр урбаанньыттартан төлөбүр ылабыт. Улахан массыыналар кэлэ-бара 22 тыһыынчаҕа тиийэ төлүүллэр», – диэбит.
Атаҕастабыл
Бу соторутааҕыта суруналыыстар десаннара Ленскэйгэ баран, көрөн-истэн кэлбитэ. Олохтоохтор Лейкин айдаанын, пикет буолбутун кэнниттэн “сургуттар син бэттэх кэллилэр, олохтоохтордуун биир тылы буллулар” диир эбит буоллахтарына, “Транснефть” хампаанньа туһунан санаа соччо бэрдэ суох.
Десант кэнниттэн ЯСИА.ру-га б.дь. олунньу 2 күнүгэр А.Рудых матырыйаала тахсыбыт. Онно Витимҥэ олохтоох дьокутаат М.Амузинскай кэпсээбитинэн, “Транснефть” хампаанньа Ленскэйтэн Толоон диэн төрөөбүт сиригэр барыахтаах кырдьаҕас киһиэхэ көҥүл биэрбэтэх. Кырдьаҕас кыһыҥҥы суолунан айаннаан, дойдутугар тиийээт даҕаны быстаахтаабыт. “Туох да төрүөтэ суох итинник аккаастыыллар, быһаарса сатаатахха, төлөпүөнү быраҕан кэбиһэллэр”, – диэбит дьокутаат.
Ленскэй суруналыыһа кэпсээбит: биирдэ Витим оҕолоро баһылык Саҥа дьыллааҕы бырааһынньыгар киирээри гыммыттарын оптуобустарын аһарбатахтар... Инньэ гынан Витимтэн Ленскэйгэ диэри аҕыс чаас айаннаабыттар. Төттөрү эмиэ соннук кэлбиттэр. Ынырык буолбатах дуо?!
“Манан ааспаккыт!”
Соторутааҕыта Ил Түмэҥҥэ айылҕа баайын хостооччулар оҥорор хоромньуларын суоттааһыҥҥа, ону төлөтүүгэ анаммыт төгүрүк остуол буолбута. Онно Алдан Хатыыстыырыттан эбэҥки родовой общинатын салайааччыта Татьяна Максимова эппитинэн, кинилэр урут-уруккуттан сылдьар суолларынан билигин “ИСТА турбата ааһар” диэн, эмиэ шлагбаум туруорбуттар. Ол суолунан айанныырга көҥүл ыларга уон хонук инниттэн сайаапка биэриэхтээххин диир.
Оттон киһи ыксыыр, тиэтэйэр буоллун? Эмискэ ыарыы тииһигэ киирдин? “Онно биһиги көс оскуолалаахпыт. Дириэктэр оскуола наадатынан оройуон киинигэр киирэрэ үгүс, ону барытын хантан билэн көҥүл ылыай? Аны, бу суолунан саалаах сылдьыбаккыт дииллэр. Табанан айанныыр эмиэ көҥүллэммэт. Оччотугар хайдах буолабыт?” – диэн ыйыппыта даҕаны, ким хоруй биэриэй?
Үрдүкү былаас “Истигэн гражданнарга туох да кыһалҕа суох. Сир баайын хостооччулар барыта сөбү, кырдьыгы этэллэр”, – диэнтэн атыны билбэт курдук. Онон көҥүллэрин туруулаһа сатыыр дьон “бэрээдэгэ, истигэнэ суох гражданнар” диэн аатырыах бэйэккэлэрэ дуу?
Буруй – моттойоҕо
“Буруй барыта моттойоҕо” диэбиттии, 2015 сыл кулун тутар 15 күнүгэр Ленскэйдээҕи суут оройуон дьаһалтатын уопсай сырыы суолун тутарга эбээһинэстээбит. “Аны 5 сылынан тутуллуохтаах” диэн болдьообут. Дьэ, ол эрэн сылга 2,5 млрд солк. бүддьүөттээх оройуон 9 млрд суумалаах суолу ханнааҕы харчытынан тутуон сөбүй? Хата, СӨ Үрдүкү суута ити быһаарыыны 2016 сыллаахха муус устарга көтүрэргэ күһэллибит.
“Кими да билиммэттэр!”
Суол туһуттан атааннаһыы салҕанан бара турар чинчилээх. Холобур, тохсунньу 24 күнүгэр Ленскэй оройуонун саҥа баһылыга Жумарт Абильманов ИСТА таһынааҕы суолунан ааһаары гыммытын “Транснефть” сулууспата аһарбатах диэн сонун кэлбитэ. “Бэл, баһылыгы аһарбаттар?!” – диэн сөхпүттэрэ.
Абильманов: “Тоҕо аһарбатахтарын билбэппин. Баҕар, миигин сөбүлээбэтэхтэрэ буолуо. Эбэтэр көҥүл ылаары мин дьонум тугу эрэ сыыспыттара дуу? Быһата, кыһалҕа баар. Ону оройуон баһылыгын таһымыгар эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар быһаарыллыахтаах”, – диэбитэ (30.01.2018).
Дьэ, ол кэннэ буолан-хаалан турбатылар дуо?! “Транснефть-Восток” хампаанньа Абильмановы үҥсэн, Егор Борисовка суруйбут. “Баһылык Абильманов ... соруйан балаһыанньаны сытыырхатар, СМИгэ сымыйа сурах тарҕанарыгар төрүөт биэрэр. Кутталлаах бырамыысыланнай эбийиэккэ чааһынай дьон сылдьыытын боппуруоһугар социальнай тыҥааһыны үөскэтэр. Баһылык “тарыыптан уонна бобууттан олохтоох нэһилиэнньэ эрэйи көрөр” диир. Дьиҥинэн, биһиги чааһынай дьонтон тыраасса таһынааҕы суолунан айан иһин харчы ылбаппыт”.
“Транснефть” дьоно Ленскэй баһылыгын кэмэрсээннэри, чааһынай тэрилтэлээхтэри өйөөн, тус интэриэһин көрүнэр диэн уорбалаабыттар. Ону кытта били суут уурааҕын толорбот диэн буруйдаабыттар. Уураах көтүллүбүтүн олох да билээхтээбэт эбиттэр...
***
“Эбиитин э...ҕэ тэп” диэбиттии, олунньу 9 күнүгэр “Компании России” порталга “Якутские власти раскачивают лодку” диэн сүрдээх түгэх ис хоһоонноох ыстатыйа тахсыбыт. Ону аахтахха, хампаанньалар олохтоохтору аһынан, суолунан сылдьары көҥүллээбиттэригэр махтал курдук эппиттэр. Ону ол диэбэккэ, өссө “көҥүлү ылар ыарахан”, “кэмиэрчэскэй” таһаҕас иһин төлөбүрэ үрдүк” эҥин диэн үҥсэргиир үһүбүт.
Быһата, ньиэп хостооччулар эрэ баар буолан тыыннаах эбиппит, кинилэр абыраан олороллор эбит. Саха сирин бүддьүөтүгэр 15 миллиарды киллэрдибит диэн түөстэрин кырбыыллар.
Хас биирдии түбэлтэҕэ олохтоох былаас уорганнара бэйэлэрэ буруйдаахтар диэбиттэр. Холобур: “КППга арыгы тиэммит уонна саалаах дьону аһарбаппыт. Олохтоох дьоҥҥо уонна вахтовиктарга арыгыны атыылаан улахан дохуот оҥостоллор. Кэмэрсээннэри кытта быраканьыардар кэлсэллэр”. Быһата, олохтоох дьоҥҥо хайдах курдук кыһаллар эбиттэрий?!
Ил Түмэн дьокутаата Виктор Федоров “сир баайын хостооһуҥҥа “икки күлүүс” бириинсибэ туттуллуохтаах” диэбитин ааһан иһэн, оройго охсубатахтарыгар баһыыба. “Өссө-ө? Олохтоох былааһы кытта сөбүлэҥ түһэрсиэхтээх үһүбүт!“ – диэн өһүргэммиттэр. Хайа да таһымҥа кэпсэтии ыарахан буолара өйдөнөр.
Билиҥҥитэ өрөспүүбүлүкэ салалтатын өттүттэн туох даҕаны дьайыылаах хардыы, тиистээх-уостаах быһаарыы суох. Балык айах кэриэтэ. Ол аата хайдаҕый? Өрөспүүбүлүкэ салалтата сир баайын хостуур хампаанньалары кытта аахсар даҕаны, туруорсар даҕаны кыаҕа да, баҕата да суох дуо? Олохтоох нэһилиэнньэ тоҕо эрэйи көрүөхтээҕий?
Бэлэмнээтэ Нина Герасимова.
