Эбээн Бытантайга – саҥа хотон

Эбээн Бытантай олохтоохторун биир саамай киэн туттар бэлиэ уратылара саха боруода ынаҕы симэлиппэккэ, харахтарын харатын курдук харыстаан, биһиэхэ, Саха сирин аныгы көлүөнэ дьонугар, тиэрдибиттэрэ буолар. Маны өйдүөххэ сөп – былыр-былыргыттан, хата, чиэски сытар буолан, бу сиргэ саха боруодатыттан атын ханнык да атын боруода сүөһү иитиллибэтэҕэ. Иитиллиэ да суох быһыылаах...

Дьэ, доҕоттор, тустаах улуус Баатаҕай Алыытыгар, киэҥник биллэринэн, Саккырыырга, өр күүтүллүбүт үөрүүлээх, историческай да диэххэ сөп, түгэн бу дьыл олунньу ыйын 21 күнүгэр буолан ааста. ГБУ «Бытантай» ГБУ диэн саха ынаҕын иитэр хаһаайыстыбаҕа ТХМ үбүлээһининэн, сабыс-саҥа хотон тутуллан, ону үөрүүлээхтик арыйыы сиэрэ-туома ыытылынна.

Көрдөххө, хотон тупсаҕай көстүүлээх, аныгы ньымаларынан хааччыллыылаах. Ол курдук, хас биирдии ынах турар сиригэр автопоилка туруорбуттар. Ону ынах муннунан баттыа эрэ кэрэх, сылаас уу кырааннаах «араакабынаҕа» түһэр. Аны, ынах хойуулаабытын мэхэньисээссийэни туһанан, эриэлсэ үрдүнэн сүүрдэн таска таһаараллар. Онно турар тыраахтар бырысыабыгар сүөкэнэр гына оҥорбуттар.

120 сүөһү турарыгар суоттаммыт тутуу, урукку эргэлэргэ холоотоххо, сырдыга, киэҥэ-куоҥа харахха тута быраҕыллар. Кэрэхсэбиллээҕэ, саҥа хотон ыанньыксыттарыгар, хотон ис-тас атын үлэһиттэригэр таҥастарын уларыталларыгар, сынньаналларыгар анаммыт, былаастык түннүктээх анал хостордоох. Олохтоох дьон эппитин хатылаатахха, үлэһиттэргэ, ынахтарга да олус бэртээхэй, табыгастаах усулуобуйа тэриллибит.

Сана хотон «малааһыныгар» бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы, миниистир Петр Алексеев хотону туппут «СГ Строй» ХЭУо тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ Георгий Сивцевкэ хотон тутуутугар кыттыгастаах уо.д.а. дьоҥҥо Махтал суруктары туттартаата. Үтүмэн үөрүүнү үксэтэн, «Бытантай» дириэктэрэ Константин Гороховка МТЗ тыраахтары, кыраабылы, пресс-подборщигы кытта тыраахтар бырысыабын, погрузчигы, ротордаах от охсору бэлэх туттарарын иһитиннэрдэ. Тэрээһини бэрт сэргэх кэнсиэр, минньигэс остуоллаах фуршет силигин ситэрэн биэрдэ.

Зоя Тарасова, Кембридж университетын докторана.

Ыстатыйаҕа эбии санаа

Хотон аһыллыытын туһунан суруйуу ааптара З.Е. Тарасова туһунан эрдэ суруйталаан турабын. Онтон кылгастык хатылаатахпына, Зоя – Намтан төрүттээх, ХИФУ омук тылын тылбаас салаатын бүтэрбитэ. Салгыы хаалан, аспырантыыраҕа хаалан билим хандьыдаата, дассыан буолан, устудьуоннары үөрэтэ сылдьыбыт. Ол кэмҥэ “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхону аангылыйалыы тылбаастаһан кинигэ таһаарсыбыт. Онтон улахан куонкуруска кыайан, Англия аар-саарга аатырар Кембридж университетын магистратуратын ситиһиилээхтик бүтэрбит. Салгыы “Саха сүөһүтэ саха омук култууратыгар суолтата” диэн тиэмэҕэ дуоктар үлэтин бэлэмнииргэ сананан, матырыйаал хомуйаары, былырыын Саха сиригэр анаан-минээн кэлэн үлэлии сылдьар.

Сайын миэхэ Чурапчыга иккитэ тахса сылдьыбыта. Элбэҕи кэпсээбитим, саха сүөһүтүн туһунан суруйбут ыстатыйаларбын, муспут матырыйаалларбын көрдөрбүтүм. Ону куоппуйалаан ылбыта. Киниэхэ бэйэбэр баар саха сүөһүтүн иитэр дьон аадырыстарын, төлөпүөннэрин нүөмэрин биэрбитим. Ону туһанан, Зоя Улахан Аан Еланкатынан, Төҥүлүнэн сылдьыталаан көрөттөөбүт, кэпсэппит этэ. Аны, сэтинньиттэн саҕалаан олунньу ортотугар диэри Нам Таастааҕар тахсан, хотон бары үлэтин толорсон киирбит, эбии матырыйаал хомуспут этэ. Кинини кытта тахсыһан, Таастаахха үс хонон киирбит сырыым түмүгүнэн “Таастаахха сылдьан кыбыста санаатым” ыстатыйаны “Кыымҥа” таһаартаран турабын.

Зояны кытта сотору-сотору төлөпүөннэһэбит. Устунан букатын кыыһым (сиэним) курдук чугастык саныыр, кини туһугар долгуйар буоллум. Зоя олунньу 20 күнүгэр Эбээн Бытантайга саха сүөһүтүгэр саҥа хотон аһыллыытыгар көппүтэ. Ол туһунан хайаан даҕаны суруйаар, “Кыымҥа” ыытыам диэбитим.

Зоя – маҥнайгы кылаастан наар нууччалыы үөрэммит, үксүн куоракка олорбут кыыс. Ол да буоллар, хайа сатыырынан сахалыы суруйар диэн хайгыыбын. Эргиччи нууччалыы үөрэммит саха оҕолоро бу Зоя курдук төрөөбүт тылларынан суруйа, кэпсэтэ үөрэнэллэрэ буоллар.

Көрбүккүт курдук, омук сиригэр учуонай буолааччылартан ирдэбиллэрэ букатын атын, кытаанах уонна саамай сөптөөх эбит. Кинилэргэ учуонай аатын ыларга үөрэнээччи булгуччу эт илиитинэн үлэлээн, илэ хараҕынан көрөн, тус бэйэ уопутугар олоҕуран үлэтин бэлэмниэхтээҕин биир бэйэм олус диэн биһирээтим. Оттон биһиэхэ сорох-сорохтор ким эрэ оҥорбутун устан, дьоҥҥо сакаастаһан суруйтаран, учуонай буолар түбэлтэлэрэ, истэр тухары добуочча быһыылаах. Маныаха мин биллиилээх көр-күлүү артыыһа Е.Петросян биирдэ тэлэбиисэргэ: “Биһиэхэ үрдүк үөрэҕи бүтэрэр олох уустуга суох. Метро биир өттүнэн киирэн баран, атын өттүнэн тахсаргар талбыт үрдүк үөрэххин “бүтэрэн”, дьупулуомнаах тахсыахха сөп”, -- диэбитин санаан кэлэн, сонньуйабын эрэ.

Үнүр Зоя «таба ыстаадаларын көрө барабын, кулун тутар ортотугар Дьокуускайга тиийиэм» диэн биллэрбитэ.

Кыыспытыгар, Зоя Егоровнаҕа, элбэх матырыйаалы хомуйан дуоктар буолар үлэтин хаачыстыбалаахтык оҥорон, ситиһиилээхтик көмүскүүрүгэр баҕарыаҕыҥ.

Аны, саҥа хотон туһунан этэн аһардахпына табыллар. Тутулла сылдьарын истэр, билэр этим. Хотону Чурапчы биллиилээх урбаанньыта Г.Сивцев оҥортордо. Киниттэн: “Быйыл итинник икки хотон үрдүлэрэ хаары уйбакка сууллан, айдаан-араллаан бөҕө таҕыста. Эйиэнэ хайдаҕый? -- диэн ыйыппакка эрэ буолбатым. Онуоха кини: “Биһиэнэ бөҕө. Сууллуо суоҕа”, -- диэн эрэллээхтик эттэ.

Эбээн Бытантайга саха сүөһүтүгэр саҥа хотон тутуллубута олус үчүгэй. Олус үөрдүм. Оттуур тиэхиньикэ толору кэмпилиэгэ бэриллибитэ өссө үчүгэй. Саханы саха дэтэн, аныаха диэри тыыннаах аҕалбыт төрүт баайбытыгар маннык суолта бэриллэрэ хайдах курдук үчүгэйий?!

Мантан салгыы быйыл Нам Таастааҕар, киин улуустарга саха сүөһүтүнэн дьарыктанар соҕотох нэһилиэккэ, министиэристибэ итиннээҕэр өссө улахан хотону туттардар ханнык диэн эрэҥкэдийэ күүтэбит.

   И.Пономарев, Чурапчы.